Πώς είναι η ζωή των ομόφυλων ζευγαριών μετά την ψήφιση του γάμου και της τεκνοθεσίας; Πόσο αναγνώρισε τις οικογένειές τους και ποια ήταν η επίδρασή του στις κοινωνικές αντιλήψεις της χώρας; Ένα αφιέρωμα για την ισότητα στον γάμο…έναν χρόνο μετά!
Στις 15 Φεβρουαρίου 2024 το ελληνικό κοινοβούλιο ψηφίζει τελικά τον νόμο «Ισότητα στον πολιτικό γάμο», αναγνωρίζοντας το δικαίωμα γάμου και τεκνοθεσίας στα ομόφυλα ζευγάρια και καθιστώντας τη χώρα μας, όχι μόνο τη 16η στην Ευρωπαϊκή Ένωση που το κάνει, αλλά και την 1η ορθόδοξη χριστιανική χώρα που υιοθετεί μία τέτοια νομοθεσία. Η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα (δικαίως) γιορτάζει, η είδηση φιγουράρει στα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά μέσα του κόσμου ενώ πολλ@ είναι αυτ@ που μιλούν για μια σημαντική στιγμή στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα.
Με αφορμή, λοιπόν, τον έναν χρόνο από εκείνη την ιστορική ημέρα ξαναπιάνουμε το νήμα της ισότητας στον γάμο, προσκαλώντας ομόφυλα ζευγάρια που είπαν τελικά το «ναι», να μοιραστούν τις ιστορίες τους και να μας μιλήσουν και για όλα αυτά που άλλαξαν (ή όχι) στις πολύχρωμες ζωές τους.
Πρώτα, όμως, οι αριθμοί και κάποιες επισημάνσεις
Από την ημέρα που τέθηκε σε ισχύ ο νόμος μέχρι και τη στιγμή που γράφονται αυτές εδώ οι γραμμές (27/01) έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα μας 383 γάμοι ομόφυλων ζευγαριών. Σύμφωνα, μάλιστα, με στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, οι γάμοι αυτοί αναφέρονται σε 242 ζευγάρια ανδρών και 141 γυναικών. Απλοποιώντας λίγο τη σκέψη μας, θα λέγαμε ότι στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο τελούνταν κάθε μέρα τουλάχιστον ένας γάμος.
Ανεξάρτητα, βέβαια, από τον αριθμό των ζευγαριών που έκαναν χρήση της συγκεκριμένης νομοθεσίας αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο επέδρασε στη ζωή τους, είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι «η ισότητα στον γάμο» στη χώρα μας, δεν είναι πλήρης και χρειάζεται αρκετές βελτιώσεις και διορθώσεις.
Συνοψίζοντας τις επισημάνσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεων θα λέγαμε πως οι βασικές ελλείψεις αναφέρονται 1)στη μη πρόσβαση στις διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, 2) στη μη ρύθμιση ζητημάτων τέκνων όταν ένας γονιός που είναι τρανς, είτε ανάδοχος είτε φυσικός ή θετός προχωρά σε νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του και 3) στη μη χρήση του συμπεριληπτικού όρου «πρόσωπα ανεξαρτήτως φύλου». Αλλά αρκετά με τους αριθμούς και τις επισημάνσεις. Ήρθε η ώρα να μιλήσουν τα ζευγάρια.
