Μια ταινία που ξεχωρίσαμε στο 63ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ήταν το «Blue Jean», η ιστορία της λεσβίας καθηγήτριας Tζιν, η οποία ζει υπό την απειλή της παραγράφου (clause) 28, ενός νόμου που είχε περάσει η κυβέρνηση Θάτσερ, με τον οποίο προσπάθησε να επιβάλει αυστηρό έλεγχο στα σχολεία, ώστε “να μην προβάλλονται οι ομοερωτικές συμπεριφορές σαν κάτι το αποδεκτό”. Έτσι η θλιμμένη (blue) Τζιν ζει μια διπλή ζωή, μέχρι τη στιγμή που μια απροσδόκητη συνάντηση θα ανατρέψει τις λεπτές ισορροπίες. Βραβείο ερμηνείας για την Ρόζι Μακ Γιούεν για τη συγκλονιστική ενσάρκωση της Τζιν.
της Δήμητρας Κυρίλλου
Καταρχάς, συγχαρητήρια, η λοατκι+ κοινότητα καλωσορίζει μια δυνατή ιστορία που έρχεται από μια άλλη χρονική συγκυρία. Επέλεξες να μιλήσεις για τη νομική διάταξη (clause 28) που μπήκε σε εφαρμογή το 1988 και αποσύρθηκε το 2003. Ποια ήταν τα κίνητρά σου για να πας σ’αυτή την περίοδο;
G.O: Βρισκόμουν στη διαδικασία μιας έρευνας όταν έμαθα για τις διατάξεις του νόμου28, και ήταν μεγάλη η έκπληξή μου, καθώς δεν γνώριζα καν την ύπαρξή του, αν και πήγαινα σχολείο ως το 2005, οπότε ήταν σε εφαρμογή για το μεγαλύτερο διάστημα που ήμουν μαθήτρια. Διερωτήθηκα πώς μπορούσε να έχει επηρρεάσει τους διδάσκοντες και ταυτόχρονα, πώς ο νόμος είχε πιθανά επηρρεάσει τη ζωή μου, χωρίς να γνωρίζω καν ότι υπήρχε! Στη δουλειά μου ενδιαφέρομαι να διερευνήσω την ιστορία ενός άλλου ανθρώπου μέσα σε ένα ένα υπάρχον πλαίσιο τέτοιο, που να μου επιτρέψει να περιλάβω και τη δική μου εμπειρία, να βάλω στην ταινία όλο τον διάλογο, τη συζήτηση από τη ζωή μου, αλλά και μυθοπλασία, ιστορίες διαφορετικές από τα δικά μου βιώματα, καθώς εγώ γεννήθηκα το 1988.
Αυτό πιστεύω με τράβηξε, αρχικά σαν ιδέα μιας ταινίας διαμαρτυρίας,αλλά συνεχίζοντας την έρευνα ανακάλυψα τις μαρτυρίες κάποιων καθηγητριών από τη δεκαετία του ’90, που αντιμετώπιζαν ψυχικά προβλήματα λόγω αυτού του νόμου και είχαν αναγκαστεί να ζήσουν μια διπλή ζωή. Το βρήκα συγκλονιστικό, την ιδέα ότι πρέπει να αλλάξεις το ποιός είσαι βάσει του πού βρίσκεσαι και να πρέπει να αφομοιωθείς από διαφορετικά περιβάλλοντα, μου φάνηκε καθολικό (universal). Αν και αφορά πολύ συγκεκριμένες ιστορίες, πολύ συγκεκριμένης χρονικής περιόδου σε σχέση με συγκεκριμένους ανθρώπους, αισθάνθηκα ότι ήταν κάτι που τελικά αφορά πολλούς ανθρώπους.
