Μπορεί να τα πετύχεις στο λεωφορείο, στο μετρό, στον δρόμο, στην σχολή σου, ή και στο συνοικιακό καφέ, να μιλούν αυτήν την υπέροχη γλώσσα με την έντονη έκφραση και τις όμορφες χειρομορφές, άλλοτε να μαλώνουν, άλλοτε να αστειεύονται, ή απλά να συζητούν, ο λόγος φυσικά για τη νοηματική γλώσσα, που χρησιμοποιούν τα Κωφά και ακούοντα άτομα ως γέφυρα επικοινωνίας.
Δυστυχώς, όμως, η συμπεριφορά, αλλά και η γενικότερη αντιμετώπιση από την Πολιτεία έναντι των Κωφών, δεν είναι αυτό που θα λέγαμε σε άπταιστα «ελληνικά»… inclusive.
Η ιστορία της νοηματικής γλώσσας είναι μακρά∙ οι πρώτες αναφορές για τη χρήση της νοηματικής γλώσσας τοποθετούνται στην εποχή του Πλάτωνα (427-347 π.Χ), στο έργο του «Κρατύλος».
Ωστόσο, μεσολάβησαν αιώνες ολόκληροι για να αναγνωριστεί η νοηματική ως άλλη μια ξένη γλώσσα, όπως τα αγγλικά, τα γαλλικά κλπ.
Σημαντικές διεθνείς προσπάθειες, για τον σεβασμό των Κωφών και Βαρήκοων ατόμων, ξεκίνησαν κυρίως από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα, με τη μορφή γλωσσολογικών ερευνών σε διάφορες νοηματικές γλώσσες ανά τον κόσμο.
Οι έρευνες αυτές κατέδειξαν ότι κάθε νοηματική γλώσσα έχει δομή, αυστηρούς γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες, ανταποκρίνεται δηλαδή πλήρως στα παγκόσμια κριτήρια των ανθρωπίνων γλωσσών, (με κυριότερες αυτές των Stokoe, Casterline και Croneberg το 1965, των Klim και Bellugi το 1975, των Brennan και Lawson το 1984 και του Berga το 1982).
Ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα για να γίνει η αρχή, τόσο στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, απέναντι στην πολιτισμική και γλωσσική ομάδα των Κωφών/Βαρήκοων ατόμων, με αποτέλεσμα τη δραστηριοποίηση τους για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.
Ας προσγειωθούμε (ανώμαλα) στην ελληνική κοινωνία…
Η αντιμετώπιση των Κωφών από το ελληνικό κράτος κάθε άλλο παρά θετική είναι, ειδικά αν λάβουμε υπόψιν μας τα τελευταία γεγονότα, όπως την αφαίρεση της χρηματοδότησης του τμήματος διερμηνείας της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος, από τον προϋπολογισμό του κράτους. Το τμήμα διερμηνείας λειτουργεί από το 2006.
Το 2017 αναγνωρίζεται η ελληνική νοηματική γλώσσα ως ισότιμη με την ελληνική ν.488/2017 (παρ.2/άρθρο 65), σε αντίθεση με άλλες χώρες, που όχι απλώς έχει αναγνωριστεί η νοηματική γλώσσα εδώ και τουλάχιστον τρεις δεκαετίες, αλλά υπάρχουν και αντίστοιχα τμήματα σε πανεπιστημιακά ιδρύματα. Το πιο τρανό παράδειγμα είναι το Πανεπιστήμιο για τους Κωφούς, το Gallaudett που βρίσκεται στις ΗΠΑ και έχει ιδρυθεί ήδη από το 1864.
Καθημερινές ασχολίες που θεωρούμε αυτονόητες εμείς οι ακούοντες, για τους Κωφούς δεν είναι, όπως για παράδειγμα η ενημέρωση και η ψυχαγωγία τους από τα ΜΜΕ -με εξαίρεση το εφτάλεπτο δελτίο ειδήσεων με παράλληλη διερμηνεία- καθώς απουσιάζει ο υποτιτλισμός σε ταινίες, εκπομπές κλπ.
Ιδιαίτερες δυσκολίες αντιμετωπίζουν, ειδικά όταν πρόκειται να απευθυνθούν, σε δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, εφορία, δικηγόρους, γιατρούς και η λίστα μπορεί να γίνει ολόκληρο «σεντόνι».
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί εν μέσω πανδημίας, άλλο ένα πρόβλημα στην επικοινωνία, η χρήση απλής χειρουργικής ή υφασμάτινης μάσκας, καθώς καλύπτεται μεγάλο μέρος του προσώπου με αποτέλεσμα το Κωφό άτομο, να μην μπορεί να κατανοήσει την/τον συνομιλήτρια/τή ούτε μέσω της χειλεανάγνωσης ούτε μέσω της έκφρασης του προσώπου. (Στην προκειμένη περίπτωση ενδεδειγμένη είναι η χρήση ειδικής μάσκας με διαφάνεια.)