Αλεξία & Δανάη
Ο γάμος της Αλεξίας Μπεζίκη και της Δανάης Δεληγεώργη αποτελεί τον πρώτο γάμο γυναικών (φωτογραφία Ελίνα Γιουνανλή) στη χώρα μας από τότε που τέθηκε σε ισχύ η σχετική νομοθεσία. Μάλιστα, οι φωτογραφίες της τελετής στο δημαρχείο της Αθήνας έκαναν τον γύρο του διαδικτύου και των μέσων, με τις ίδιες να δηλώνουν ότι «η αγάπη νικάει». «Αυτό που μας εξέπληξε είναι ότι καταλήξαμε να γίνουμε το πρώτο ζευγάρι γυναικών που τέλεσε τον γάμο του στη χώρα. Θα περίμενε κανείς ότι μετά από τόσα χρόνια αναμονής και αγώνων πολλά μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας θα έκαναν το πρώτο βήμα και θα προηγούνταν ημών. Σε κάθε περίπτωση “αγκαλιάσαμε” το τόσο αιφνιδιαστικό viral φαινόμενο που συνόδευσε την απόφασή μας, συμβάλλοντας στην ορατότητα και τη διεύρυνση», μου σχολιάζει η Δανάη αναφερόμενη στη μεγάλη δημοσιότητα που πήρε ο γάμος τους.
Ρωτώ το ζευγάρι για το πώς γνωρίστηκε αλλά και για το πώς υποδέχθηκε την είδηση την υπερψήφισης του νόμου. «Ευτυχώς γνωριστήκαμε πριν την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της τεχνολογίας. Χωρίς διαμεσολαβήσεις και πλατφόρμες. Οπότε γνωριστήκαμε ως άνθρωποι μεταξύ ανθρώπων», μου εκμυστηρεύεται η Δανάη με την Αλεξία να προσθέτει: «Εγώ θα πω ευτυχώς, γενικώς. Ανεξαρτήτως συνθηκών. Γνωριστήκαμε 10 χρόνια πριν και συμπορευόμαστε έκτοτε». Και οι δύο υποδέχθηκαν με χαρά την ψήφιση του νόμου. «Με ενθουσιασμό, χαρά, έκπληξη» μου λέει η Δανάη συμπληρώνοντας, «αισθάνθηκα δικαίωση».
Η απάντηση της Δανάης κάνει την Αλεξία να θυμηθεί μια άλλη ιστορική στιγμή που σχετίζεται με τη διεκδίκηση της αναγνώρισης των ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών στη χώρα μας. «Δέκα χρόνια περίπου πριν, στο όχι και τόσο μακρινό 2015 όλη η Ελλάδα παρακολούθησε την προσπάθεια του Κώστα Φαλελάκη να διαχειριστεί το πένθος του για την απώλεια του συντρόφου του, Μηνά Χατζησάββα, την ώρα που για το κράτος ήταν “ανύπαρκτος”. Δεν μπορούσε να πάρει το σώμα του ούτε να κατοχυρώσει την κοινή τους περιουσία. Οπότε, μια δεκαετία μετά μπορούμε να μιλάμε για δικαίωση, τουλάχιστον ως προς τις περιπτώσεις των ζευγαριών που δεν έχουν αποκτήσει παιδιά». Όπως μου εξηγούν και οι δύο, η ψήφιση του νόμου συνέπεσε και με τον ερχομό του παιδιού τους, πράγμα που αποτέλεσε και την αιτία να κάνουν αμέσως χρήση του. «Είχα μόλις είχα γεννήσει το παιδί μας και η διασφάλιση των δικαιωμάτων μας ως οικογένεια, με κάθε διαθέσιμο μέσο, έγινε η πρώτη μας προτεραιότητα», τονίζει η Αλεξία με τη Δανάη να συμπληρώνει: «μετά από 10 χρόνια συμβίωσης, βασισμένης στην αγάπη, τον σεβασμό, την αμοιβαιότητα και την κατανόηση δεν χρειαζόταν ο γάμος για να επικυρώσει τη σχέση μας ως ζευγάρι. Ούτε φυσικά, είχαμε την πρόθεση να ικανοποιήσουμε στερεοτυπικές κοινωνικές προσδοκίες για να “κανονικοποιηθούμε” ή να “νοικοκυρευτούμε”. Ωστόσο, ο ερχομός του παιδιού μας, ο οποίος συνέπεσε χρονικά με την ψήφιση του νομοσχεδίου μάς έκανε να δράσουμε άμεσα και λίγες εβδομάδες μετά να προχωρήσουμε στην τέλεση του γάμου, ακολουθώντας έτσι κάθε διαθέσιμη έννομη διαδικασία για την κατοχύρωσή του».
