Από το Λονδίνο στην Αθήνα, από τα φωτογραφικά γλυπτά στους πίνακες ζωγραφικής, οι μεταβάσεις της Ελληνίδας εικαστικού Johnna Sachpazis αποτελούν ένα γεγονός που δεν άφησε ασυγκίνητους ούτε τους Sunday Times
Η έμπνευση της Johnna Sachpazis προέρχεται από το τρανς προσωπικό βίωμά της. Ίσως αυτή είναι και η αφορμή της κουβέντας μας. Έβλεπα με θαυμασμό στο Instagram τα φωτογραφικά γλυπτά της να εκτίθενται στις γκαλερί του Λονδίνου και είπα ότι πρέπει να μάθω περισσότερα γι’ αυτή την καλλιτέχνιδα. Η συζήτηση μαζί της ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, γιατί πέραν όλων των άλλων, πολύ σύντομα θα δούμε και έργα της στην Αθήνα:
Τι πρέπει να ξέρουμε για σένα, Johnna;
Είμαι 26 χρονών, έχω σπουδάσει φωτογραφία στην Αθήνα, όπου αποφοίτησα το 2017. Αυτό ήταν το πρώτο μου πτυχίο. Μετά ήρθα στο Λονδίνο το 2019 κι έκανα το Μάστερ μου στον τομέα των Καλών Τεχνών στο University of the Arts London, όπου αποφοίτησα με άριστα το 2021. Η πρακτική μου έχει να κάνει με φωτογραφία, γλυπτική και ζωγραφική. Τον τελευταίο καιρό ασχολούμαι κυρίως με τη ζωγραφική, λάδι σε καμβά. Όλη μου η δουλειά γενικά έχει να κάνει με το τρανς βίωμα και τη δυσφορία, που ανά περιόδους αισθάνομαι. Ήθελα να οπτικοποιήσω όλη αυτή την εμπειρία.
Πότε ξεκίνησες με τα πρώτα σου έργα;
Το 2019 είχα συμμετάσχει στην πρώτη μου ομαδική έκθεση («Emfylo-ποιείν») στην γκαλερί a.antonopoulou.art στην Αθήνα. Και από αυτή την έκθεση και μετά άρχισε να με ενδιαφέρει περισσότερο η τέχνη και να μπω στη δημιουργική διαδικασία. Ήταν από τα πρώτα ερεθίσματα. Τώρα, αυτή τη στιγμή, το στούντιο μου είναι στο Λονδίνο. Αυτό, όμως, θα αλλάξει, γιατί τον Ιούλιο θα έρθω μόνιμα στην Αθήνα.
Υπάρχει κάποια καλλιτεχνική αφορμή για τη μετακόμισή σου στην Αθήνα; Ετοιμάζεις κάτι;
Είναι ένας συνδυασμός προσωπικών και καλλιτεχνικών θεμάτων. Είναι μια περίοδος μεταβάσεων. Γενικά μου λείπει η Αθήνα, ενώ έχει και τόσα αρνητικά. Και ετοιμάζω κάποια πράγματα. Αρχικά, να σου πω ότι είμαι χαρούμενη, γιατί τον Ιούνιο θα συμμετάσχω σε μία ομαδική έκθεση εδώ στο Λονδίνο. Και μετά, ένα από αυτά τα έργα που θα παρουσιάσω εδώ, θα πάει κατευθείαν στις αρχές Ιουλίου στην Αθήνα σε μια ομαδική έκθεση. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη γι’ αυτό, γιατί θα συνεργαστώ με την επιμελήτρια, Φαίδρα Βασιλειάδου, η οποία ετοιμάζει μια μεγάλη έκθεση στο αθηναϊκό παράρτημα του MΟΜus της Θεσσαλονίκης στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στο Θησείο.
Έχει πάρα πολύ μεγάλη συμβολική σημασία για μένα αυτή η έκθεση, γιατί έχει τίτλο «ContemporaryWomanhood 1.0» («Σύγχρονες θηλυκότητες»). Και θα ‘ναι, ουσιαστικά, η πρώτη φορά που θα συμμετέχω κι εγώ, μια τρανς θηλυκότητα, σε ένα μουσείο στην Ελλάδα, ανάμεσα σε γνωστές και σπουδαίες γυναίκες καλλιτέχνιδες. Επίσης στα πλαίσια της έκθεσης η Φαίδρα μου πρότεινε να κάνουμε και μια ανοιχτή σηζήτηση τον Σεπτέμβρη. Θα χαρώ πολύ να σας δω εκεί από κοντά.
Μίλησέ μου λίγο για τα έργα σου, που δεν τα έχω δει από κοντά, μόνο μέσα από το Instagram…
Έχω φωτογραφίσει διάφορα τρανς άτομα εδώ στο Λονδίνο. Τα σώματά τους. Έχω εστιάσει σε σημεία, που έχουν κάνει επέμβαση, όπου υπάρχουν διάφορα σημάδια στο δέρμα από ράμματα κλπ. Αυτές τις φωτογραφίες τις εκτύπωσα σε vegan «δέρμα» κι έχω φτιάξει αυτά τα φωτογραφικά γλυπτά τα οποία τα «έραψα», ως μία άλλη Φράνκενσταϊν, με συρραπτικό.
