Όσοι χρησιμοποιούν το Facebook κατά βάση για cat memes και για να ρίχνουν μια ματιά στην αγαπημένη τους ομάδα που ασχολείται με σχολιασμό ταινιών, ενδέχεται να μην πρόσεξαν μια ιδιαίτερη ανακοίνωση του CEO της Meta, Mark Zuckerberg στις αρχές του 2025.
γράφει ο Στάμος Αρχοντής
Κι όμως, αυτό το μικρό βίντεο δημιούργησε τεράστια κύματα τα οποία επηρεάζουν δημοσιογράφους, fact-checkers αλλά και τους χρήστες της πλατφόρμας. Το βίντεο ήταν ένα δελτίο τύπου στο οποίο ο ιδιοκτήτης της Meta ανακοίνωνε ότι διακόπτει το πρόγραμμα fact-checking του Facebook στις ΗΠΑ, για αρχή. Το εν λόγω πρόγραμμα, επίσημα γνωστό ως Πρόγραμμα Ελέγχου Γεγονότων από Τρίτους (Third Party Fact-Checking Program – TPFC) ήταν το εργαλείο που είχε επιστρατεύσει η Meta για αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στο Facebook. Στην πράξη, οι οργανισμοί fact-checking μπορούσαν μέσω του προγράμματος να κάνουν επισήμανση ψευδών ισχυρισμών οι οποίες εμφανίζονται ως οπτικές προειδοποιήσεις σε αξιολογημένες αναρτήσεις. Η προειδοποίηση εξηγούσε ότι η ανάρτηση βρέθηκε να περιέχει ανακριβείς πληροφορίες, παραπέμποντας στο σχετικό άρθρο κατάρριψης.
Παρά τα θετικά στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του, το πρόγραμμα δέχτηκε ανά τα χρόνια κριτική από πολλούς χρήστες, μεταξύ άλλων και λόγω παρανοήσεων για τον τρόπο λειτουργίας του, με μια από τις βασικές να είναι ότι οι οργανισμοί ελέγχου γεγονότων κατέβαζαν αναρτήσεις μέσω των αξιολογήσεων τους.
Στην πραγματικότητα όμως κανένας οργανισμός fact-checking δεν είχε τέτοιου είδους πρόσβαση. Το κατέβασμα αναρτήσεων ήταν και παραμένει αποτέλεσμα της παραβίασης των όρων κοινότητας του Facebook, δηλαδή των κανόνων που έχει η πλατφόρμα για το τι θεωρείται απαγορευτικό για δημοσίευση ή σχολιασμό όπως για παράδειγμα απειλές κατά της ζωής χρηστών και είναι εντελώς διαφορετικό σύστημα από αυτό του fact-checking.
Ωστόσο, παρότι έχει κάποια ενδιαφέροντα σημεία, το πως ξεκίνησε και το ιστορικό του προγράμματος fact-checking της Meta δεν ήταν το μόνο highlight της ανακοίνωσης του Zuckerberg.
Εκτός, λοιπόν, από το γεγονός ότι η ανακοίνωση σήμανε το τέλος του βασικού ελέγχου που υπήρχε για την διασπορά δυνητικά επικίνδυνης παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα, ο Zuckerberg το πήγε ένα βήμα παραπέρα, αναφέροντας:
«Θα κάνουμε πιο απλές τις πολιτικές διαχείρισης περιεχομένου και θα ξεφορτωθούμε πολλούς περιορισμούς για θέματα όπως η μετανάστευση και το κοινωνικό φύλο οι οποίοι είναι εκτός πραγματικότητας στο πλαίσιο του δημόσιου διαλόγου. Αυτό που ξεκίνησε ως κίνημα για αύξηση της συμπεριληπτικότητας χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να αποσιωπήσει απόψεις και ανθρώπους με διαφορετικές ιδέες. Και έχει ξεφύγει πλέον. Επομένως θέλω να βεβαιώσω ότι οι χρήστες θα μπορούν να μοιράζονται τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες τους στην πλατφόρμα μας».
Αποκωδικοποιώντας την δήλωση, η Meta προχώρησε σε ριζικές αλλαγές των κανόνων κοινότητας οι οποίες, μεταξύ άλλων, προστάτευαν μειονοτικές ομάδες στο Facebook και το Instagram. Η κίνηση προφανώς κάνει πλέον πολύ εύκολο να στοχοποιούνται, μεταξύ άλλων, μετανάστες και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που αφορούν την αντιμετώπιση γυναικών και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Συγκεκριμένα, στην προηγούμενη έκδοση των κανόνων κοινότητας, η αναφορά σε γυναίκες ως “αντικείμενα” ήταν απαγορευμένη και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναστολή λογαριασμού. Πλέον, αυτή η γλώσσα επιτρέπεται.