Από τις πιο απλές αλλά και πιο ενδιαφέρουσες ερωτήσεις που καλούνται να απαντήσουν τα ζευγάρια που συμμετέχουν στο αφιέρωμά μας, έχει να κάνει με τα προβλήματα που έλυσε αλλά και τις αλλαγές που έφερε ο νόμος αυτός στις ζωές τους. «Για εμάς η ορατότητα και η αυτοδιάθεση ήταν πάντα μονόδρομος», μου εξηγεί η Αλεξία και συνεχίζει: «Αυτονόητες επιλογές και ανεξάρτητες από τη νομική επικύρωση. Η ισότητα των ανθρώπων είναι μια κοινωνική επιταγή και δεν πρέπει να υπαγορεύεται από νόμους και κυρώσεις. Κανένας νόμος δεν πρέπει να γίνεται “δεκανίκι” για την αναγνώριση στοιχειωδών ατομικών ελευθεριών. Ωστόσο, η ύπαρξη του νόμου ίσως συγκρατεί ανθρώπους που έχουν διαφορετική οπτική. Που χρειάζονται ενδεχομένως το “ο φόβος φυλάει τα έρμα” για να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Πάντως, η κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή παραμένουν αμετάβλητες και συνοδεύονται από αδιαπραγμάτευτη αποδοχή».
Αντίστοιχη είναι και η απάντηση της Δανάης. «Για να αντιμετωπίσεις ένα πρόβλημα θα πρέπει να το ερμηνεύσεις και να το αξιολογήσεις ως τέτοιο. Στην περίπτωσή μας είναι τέτοια η θωράκιση και τα αποθέματά μας που ακόμη και να ανακύπτουν δεν τα επεξεργαζόμαστε ως προβλήματα. Τις περισσότερες μακράν φορές δεν τα “βλέπουμε”. Επίσης, ο γάμος μας με την Αλεξία συνοδεύτηκε από μια “έκρηξη” δημοσιότητας. Οπότε δεχθήκαμε ένα “κύμα” αγάπης που μας συνοδεύει έκτοτε. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι συντελούνται επιθέσεις απέναντι σε άλλους ανθρώπους, απροκάλυπτες ή κεκαλυμμένες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο νόμος λειτουργεί ως ασπίδα και προάγει το αίσθημα ασφάλειας, είτε προληπτικά είτε ως μέσο υπεράσπισης των δικαιωμάτων».
«Όσο περισσότεροι άνθρωποι κάνουν χρήση του νόμου αυτού τόσο αυξάνεται η πολυφωνία, η ποικιλομορφία και η συμπεριληπτικότητα στην κοινωνία.»
Ως προς το κομμάτι των ομοφοβικών αντιδράσεων και οι δύο αναφέρουν στην τεράστια αγάπη που δέχτηκαν, απομονώνοντας τα περιορισμένα φοβικά και κυρίως ανώνυμα σχόλια που διάβασαν στο διαδίκτυο. Πηγαίνω την κουβέντα στην απόκτηση παιδιού αλλά και στην αναγνώριση (ή μη) που προφέρει ο νόμος. «Η τεκνοθεσία είναι μια οδός που αποφασίσαμε συνειδητότατα να μη διαβούμε, διότι δεν μας αφορά» μου εξηγεί η Αλεξία. «Στην περίπτωση μας το νομοθετικό κενό είναι τεράστιο, αφού δεν υπάρχει ένας βιολογικός και ένας θετός γονέας, αλλά δύο βιολογικοί». «Γιατί να τεκνοθετήσω το βιολογικό μου παιδί;», αναρωτιέται η Δανάη. «Έχω συνάψει σύμφωνο συμβίωσης και έχω τελέσει γάμο με τη μητέρα του παιδιού μου, την ώρα που είμαι επώνυμη δότρια. Εάν επρόκειτο για ετερόφυλο ζευγάρι, αφενός η βιολογική γονεϊκότητα θα ήταν αδιαπραγμάτευτη και για τους δύο αφετέρου θα αναγνωριζόμασταν και νομικά αυτοδικαίως και οι δύο μας ως γονείς. Επομένως οι ανισότητες παραμένουν παρά τον νόμο. Ενώ το ετερόφυλο ζευγάρι που προσφεύγει σε διαδικασία ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αναγνωρίζεται νομικά και έχει πλήρη γονεϊκά δικαιώματα, δεν ισχύει το ίδιο για το παντρεμένο ομόφυλο ζευγάρι, το ένα μέρος του οποίου θα πρέπει να υιοθετήσει το παιδί του!».