Πράγματι, τους αφορά. Οπότε προχώρησες στο να πάρεις η ίδια συνεντεύξεις από διδάσκοντες εκείνης της περιόδου για τις ανάγκες της ταινίας;
G.O.: Ναι, πρώτα βρήκα τις συνεντεύξεις από το ’90, εντόπισα τον παραγωγό, δεν είχαν χρησιμοποιήσει τα πραγματικά τους ονόματα, αλλά καταφέραμε να τις ταυτοποιήσουμε και να μιλήσουμε μαζί τους. Πήγαμε και τις συναντήσαμε και όλες ανταποκρίθηκαν σε διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας η καθε μια, ωστόσο δυο από αυτές τις γυναίκες αποτέλεσαν τελικά πρόσωπα – κλειδιά της ταινίας, όχι μόνο συζήτησαν επανειλημμένα μαζί μας, αλλά μας τροφοδότησαν με στοιχεία από τα ημερολόγιά τους εκείνης της περιόδου, για παράδειγμα μια από αυτές μας έδοσε την ιστορία στο γκέι μπαρ και το παρουσιάσαμε στην ταινία, συζητήσαμε το πώς αισθάνθηκε όταν την είδαν στο μπαρ. Έτσι δυο από αυτές έγιναν κομμάτι της ομάδας σε όλα τα επίπεδα, έπαιξαν σε ρόλους κομπάρσων και ήταν μαζί μας στις προβολές στη Βενετία και στο Λονδίνο.
Χαίρομαι γι’αυτό, πολλές φορές η λοατκι κοινότητα απεχθάνεται ιστορίες που γράφονται για αυτήν χωρίς αυτήν, ενώ εσύ δόμησες την ιστορία πάνω σε αληθινά πρόσωπα και βιώματα λεσβιών. Πες μας για το πώς αντιμετώπισες την ατμόσφαιρα της ταινίας. Είναι ιδιαίτερη η ατμόσφαιρα, τα κλαμπ, η μουσική, ακόμη και μια απεργία που εκτυλισσόταν παράλληλα, οι απεικονήσεις στην Τηλεόραση. Θέλεις να μας πεις πώς δούλεψες;
G.O: Σχετικά με τα αρχεία, την TV, ακόμα και τη συζήτηση για την απεργία των Νοσοκομειακών, όλα προέρχονται από ντοκουμέντα της εποχής και αρχεία εφημερίδων. Στη Βρετανία υπάρχει ένας θεσμός που λέγεται «Γράμμα στον Εκδότη», ο κόσμος γράφει για τα ζητήματα που τον απασχολούν, π.χ. αυτοί που έγραφαν ότι δεν ήθελαν τα παιδιά τους να διδάσκονται την ενθάρρυνση της ομοφυλοφιλίας, ή για την απεργία των νοσοκόμων, έτσι μάζεψα υλικό από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της περιόδου, τι έλεγε ο κόσμος. Όταν χρειάστηκε να αναπαράγω το σύμπαν του μπαρ, ήμουν ακριβής, αλλά δεν ήθελα να επιμείνω στο ρεαλισμό, στην αισθητική, δεν ήθελα να ξαναγεννήσω τη δεκαετία του ’80 σαν μια χρονο-κάψουλα, με την έννοια του στυλ κουρέματος ή της μόδας, ήθελα να είναι κάτι αχρονικό, σαν ανάμνηση, όχι ακριβές, ώστε να έχει ένα μαγικό ρεαλισμό.Έτσι δούλεψε η διεύθυνση παραγωγής. Για παράδειγμα η απεικόνηση του νέτμπολ με με τα μπλε και ροζ, κι εγώ έπαιζα νετμπολ τη δεκαετάι του ’90 και δεν ήταν ακριβώς έτσι, αλλά χρησιμοποιήσαμε τις παλέτες των χρωμάτων για να δημιουργήσουμε μια άλλη προσέγγιση στην εποχή, δεν εμμείναμε στην ακριβή αναπαράσταση της εποχής. Οι φωνές που ακούγονται προέρχονται από εκείνη την περίοδο όπως και οι γιγαντοαφίσες του Συντηρητικού κόμματος, βέβαια δεν μας επέτρεψαν να χρησιμοποιήσουμε τις αυθεντικές, αλλά βάλαμε παρεμφερείς!