Άρα τα έργα σου τα χαρακτηρίζουμε ως φωτογραφικά γλυπτά. Συνθέσεις από φωτογραφίες σωμάτων τρανς ανθρώπων. Σε μετάβαση ή όχι;
Γενικά, νομίζω η μετάβαση με μια γενικότερη έννοια δεν σταματά. Είμαστε σε ένα συνεχές γίγνεσθαι.
Ένα τέτοιο έργο θα δούμε και στην ομαδική έκθεση του MOMus στην Αθήνα;
Ναι και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό. Αυτή η σειρά φωτογραφικών γλυπτών ξεκίνησε στα πλαίσια του Μάστερ μου εδώ στο Λονδίνο. Μετά από το Μάστερ συνεχίζεται η ίδια ιδέα, αλλά αυτή τη φορά έχει αλλάξει το μέσο. Από τα φωτογραφικά γλυπτά στράφηκα στη ζωγραφική. Όλη η δουλειά μου τα τελευταία δύο χρόνια βασίζεται, όπως σου είπα πριν, στο δικό μου βίωμα. Ήθελα να οπτικοποιήσω την τρανς εμπειρία, τη δυσφορία φύλου και το queer τραύμα όπου δημιουργείτε μέσα σε καταπιεστικά πατριαρχικά περιβάλλοντα.
Διαβάζοντας, ξέρεις στα πλαίσια του Μάστερ λίγο πιο ακαδημαϊκά βιβλία, κείμενα, συγγραφείς, άρχισα να ανακαλύπτω πρώτη φορά τρανς θεωρητικούς. Και συγκεκριμένα με επηρέασε πάρα πολύ ένα essay της Σούζαν Στράικερ (My Words to Victor Frankenstein Above the Village of Chamounix: Performing Transgender Rage). Το έργο μου βασίζεται πάνω σε αυτό. Με λίγα λόγια, στο συγκεκριμένο κείμενο η ίδια πάλι ως μια τρανς γυναίκα μιλά για τα βιώματά της. Το ενδιαφέρον είναι ότι χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό βιβλίο του Φράνκενσταϊν.
Για ποιον λόγο; Ποιος είναι ο πυρήνας της επιχειρηματολογίας της;
Η έννοια του τέρατος έχει χρησιμοποιηθεί πολύ κακοποιητικά και πάρα πολύ τρανσφοβικά. Όπως είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν και η λέξη κουήρ. Και στη συνέχεια έγινε reclaim αυτής της λέξης από την κοινότητα. Οπότε και η Σούζαν Στράικερ προσπαθεί, σε αυτό το essay, να επαναοικειοποιηθεί την έννοια του τέρατος, της τερατότητας, του τερατώδους σώματος. Συσχετίζει την τρανς εμπειρία με το βίωμα του τέρατος του Φράνκενσταϊν, που συνειδητοποιεί όλη αυτή τη διαφορά με τους άλλους, βιώνει την περιθωριοποίηση και νιώθει οργή. Όταν το διάβαζα ήταν συγκλονιστικό, ανατρίχιασα, δηλαδή αυτό το κείμενο το προτείνω σε όλα τα τρανς άτομα να το διαβάσουν. Nα μετατρέψουμε τα συναισθήματα της περιθωριοποιημένης δυσφορίας σε μια δύναμη, ένα εργαλείο ενδυνάμωσης για μας.
Ουσιαστικά οικειοποιείσαι κι εσύ με την τέχνη σου την έννοια του τέρατος, του “monster”.
Ναι. Είναι ένα κάλεσμα για «Τρανς Αντίσταση»!
Επίσης, αυτή την περίοδο που πήρα το βραβείο από το “Artworks” του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (2022-2023), μπόρεσα να εστιάσω πρώτη φορά στην παραγωγή έργων, πολύ πιο συστηματικά. Να δουλεύω full-time στο στούντιο. Έτσι, μου δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργήσω τη σειρά ζωγραφικών έργων “Somatechnics” και τώρα προσπαθώ να προετοιμάσω και να οργανώσω την πρώτη μου ατομική έκθεση στην Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια, ακούγεται πάρα πολύ η Αθήνα στο εξωτερικό. Πολλά καλλιτέχνα θέλουν να κάνουν εδώ έκθεση κι αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον. Οπότε θεωρώ ότι είναι μια γόνιμη περίοδος να μετακομίσω και εγώ και τα έργα μου στην Αθήνα.
Άρα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει σύγχρονη κουήρ ελληνική αφήγηση στα εικαστικά;
Εννοείται πως υπάρχει. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, αυτό γίνεται ακόμα πολύ πιο έντονο. Και πιο συγκροτημένα, νομίζω, από πολλές πλευρές. Και σίγουρα με κάνει να νιώθω μια ασφάλεια. Είναι κάτι που με απασχολεί γενικά η ασφάλεια στην Αθήνα.