Στη συνέχεια η Δανάη μου εξηγεί πως αν και έκανε όλες τις προβλεπόμενες από τη νομοθεσία ενέργειες, πάντοτε με σεβασμό και διαφάνεια, όλες οι προσπάθειές της για νομική κατοχύρωση του αυτονόητου δικαιώματός της ως βιολογικού γονέα κατέληξαν σε αδιέξοδο. «Ενώ θεωρούσαμε ότι η ψήφιση του νομοσχεδίου περί ισότητας θα απαντούσε στα εν λόγω “οξύμωρα” θέματα, τελικά μάλλον τα περιέπλεξε περισσότερο», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Μετά από αυτήν την απάντηση αναρωτιέμαι για το πώς αξιολογούν τελικά αυτήν τη νομοθεσία έναν χρόνο μετά. «Δειλή», μου απαντά η Αλεξία χωρίς δεύτερη σκέψη, «το ένα βήμα μπροστά ήταν στην πραγματικότητα μισό. Σαν να είσαι διψασμένος, να σου προσφέρουν νερό, αλλά με την προϋπόθεση να πιεις μόνο μία γουλιά. Αυτή τη στιγμή νιώθω ότι υπάρχει ένας νόμος ημίμετρο που αναγκάζει αρκετούς γονείς να τον επικαλεστούν προκειμένου να θωρακίσουν την οικογένειά τους νομικά, χωρίς όμως να τους καλύπτει πλήρως ως περιπτώσεις». Η απάντησή της βρίσκει απόλυτα σύμφωνη και τη Δανάη. «Σκοπίμως και τεχνηέντως ελλιπή. Δεν παίρνει θέση και δεν απαντά σε όλα τα ζητήματα. Μεσοβέζικη. Αναγνωρίζει μισά δικαιώματα, μισούς ανθρώπους».
Και οι δύο πάντως συμφωνούν πως ο νόμος βοήθησε στο κομμάτι της συμπερίληψης. «Έχω την αίσθηση ότι το διάστημα που μεσολάβησε από την ψήφιση ως την εφαρμογή του ένα χρόνο μετά, έδωσε τη δυνατότητα στα ομόφυλα ζευγάρια να νιώθουν πιο ελεύθερα και να βρίσκουν σιγά-σιγά το χώρο τους στην κοινωνία, η οποία αξιοποίησε τον χρόνο αυτό για να αμφισβητήσει και να απορρίψει στερεότυπα που αφορούσαν στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Η ορατότητα και ο ανοιχτός διάλογος σίγουρα λειτούργησαν θετικά», εξηγεί η Δανάη τονίζοντας ωστόσο ότι «όλα αυτά αφορούν σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες, αφού οι περισσότεροι έφηβοι αυτοί τη στιγμή είναι φύσει και θέσει συμπεριληπτικοί και απορούν – αν όχι γελούν- παρακολουθώντας μας να συζητάμε τα αυτονόητα γι’ αυτούς. Σε κάθε περίπτωση φαντάζομαι ότι χρόνο με τον χρόνο ακόμη και οι πιο επιφυλακτικοί θα διαπιστώσουν ότι η Γη συνεχίζει τις περιστροφές και ότι δεν παγώνει η κόλαση, αν δυο άνθρωποι του ίδιου φύλου ερωτευτούν και κάνουν οικογένεια».