Πολύ ενδιαφέρον αυτό. Θα ήθελα να μιλήσουμε λίγο για τις ηθοποιούς. Πρώτα για τη Ρόζι Μακ Γιούεν που εντυπωσίασε όταν είδαμε την ταινία στη Θεσσαλονίκη, ιδρώναμε όταν αυτή ίδρωνε και αγχωνόμαστε με τα κόκκινα σημάδια στο λαιμό της, εκπληκτική. Αλλά και οι δυο άλλες ηρωίδες, η σύντροφός της Βιβ και η μαθήτρια, Λόις ήταν δυνατές ερμηνείες. Πώς τις επέλεξες;
G.O: Τη Ρόζι την είχαμε κλείσει ένα χρόνο νωρίτερα, ξέρεις, λόγω covid είχαμε καθυστερήσεις και λόγω λοκντάουν δεν μπορούσαμε να κάνουμε αληθινό κάστιγκ. Ο διευθυντής κάστιγκ μου έστειλε ταινίες με υποψήφιες που είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον για τον συγκεκριμένο ρόλο. Τη Ρόζι δεν τη γνώριζα, αλλά ξεχώρησε με διαφορά. Ήταν η Τζιν, όχι εμφανισιακά –είχε μακριά μαλλιά, αλλά ήταν η φωνή που είχα φανταστεί και μπήκε στο σετ επιδεικνύοντας φοβερό επίπεδο κατανόησης χαρακτήρα.
Για τους άλλους δυο χαρακτήρες, ήμασταν ξεκάθαρες τι θέλαμε. Η Βιβ είχε ενδιαφέρον αν και την φανταστήκαμε με «σκληρό» παρουσιαστικό ενώ στην πραγματικότητα είναι αξιαγάπητη και τρυφερή και οι παραγωγοί ανησυχούσαν ότι θα ήταν δύσκολο για το κοινό να κατανοήσει τη σχέση ανάμεσα σε δυο τόσο διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά εγώ πίστεψα στην μεταξύ τους χημεία, και όταν βρήκαμε τη Κέρι, είχε την ενέργεια που θέλαμε αν και εμφανισιακά διαφορετική (είχε μακρυά μαλιά και νύχια), αλλά νομίζω ότι καταφέραμε να συλλάβουμε τη δυναμική μεταξύ τους, ώστε σε κάποιες περιπτώσεις η Τζιν να βρίσκεται σε δεύτερο πλάνο και η Βιβ (Κέρι) τραβούσε τη σχέση, και αυτό δούλεψε. Με τη Λόις, επιδιώκαμε αυτό το συνδιασμό τρωτότητας και θράσους. Ήταν και ο πιο περίπλοκος χαρακτήρας στο σενάριο, μια γενναία έφηβη λεσβία, που ταυτόχρονα έβγαζε το άγχος και την αδυναμία του νέου ανθρώπου, που τελικά έφερε σε δοκιμασία τη Τζιν. Η Λούσι είναι τρυφερή και ευχάριστη στην πραγματικότητα αλλά μπόρεσε να εκφράσει αυτό που θελαμε στην ταινία.
Βλέπουμε στην αρχή τη Τζιν να ζει σε δυο παράλληλους κόσμους: Στο σχολείο είναι μια αξιοσέβαστη γυμνάστρια και στην προσωπική ζωή της κάτι τελείως διαφορετικό. Η παρέα της ωστόσο είναι άνθρωποι ανοιχτά «out and proud» και οι δυο κόσμοι μοιραία κάποια στιγμή συγκρούονται. Ήθελα να ρωτήσω αν προβάλλοντας αυτό το στοιχείο, ήθελες να στείλεις ένα μήνυμα. Έρχεται στο μυαλό μου το παλιό φεμινιστικό ρητό: «Το προσωπικό είναι πολιτικό». Ακόμη και σήμερα στη λοατκι κοινότητα η συζήτηση για το αν και πώς επιδιώκουμε τη λοατκι ορατότητα συνεχώς επανέρχεται..Ποιά είναι η γνώμη σου;
G.O.: Είναι ένα ερώτημα που με έχει απασχολήσει κι έχει να κάνει με την προσωπική διαδρομή και τις εμπειρίες μου στο να ανακαλύψω αν και πόσο επιθυμώ να είναι ορατή η queer ταυτότητα μου, αν θέλω να βγω «ανοιχτά κα υπερήφανα» ή όχι, και έχω περιλάβει ένα μέρος από τα δικά μου βιώματα πάνω σ’αυτό που μόλις περιέγραψες. Ήθελα η Τζιν να κάνει την κίνηση αργότερα στη ζωή της. Ακόμα κι όταν γίνεται μέλος της λεσβιακής κοινότητας, είχε επιλέξει να μην έχει ενεργή δράση, στο σχολείο είναι ένα αξιοσέβαστο μέλος του συλλόγου, έχει κύρος στα παιδιά, ξέρει τι κάνει, έχει αυτοπεποίθηση και ήθελα να δείξω ότι τελικά αυτό δεν έχει τόση σημασία, όταν γίνεις το νέο γκέι πρόσωπο της παρέας και πας σε μέρη όπου ο κόσμος είναι ανοιχτά γκέι, ξεκινάς να κάνεις ένα ολόκληρο ταξίδι.