Τα τελευταία χρόνια βλέπω σε πάρα πολλά κουήρ καλλιτέχνα να τους δίνεται λίγο παραπάνω χώρος από ό,τι στο παρελθόν, να μιλήσουν για τα βιώματά τους και να συμμετάσχουν σε ωραία projects. Αυτό με χαροποιεί σαν γεγονός. Και προσωπικά για μένα είναι και μία πρόκληση. Με ενδιαφέρει και σαν καλλιτέχνιδα. Τώρα αυτό το έργο που το έχω εκθέσει εδώ πέρα στο Λονδίνο, σε διάφορα σημεία και διάφορες εκθέσεις θα πάει στην Αθήνα και με απασχολεί πόση ανταπόκριση θα έχει εκεί, γιατί σε αυτά είμαστε πολύ πίσω.
Εσένα τι σε ανησυχεί περισσότερο, η ζωή σου στην Αθήνα ή η καριέρα σου; Το θέμα της ασφάλειας σε απασχολεί και στον δρόμο που περπατάς;
Ναι, πάρα πολύ. Έχω πολύ καιρό να πάω στην Αθήνα, 2 χρόνια περίπου. Αλλά όταν ζούσα μόνιμα εκεί είχα αντιμετωπίσει διάφορα περιστατικά… Από το πιο ελαφρύ, που είναι τα αδιάκριτα βλέμματα – είναι πάρα πολύ άβολα και κακοποιητικά – και πολλά σχόλια, μέχρι πιο έντονες βρισιές.
Λεκτικές επιθέσεις δηλαδή.
Ναι, ευτυχώς δεν είχε προχωρήσει κάτι σε πιο σωματικό. Ακόμα και εδώ πέρα στο Λονδίνο, πρόσφατα στον δρόμο είχα ακούσει σχόλια, αλλά είναι πολύ πιο σπάνιο σε σχέση με την Αθήνα. Εδώ ο κόσμος δεν σε κοιτάει περίεργα. Δεν ασχολείται μαζί σου.
Βέβαια, στην Αθήνα νιώθω ότι κάπως με τη νέα γενιά είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα. Αλλά ειδικά όταν είσαι κουήρ άτομο και πιο συγκεκριμένα τρανς άτομο, η καθημερινότητα είναι πολύ πιο δύσκολη και γίνεται κακοποιητική.
Δεν μπορώ σίγουρα να μπω στη θέση σου. Πιστεύω όμως ότι τα έργα σου θα είναι πιο εύκολο να βρουν κοινό, σε σχέση με πριν από 2-3 χρόνια.
Νομίζω ότι πλέον ο κόσμος είναι πολύ πιο προβληματισμένος σε αυτά τα θέματα. Και χαίρομαι γιατί βλέπω ότι υπάρχουν και άτομα στην τέχνη, που ενδιαφέρονται πραγματικά. Βέβαια, υπάρχει ένα μέρος που είναι πάρα πολύ έντονα συντηρητικό, γιατί στα πλαίσια των γκαλερί κ.λπ., μιλάμε για εμπόρους, που θέλουν να πουλήσουν. Εξάλλου, όταν κάποιο έργο έχει να κάνει με κουήρ θεματολογία, αυτομάτως για πολύ κόσμο στην Ελλάδα γίνεται “προκλητικό” για κάποιο λόγο. Οπότε ακόμα κι αν ο ίδιος ο γκαλερίστας ενδιαφέρεται, στα εμπορικά πλαίσια δεν θα σου δώσει εύκολα χώρο.
Τι κρατάς από το Λονδίνο;
Johnna Sachpazis: Κυρίως ότι το Λονδίνο μου έδωσε τον χώρο να με ανακαλύψω. Αν δεν ήμουν εδώ, δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν η δουλειά μου. Γενικά νιώθω πολύ χαρούμενη που είδα και συνεχίζω να βλέπω αρκετό κόσμο που τον ενδιαφέρει η δουλειά μου. Θέλουν να συνεργαστούμε, οπότε αυτό μου δίνει και μια προσωπική χαρά κι ένα κίνητρο να το συνεχίσω.
Είναι cis και τρανς άτομα;
Ειδικά στην Αθήνα, μόνο με cis άτομα έχω επικοινωνήσει. Αλλά στο Λονδίνο βλέπεις να έχουν κάποια σημαντική θέση και πολλά κουήρ άτομα. Με ενδιαφέρει να συνεργάζομαι με άτομα συνειδητοποιημένα. Που δεν το κάνουν μόνο επειδή κάτι βρίσκεται στις νέες τάσεις. Με ενδιαφέρουν να είναι γνώστες της κουήρ τέχνης και όχι να τη βλέπουν επιφανειακά.
Info
9-24 Ιουνίου: Ομαδική έκθεση “Cross Breeze” στην One Room Gallery (9, French Place, E16JB, Λονδίνο), με επιμελητή τον Domenico De Chirico
6 Ιουλίου-8 Οκτωβρίου: Ομαδική έκθεση «Contemporary womanhood 1.0: Σύγχρονες θηλυκότητες» στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (πλατεία Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο), με επιμελήτρια τη Φαίδρα Βασιλειάδου