Κλείνοντας, τους ζητώ να κάνουν ένα σχόλιο για όλα τα ομόφυλα ζευγάρια που σκέφτονται να κάνουν χρήση του νόμου. «Να το κάνουν», είναι η απάντηση της Αλεξίας. «Όσο περισσότεροι άνθρωποι κάνουν χρήση του νόμου αυτού τόσο αυξάνεται η πολυφωνία, η ποικιλομορφία και η συμπεριληπτικότητα στην κοινωνία». Η Δανάη απαντά με μια σημαντική υπενθύμιση. «Όσοι ανήκουν σε μειονότητες πρέπει να θυμούνται το εξής: Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Πρέπει να διεκδικούμε καθημερινά».
Σταύρος και Δημήτρης
Ένα ακόμη ομόφυλο ζευγάρι που σημείωσε μια σημαντική πρωτιά, αφού καταχωρήθηκε ως το πρώτο που έκανε χρήση του νόμου. Ο λόγος για τον Σταύρο Γαβριλιάδη και τον Δημήτρη Ελευσινιώτη, που είδαν τη σχέση τους να γίνεται πρωτοσέλιδο, όταν αποφάσισαν να παντρευτούν στο Δημαρχείο της Νέας Σμύρνης. «Ο γάμος μας έγινε πέρυσι το Μάρτιο και ήταν ο πρώτος γάμος που έγινε στην Ελλάδα. Η τόση σπουδή για να παντρευτούμε αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου ήταν και σημειολογικό για το “ναι μπορούμε” αλλά και επειδή βιαζόμαστε πολύ τα (τρία) παιδιά μας να μην υφίστανται διακρίσεις οι οποίες στην ουσία έχουν να κάνουν με τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονιών τους», μου αναφέρει ο Σταύρος ενώ θυμάται πως ο γάμος του πήρε τόση δημοσιότητα που «μέχρι και ο πρωθυπουργός μας πήρε τηλέφωνο να μας συγχαρεί», τονίζοντάς μου, ωστόσο, ότι «η τελετή έγινε κάτω από αστυνομική κάλυψη γιατί δεχόμασταν απειλές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Ζητώ από τον Σταύρο να μου μιλήσει λίγο περισσότερο για τη σχέση του με τον Δημήτρη αλλά και για την οικογένεια που έφτιαξαν μαζί. «Ο Δημήτρης και εγώ γνωριστήκαμε πριν από 17 χρόνια. Αμέσως γίναμε ζευγάρι και ζήσαμε στο ίδιο σπίτι – από τότε μέχρι σήμερα ανελλιπώς. Πάντα θέλαμε να αποκτήσουμε παιδί και τα καταφέραμε. Πλέον, έχουμε τρία παιδιά. Τον Σπύρο, ηλικίας επτά ετών και τα δίδυμά μας, Κίμωνα και Ευγενία – Άννα, πέντε ετών. Τα παιδιά μας δεν τύχανε αλλά πετύχανε!», μου λέει περήφανα ο Σταύρος, συμπληρώνοντας ότι «είμαστε οι πιο ευτυχισμένοι γονείς στον κόσμο».
Η κουβέντα μας πηγαίνει στη νομοθεσία. Πώς το αντιμετώπισε το ζευγάρι; «Τον νόμο για την ισότητα στον γάμο τον δεχτήκαμε με ανακούφιση», θυμάται ο Σταύρος. «Θεωρούσαμε ότι θα λύσει πολλά προβλήματα τα οποία προκύπτουν στην καθημερινότητα μας δεδομένου ότι τα παιδιά μας έχουν διαφορετικά επίθετα και δεν έχουν καμία έννομη σχέση μεταξύ τους απέναντι στο κράτος».