Αν ήσουν γκέι στη Βρετανία του ’80 ζούσες εκ των πραγμάτων γκετοποιημένα, αναγκαστικά έμενες σε συγκεκριμένη συνοικία της πόλης, έβγαινες με συγκεκριμένους κύκλους σε συγκεκριμένα μέρη. Με ενδιέφερε η ιδέα ενός ανθρώπου που ζει μια mainstream ζωή, έχει ένα δημόσιο πρόσωπο λόγω επαγγέλματος που επιβάλλει μια ετεροκανονική ύπαρξη ενώ είναι γκέι, κάτι που σήμερα είναι δυνατό σε πολλά μέρη του κόσμου (σε άλλα όχι), όμως τότε αυτό που προσπαθούσε να συνδυάσει η Τζιν ήταν αδιανόητο. Με απασχόλησε πολύ και σκεφτόμουν πως, ακόμη κι αν είσαι ικανοποιημένη μ’αυτό που κάνεις, και πας σε συγκεντρώσεις κρατώντας σημαίες, υπάρχουν στιγμές που έρχεσαι σε δύσκολη θέση. Θα αναφέρω ένα περιστατικό που έζησα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων όταν άφησα τη σύντροφό μου και πήρα ταξί για μια μεγάλη διαδρομή γύρω στη μια ώρα και πιάσαμε την κουβέντα με τον οδηγό για την ταινία και στο τέλος με ρώτησε ενθουσιασμένος: «Θα βρεθείς σύντομα με τον σύζυγό σου;» και αναγκάστηκα να κάνω την αντιπαράθεση που με φέρνει στην αμήχανη θέση να πω, «ξέρετε δεν είναι «ο» αλλά «η» σύζυγός μου. Έτσι το coming out δεν είναι κάτι που το κάνεις «μια κι έξω» κι η ζωή σου αλλάζει, πρέπει να το κάνεις καθημερινά. Ακόμα και τώρα που έχω μια εξάχρονη προγονή, έρχονται παιδιά στην παιδική χαρά ρωτώντας «ποια είναι αυτή;», δεν καταλαβαίνουν. Το να βγαίνουμε ανοιχτά και περήφανα είναι σωστό, αλλά δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο.
Η επόμενη ερώτηση είχε να κάνει με κάτι στο οποίο έχεις ήδη μιλήσει, αλλά θα ήθελα να επανέλθω. Αναπαριστάς τη λεσβιακή κοινότητα της δεκαετίας του ’80, κάπως γκετοποιημένη σε στενούς κύκλους και συνοικίες, ωστόσο στην ταινία βλέπουμε μια ολόκληρη κοινότητα να έχει οικοδομήσει την αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της, κάποιες ζούσαν μαζί σεμια μορφή κοινοβίου, είχαν διαδικασίες αυτομόρφωσης (το βιβλίο της Ράτκλιφ Χολ που διαβάζει μια γυναίκα). Η αναπαράσταση που δίνεις προέρχεται από τις αφηγήσεις των λεσβιών που γνωρίσατε στις συνεντεύξεις, είναι ρεαλιστική;
G.O.: Τα κοινόβια ή αλλιώς συνεταιρισμοί κατοικίας ήταν δημοφιλής τρόπος ζωής στις δεκαετίες του ’70 και ’80 στη Βρετανία, όχι μόνο στο Λονδίνο, αλλά και στο Νιουκαστλ, οι γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε ήταν δασκάλες και μέλη της queer κοινότητας της πόλης και γύρω πόλεων, το κοινόβιο όπου μένει η Βιβ (σύντροφος της ηρωίδας) το προσθέσαμε εκ των υστέρων στο σενάριο αφού μιλήσαμε με μια γυναίκα που μας αφηγήθηκε για μια συναγωγή που μετατράπηκε σε συνεταιρισμό και έμενε εκεί με άλλα 20 άτομα. Κι εγώ έχω ζήσει στο Λονδίνο σε μια περιοχή όπου στο δρόμο που έμενα στα περισσότερα σπίτια συγκατοικούσαν λεσβιών, κατειλημμένα σπίτια, σήμερα αυτό έχει αλλάξει, τα περισσότερα έχουν ιδιοκτήτη. Ήταν αποτέλεσμα αυτής της γκετοποίησης.