Για το πρόβλημα αυτό μίλησε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων η Μαίρη Τσάγκα, η οποία ασκεί το επάγγελμα της φυσικοθεραπεύτριας τα τελευταία 24 χρόνια σε δημόσιο νοσοκομείο. Πάσχει από αμφοτερόπλευρη κώφωση από τα δώδεκα της χρόνια. Μέχρι να εμφανιστεί στη ζωή μας ο κορονοϊός, η κώφωσή της δεν αποτέλεσε τροχοπέδη στην επαγγελματική της ιδιότητα. Απλά, ενημέρωνε τις/τους συνεργάτιδες/τες της για το θέμα της ακοής της και παρακαλούσε να διατηρούν την οπτική επαφή μαζί της, και να της μιλούν αργά, ώστε να προλαβαίνει να διαβάζει τα χείλη τους.
Από την εμφάνιση της πανδημίας τα πράγματα δυσκόλεψαν αρκετά στην επικοινωνία και γενικότερα στην καθημερινότητα της. Η Μαίρη
Τσάγκα αναφέρει:
«Μέρα τη μέρα οι μάσκες καλύπτουν τα στόματα και με κυριεύει πανικός. Αποκόβομαι από κάθε πληροφορία. Κάνουμε προσπάθεια να καλύψουμε μερικά το κενό, είτε ανεβοκατεβάζοντας τις μάσκες τους οι συνάδελφοι -πράξη που με γέμιζε ενοχές, γιατί έτσι “έσπαγαν” τη δική τους ασπίδα προστασίας- είτε καταφεύγοντας στον γραπτό λόγο με συνοπτικές διαδικασίες. Όσο, όμως, μπαίναμε για τα καλά σε κατάσταση πανδημίας κι άλλαζαν τα δεδομένα, αυτό γινόταν όλο και πιο δύσκολο. Και παρά τις καλές προθέσεις των συναδέλφων, με στοιχειώνει ο φόβος πως και η ελάχιστη πληροφορία κατά την άσκηση των καθηκόντων μου, στην οποία λόγω της κώφωσης δε θα είχα πρόσβαση, θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τον ασθενή, το υπόλοιπο προσωπικό, καθώς κι εμένα την ίδια».
Μετά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, με την παρέμβαση του γιατρού εργασίας και με τη σύμφωνη γνώμη των συναδέλφων της, αποφασίστηκε να μετακινηθεί σε κλινική, όπου η ανάγκη επικοινωνίας θα ήταν σημαντικά μικρότερη.
Για όλα τα παραπάνω, λοιπόν, οι αντιλήψεις έχουν σημασία…
Η ανθρώπινη ιστορία μας έχει αποδείξει ότι ο τρόπος μεταχείρισης των ανθρώπων με αναπηρία ήταν (και είναι) συνυφασμένος με τον στιγματισμό και τις διακρίσεις.
Η οπτική του ελλείμματος είναι αυτή που επικρατεί στο ελληνικό έδαφος. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Σημαίνει με απλά λόγια, ότι κάθε άνθρωπος με αναπηρία (στην προκειμένη περίπτωση τα Κωφά άτομα), στιγματίζονται, υπόκεινται σε διακρίσεις, δεν έχουν ίσες ευκαιρίες στην εργασία και γενικότερα στην κοινωνία.
Έχουν γίνει βέβαια κάποια θετικά βήματα, γιατί πλέον υπάρχει, αν και καθυστερημένα, η εξ αποστάσεως διερμηνεία (Relay Services IRIS) για την εξυπηρέτηση των Κωφών.
Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική κοινωνία έχει να διανύσει πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να εξοικειωθεί ουσιαστικά με την κουλτούρα των Κωφών ατόμων.
Συνεπώς, από μας εξαρτάται κατά πόσο έχουμε την πρόθεση να διανύσουμε αυτήν την απόσταση, με σκοπό να επικοινωνήσουμε, να συναναστραφούμε, χωρίς να τα αντιμετωπίζουμε σαν παιδιά ενός κατώτερου θεού, γιατί δεν είναι, μιλούν απλά μια διαφορετική γλώσσα.
Γράφει η Μαρία Νούσιου (she/her)
Πηγές
https://m.naftemporiki.gr/story/1599771/diafaneis-maskes-zitoun-oi-kofoi-kai-barikooi-polites
https://www.debop.gr/deBlog/mikroi-iroes-tis-polis/omospondia-kofon-elladas-xromatizodas-tous-ixous
Smith D. D. & Tyler, N. C. (2019). Εισαγωγή στην ειδική αγωγή και εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg. [Εκδότης: Γ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ – Κ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ο.Ε.]