«Μέχρι στιγμής ούτε ένα παιδί από αυτά των γονιών που παντρεύτηκαν στην Ελλάδα μετά τον νόμο για την ισότητα στο γάμο δεν έχει υιοθετηθεί από τον δεύτερο γονιό του.»
Τον ρωτάω, αν τελικά αυτό έγινε κι αν ο νόμος βοήθησε στο να λυθούν προβλήματα που υπήρχαν πριν από την ψήφισή του. Η διάθεση του Σταύρου αλλάζει. Μου εξηγεί ότι έχει περάσει ένας χρόνος και τόσο η δική του όσο κι άλλες οικογένειες με γονείς του ίδιου φύλου παλεύουν με κοινωνικές υπηρεσίες και δικαστήρια «για να υιοθετήσουμε τα παιδιά μας».
«Δηλαδή περιπτώσεις που ο ένας έχει υιοθετήσει παιδί ή ο ένας έχει βιολογικό παιδί και θέλει ο σύζυγός του ή η σύζυγός της να το υιοθετήσει και να είναι συνγονέας απέναντι στην πολιτεία», μου εξηγεί ο Σταύρος και συνεχίζει. «Μέχρι στιγμής ούτε ένα παιδί από αυτά των γονιών που παντρεύτηκαν στην Ελλάδα μετά τον νόμο για την ισότητα στο γάμο δεν έχει υιοθετηθεί από τον δεύτερο γονιό του. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε δαιδαλώδεις διαδικασίες με κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίες είναι ακριβώς οι ίδιες σαν να υιοθετούσαμε τα παιδιά μας από ίδρυμα. Κι αφού τελειώσει κάνεις απ’ όλα αυτά πρέπει να περιμένει μήνες ολόκληρους να γίνει το δικαστήριο το οποίο θα απαντήσει μετά από έξι ή και περισσότερους μήνες».
Τον ρωτώ αν πιστεύει πως ο νόμος βοήθησε τουλάχιστον στο να ξεπεράσει η ελληνική κοινωνία κάποια στερεότυπα και να γίνει λίγο πιο συμπεριληπτική. Ο Σταύρος είναι αρνητικός. «Η ελληνική κοινωνία δε έγινε πιο συμπεριληπτική, μετά την ψήφιση του νόμου. Ίσα-ίσα που υπήρξαν αντιδράσεις και πόλωση από ανθρώπους που υποφέρουν από μίσος και ομοφοβία». Ωστόσο και ο ίδιος και ο σύζυγός του αναγνωρίζουν τον νόμο ως μια σημαντική κατοχύρωση, «ειδικά για εμάς που έχουμε παιδιά υπάρχει, έστω κι έτσι, η δυνατότητα της τεκνοθεσίας».
Ζητώ από το ζευγάρι να μεταφέρει το δικό του μήνυμα στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που επιθυμούν να παντρευτούν/νυμφευθούν. «Να το κάνουν!», είναι η απάντηση που δίνουν. «Είναι πολύ δίκαιο και όμορφο να διαλέγει το κάθε άτομο όποια αστική σύμβαση θέλει για να παντρευτεί. Ας φανταστεί το κάθε άτομο την οικογένειά του όπως την επιθυμεί και ας την πραγματοποιήσει. Χρειάζεται υπομονή και λίγη τύχη μόνο!».
Xρύσα και Έλενα
Η Χρύσα και η Έλενα γνωρίστηκαν το 2013 στην Αθήνα «την πιο μικρή μέρα του χρόνου», όπως μου αναφέρουν χαρακτηριστικά (σ.σ. λόγω χειμερινού ηλιοστασίου). Έκτοτε είναι μαζί, ενώ το 2015 πήραν την απόφαση να μετακομίσουν στην Αγγλία και συγκεκριμένα σε μία μικρή πόλη του του Staffordshire, το Lichfield. «Είμαστε και δύο μηχανικοί» μου εξηγεί η Χρύσα. «Εγώ εργάζομαι ως Associate Director στο τμήμα έργων υποδομής σε μια δανέζικη συμβουλευτική εταιρία και η Έλενα εργάζεται ως Associate Director στον τομέα της ανάλυσης δεδομένων σε μία καναδική εταιρία». To 2022 η οικογένειά τους μεγάλωσε με τη γέννηση της κόρης τους Αριάδνης.