Σε κάθε περίπτωση, η ταινία βασίστηκε σε πραγματικές ιστορίες, όπως επίσης και το «κοινό ταμείο» που αναφέρεται σε μια σκηνή, κι αυτό το προσθέσαμε αργότερα, από την αφήγηση μιας γυναίκας από το Νιουκαστλ, που μας περιέγραφε ότι πιο εύπορες λεσβίες έκαναν δωρεές για τη στήριξη των οικονομικά αδύναμων, ήταν αποτέλεσμα έρευνας.
Για να έρθουμε στο σήμερα, πιστεύεις ότι το να αφηγούμαστε την ιστορία μας -που είναι και η λιγότερο ορατή για να είμαστε ειλικρινείς-, έχει να προσφέρει κάτι σήμερα;
G.O.: Ένα από τα ιδιαίτερα στοιχεία της queer κοινότητας, είναι ότι παρά την ύπαρξη εμπάθειας και αλληλεγγύης, συχνά γίνονται παρεξηγήσεις που οφείλονται στη διαφορά χρόνου, συχνά αναφέρονται ως η «κληρονομιά», δηλαδή το να μη μπορεί η δική μας γενιά να κατανοήσει τα βιώματα από ανθρώπους που έζησαν πριν 20, 30, 40 χρόνια. Η δική μου προσωπική εμπειρία: Ο παππούς μου ήταν γκέι και παντρεμένος με μια γυναίκα, κι όλη η ζωή του υπήρξε ένα ψέμα. Με έκανε να αναλογιστώ τον τρόπο με τον οποίο οι εμπειρίες κάποιου εκλαμβάνονται από τη δική μου γενιά, που όσο πιο πολλές ελευθερίες έχουμε τόσο πιο έυκολα κρίνουμε πιο εύκολα τους παλιότερους και τις επιλογές που έκαναν στη ζωή τους, οπότε θεωρώ σημαντικό για την queer κοινότητα, όχι μόνο την καθημερινή αλληλοστήριξη, αλλά και την αλληλοκατανόηση σε επίπεδο γενεών. Στο σετ είχαμε νεαρά queer άτομα του καστ που αφηγούνταν πώς το tik-tok τις βοήθησε να κάνουν coming-out και γυναίκες όπως σας περιέγραψα, και επικοινωνούσαμε όλες μεταξύ μας κι αυτό δεν ήταν μόνο διδακτικό, αλλά και ζωτικό στο πώς κατανοούμε οι μεν τις δε.
Ποια είναι τα επόμενα κινηματογραφικά σχέδια σου;
Σκοπεύω να επανέλθω σε παρόμοια θέματα, θα μου ήταν δύσκολο να πω ιστορίες που δεν περιλαμβάνουν με κάποιο τρόπο το queer βίωμα (queerness), ωστόσο αυτό δεν είναι βρίσκεται πάντα στο κέντρο της ταινίας. Να τώρα υπάρχει ένα άλλο φιλμ που έχω στα σκαριά, εξελίσσεται στο σήμερα και έχει μικρότερη, πιο έμμεση σχέση με την queer κατάσταση από ό,το το «Blue Jean». Αλλά σε κάθε περίπτωση, ό,τι κάνω είναι προέκταση των βιωμάτων μου και του ποια είμαι.
Georgia σε ευχαριστούμε πολύ, καλή επιτυχία!
φωτογραφία: Olivia Thompson