Επίσης, το πιο απροκάλυπτο virtue signaling στην δεξιά γίνεται με τις αλλαγές στους κανόνες για τον κακοποιητικό λόγο σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Σε αντίθεση μάλιστα με την προαναφερθείσα περίπτωση για τις προσβλητικές αναφορές σε γυναίκες, όπου απλά διαγράφηκε ο περιορισμός, στην περίπτωση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων δεν υπάρχει απλά διαγραμμένο κείμενο, αλλά ξεκάθαρη δήλωση:
«Επιτρέπουμε τους ισχυρισμούς που συσχετίζουν το φύλο ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό με ψυχικές νόσους και χαρακτηρισμούς περί ‘ανωμαλίας’ στο πλαίσιο πολιτικού ή θρησκευτικού διαλόγου περί διεμφυλικότητας και ομοφυλοφιλίας. Επιτρέπουμε επίσης την κοινή, μη-σοβαρή, χρήση λέξεων όπως “περίεργοι”στο ίδιο πλαίσιο. Επίσης επιτρέπονται αναφορές στις ίδιες ομάδες με ισχυρισμούς περί “καταλληλότητας”ή “αξίας”, “χρησιμότητας”, “ασχήμιας” ή “βρωμιάς”». Δεν την λες και ιδιαίτερα διακριτική αλλαγή.
Και η κατάσταση ήδη δεν ήταν ιδανική στο Facebook, ακόμα και με τις πολιτικές προστασίας που υποτίθεται πως υπηρχαν.
Έχουν γίνει πολλές έρευνες για την αποτίμηση της κατάστασης στα social media αναφορικά με την ρητορική μίσους και υπάρχουν οργανισμοί όπως ο GLAAD που το κάνουν πλέον συστηματικά με αναφορές όπως το Social Media Safety Index.
Στην σχετική αναφορά του 2023 σημείωσαν τα αποτελέσματα του οργανισμού Center for Countering Digital Hate, ο οποίος βρήκε πως δεξιοί πολιτικοί και σχολιαστές στις ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένου και του Facebook, για διασπορά προπαγάνδας κατά της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Συνολικά, το 2022, περίπου 10 άτομα προκάλεσαν αύξηση (σελίδα 6) κατά 406% στα αφηγήματα που έκαναν λόγο για “grooming” από τρανς άτομα σε παιδιά. Αντίστοιχη αναφορά του Anti-Defamation League για το 2023 βρήκε ότι το 54% των εξεταζόμενων ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ανέφεραν διαδικτυακή στοχοποίηση στο Facebook.
Σχετική με όσα αναφέραμε είναι και η ετήσια αναφορά του ευρωπαϊκού παραρτήματος του οργανισμού International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association (ILGA) για το 2023 σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Η αναφορά βρήκε, μεταξύ άλλων, σταθερή τάση αύξησης ρητορικής μίσους ενάντια στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, μεγάλο μέρος της οποίας στοχοποιεί διεμφυλικά άτομα. Επίσης η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο από πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες σημειώθηκε ως σοβαρό ζήτημα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Αλλά, επιστρέφοντας στο θέμα της Meta, γιατί είδαμε εν τέλει μια τόσο απότομη αλλαγή στην στάση της εταιρείας, ειδικά εφόσον τα τελευταία χρόνια είχε κάνει σημαντικές κινήσεις για την προάσπιση μειονοτικών ομάδων; Σε πρακτικό επίπεδο και βλέποντας το θέμα όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται, η Meta, οπως και κάθε άλλη μεγάλη εταιρεία, δεν λειτουργεί με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον ή την προάσπιση οποιασδήποτε ομάδας. Ο βασικός παράγοντας που κινεί τις αλλαγές είναι το κέρδος και η αποφυγή ρίσκου.