Το ζευγάρι υποδέχθηκε με χαρά την ψήφιση του νόμου στην Ελλάδα και αμέσως ξεκίνησε τις σχετικές διαδικασίες για τον γάμο. «Νιώσαμε μεγάλη ανακούφιση και χαρά», θυμούνται και οι δύο. «Ο νόμος ψηφίστηκε στις 15 Φλεβάρη του 2024 και ακριβώς την επόμενη μέρα, κλείσαμε ραντεβού στην πρεσβεία της Ελλάδας στο Λονδίνο για να δηλώσουμε τον γάμο μας και τη γέννηση της κόρης μας. Αν και το ραντεβού που κλείσαμε ήταν για τέλος Ιουνίου, πρακτικά είναι δίκαιο νομίζω να πούμε ότι ξεκινήσαμε τη διαδικασία ακριβώς την επόμενη μέρα από την ψήφιση κλείνοντας αυτό το ραντεβού που οι Έλληνες της Αγγλίας γνωρίζουν πόσο δύσκολο είναι να καταφέρεις να πετύχεις».
Αμέσως, η κουβέντα πηγαίνει στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ως μία ΛΟΑΤΚΙ+ οικογένεια από την Ελλάδα που ζει στο εξωτερικό. «Για εμάς το βασικό θέμα ήταν η μη νομική αναγνώριση της οικογένειάς μας στην Ελλάδα και το ότι το παιδί μας δεν μπορούσε να πάρει την ελληνική υπηκοότητα παρά το ότι και οι δύο γονείς του είναι Ελληνίδες. Αναγνωριζόμαστε πλήρως ως οικογένεια στην Αγγλία από την πρώτη μέρα του γάμου μας, έχουμε ακριβώς τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με όλες τις υπόλοιπες οικογένειες και νομικά αναγνωριζόμαστε και οι δύο ως μαμάδες της κόρης μας από τη στιγμή της γέννησής της», μου αναφέρουν ενώ συνεχίζουν τονίζοντας: «Όλη αυτή η κανονικότητα που βιώναμε στην Αγγλία σταματούσε το δευτερόλεπτο που το αεροπλάνο προσγειωνόταν στην Ελλάδα. Για τη χώρα μας δεν ήμασταν οικογένεια με όλες τις πρακτικές προεκτάσεις που αυτό έχει, π.χ. να μην μπορούμε και οι δύο να είμαστε δίπλα στη μικρή αν της συνέβαινε κάτι όσο είμαστε Ελλάδα».
Για να μπορέσουν, μάλιστα, να διαχειριστούν αυτή την κατάσταση η Χρύσα και η Έλενα επέλεγαν πάντα να ταξιδεύουν ως Αγγλίδες υπήκοοι και όχι ως Ελληνίδες. «Τουλάχιστον έτσι αν χρειαζόταν το οτιδήποτε να νιώθουμε την ασφάλεια ότι η Αγγλία μπορεί να μας προστατέψει αφού ξέραμε ότι η Ελλάδα δεν θα το έκανε».
«Δεν θα σταματήσεις ποτέ να είσαι γονιός ενός παιδιού, ανεξάρτητα από την έκβαση μιας δίκης».