Το 2020 ξεκίνησε μια υπόθεση αντι-τραστ η οποία είχε ως στόχο να εξετάσει προβληματικές κινήσεις της Meta αναφορικά με την αγορά διαφόρων εταιριών τις οποίες ενσωμάτωσε στο δυναμικό της, συμπεριλαμβανομένου και του Instagram. Η υπόθεση εναντίον της Meta ήταν αρκετά στέρεη και εκδικάζεται τον Απρίλιο του 2025 από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Εμπορίου των ΗΠΑ. Η προηγούμενη πρόεδρος, Λίνα Καν, είχε αναφερθεί πολλές φορές στην πρόθεση διάσπασης μονοπωλίων από τεχνολογικές εταιρείες και η στάση της υπηρεσίας έδειχνε ότι δεν υπάρχει καμία διάθεση ευνοϊκής μεταχείρισης απέναντι στην Meta. Επομένως, με την εκλογή Τραμπ και την μεταφορά της ηγεσίας του FTC στον Ρεπουμπλικανό Andrew Ferguson υπάρχει η πιθανότητα πιο ευνοϊκής μεταχείρισης για την Meta εφόσον φυσικά διατηρήσει καλές σχέσεις με τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ.
Φυσικά, σε καθαρά πρακτικό επίπεδο εικάζουμε για τα κίνητρα πίσω από την απόφαση. Ωστόσο, η απότομη αλλαγή του προγράμματος fact-checking, η επιδείνωση των κανόνων προστασίας ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, η ενσωμάτωση του Dana White, στενού φίλου του Τραμπ, στο συμβούλιο της Meta και το γεγονός ότι ο Zuckerberg συνεισέφερε ένα εκατομμύριο δολάρια για την τελετή ορκωμοσίας του Τραμπ είναι σαφή δείγματα προσπάθειας βελτίωσης των σχέσεων με του με τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Δυστυχώς σημαίνει ότι ο δημόσιος διάλογος στα social media θα γίνεται όλο και πιο τοξικός όσο περνάει ο καιρός. Η κίνηση προς τον κοινωνικό συντηρητισμό δεν είναι καινούργια, είναι ένα ρεύμα που γίνεται όλο και πιο έντονο την τελευταία δεκαετία και το βλέπουμε στις ΗΠΑ όσο και στην ΕΕ. Και δυστυχώς είναι πολύ πιθανό αυτές οι αλλαγές να μη συναντήσουν την οποιαδήποτε αντίσταση από την ΕΕ ή οποιονδήποτε άλλο σχετικό φορέα.
Οκ και τι κάνουμε τώρα;
Δεν ξέρω αν υπάρχει μια απάντηση για όλους. Το πως αντιμετωπίζουμε την τοξικότητα ποικίλει ανάλογα την προσωπικότητα και φυσικά δεν έχω ως άτομο την ίδια διαδικτυακή εμπειρία με ένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο. Συνεπώς, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι θέτω ως πιο σημαντική προτεραιότητα την ψυχική μου υγεία. Το αν θα έχω ή όχι παρουσία σε συγκεκριμένα social media είναι δευτερεύουσας σημασίας. Καταλαβαίνω φυσικά και όσους θα πουν ότι αν αρχίσουμε να φεύγουμε μαζικά από κάθε πλατφόρμα που κάνει πιο ελεύθερη και εύκολη την στόχευση μειονοτικών ομάδων πρακτικά αποδεχόμαστε αυτή την κατάσταση ενώ θα μπορούσαμε να συμμετέχουμε ενεργά σε καμπάνιες ενημέρωσης και κατάρριψης ομοτρανσφοβικών αφηγημάτων.
Δεκτό.
Απλά δεν έχουν όλοι το στομάχι για κάτι τέτοιο, και είναι πλήρως κατανοητό. Το να θέσετε ως προτεραιότητα την ψυχική σας υγεία και να κλείσετε το Facebook ή να μεταφερθείτε σε μια πιο ήπια πλατφόρμα είναι η πιο λογική επιλογή. Ειδικά αν το Facebook συνεχίσει σε αυτή τη τροχιά αυξάνοντας τα επίπεδα τοξικότητας.
Αυτό για το οποίο μπορώ να σας διαβεβαιώσω είναι ότι αυτή η κατάσταση έχει ημερομηνία λήξης. Εκτός, αν είμαστε στο πολύ κακό timeline, το πολιτικό σκηνικό θα αλλάξει και εν τέλει τα social media θα επιστρέψουν σταδιακά στην προηγούμενη κατάσταση χωρίς το φόβητρο του Τραμπ. Απλά η τωρινή κατάσταση και η αλλαγή που σημειώθηκε με το πρώτο ζόρι από πολιτικές πιέσεις έχει θέσει προηγούμενο. Πλέον το κοινό βλέπει ξεκάθαρα πόσο σοβαρά βλέπουν τις δεσμεύσεις τους τα social media και πόσο εύκολο είναι να πάμε 5 βήματα πίσω με την εκλογή του κατάλληλου πολιτικού.
O Στάμος Αρχοντής είναι δημοσιογράφος/fact checker