Τις ρωτώ αν όλη αυτή η κατάσταση διορθώθηκε μετά την ψήφιση του νόμου. «Όλα αυτά λύθηκαν μετά την ψήφιση του νόμου» μου απαντούν, «αφού η οικογένειά μας αναγνωρίστηκε νομικά με μία εύκολη διαδικασία που περιλάμβανε την αναγνώριση του γάμου μας και την δήλωση της γέννησης του παιδιού στο Προξενείο στο Λονδίνο σε ένα μόλις ραντεβού». Η Χρύσα, ωστόσο, σπεύδει να τονίσει τι «εμείς ανήκουμε στους “τυχερούς” του νόμου, καθώς η κόρη μας γεννήθηκε στο εξωτερικό». Της ζητώ να μου το εξηγήσει. «Το παιδί μας έχει αγγλικό πιστοποιητικό γέννησης που αναγράφει και τις δύο μας ως γονείς και έτσι δεν χρειάστηκε να γίνει τεκνοθεσία από το μη βιολογικό γονιό που είναι μια πολύ χρονοβόρα και κοστοβόρα διαδικασία και που απαιτεί μεγάλα αποθέματα ενέργειας και ψυχικών αντοχών και στην οποία πρέπει να υποβληθούν όλες οι ομόφυλες οικογένειες που τα παιδιά του γεννήθηκαν στην Ελλάδα και όχι στο εξωτερικό».
Με αφορμή το σχόλιο αυτό, ζητώ από τη Χρύσα να μου κάνει ένα σχόλιο για τη διαδικασία τεκνοθεσίας, που προβλέπει ο ελληνικός νόμος για τα ομόφυλα ζευγάρια. «Χαίρομαι πολύ που έγινε αυτό το πρώτο βήμα προς την ισότητα αλλά προσωπικά δεν μπορώ παρά να το θεωρήσω μόνο ως ένα πρώτο βήμα, καθώς -κατά τη γνώμη μου- η ανάγκη να γίνει τεκνοθεσία με τον ίδιο τρόπο που γίνονται οι τεκνοθεσίες ως τώρα δεν είναι ο σωστός τρόπος για την αναγνώριση της γονεϊκότητας», αναφέρει και συνεχίζει: «Σύμφωνα με τον νόμο θα πρέπει να υιοθετήσουμε τα δικά μας παιδιά, τα παιδιά που πριν ακόμα τα φέρουμε στον κόσμο τα ονειρευόμασταν, προσπαθήσαμε πολύ να τα αποκτήσουμε, περάσαμε ακόμα και χρόνια να προγραμματίζουμε τις διαδικασίες για να τα φέρουμε στον κόσμο και φανταζόμασταν κάθε μέρα το πώς θα είναι να τα μεγαλώνουμε. Και μετά ήρθαν στον κόσμο και είδαν εμάς, και είμαστε εδώ γι’αυτά από πάντα, είμαστε οι σταθερές τους. Και τώρα για να μπορέσουμε νομικά να τα αναγνωρίσουμε πρέπει να υποβληθούμε σε ιατρικές εξετάσεις, να αποδείξουμε ότι είμαστε υγιείς, πρέπει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να έχουμε κοινωνικούς λειτουργούς στο σπίτι μας να κάνουν ερωτήσεις σε εμάς και στα ίδια τα παιδιά, πρέπει να κάνουμε δικαστήρια όπου αφηνόμαστε στα χέρια δικαστικών που μπορεί να έχουν προσωπικές απόψεις αντίθετες στον νόμο και αφηνόμαστε σε αυτούς να αποφασίσουν για τις ζωές μας και τη ζωή των παιδιών μας. Σέβομαι απόλυτα τη διαδικασία υιοθεσιών και δεν αμφισβητώ τη διαδικασία. Έχοντας όμως την εμπειρία του να κάνεις ένα παιδί με τη σύζυγό σου του οποίου αναγνωρίζονται και οι δύο γονείς ως γονείς από πριν τη σύλληψή του, θεωρώ ότι αυτή η διαδικασία της υιοθεσίας είναι αχρείαστη. Δεν θα σταματήσεις ποτέ να είσαι γονιός ενός παιδιού, ανεξάρτητα από την έκβαση μιας δίκης».
Ένας ακόμα λόγος, για τον οποίο αισθάνεται τυχερό το ζευγάρι είναι ότι δεν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει κάποια ομοφοβική συμπεριφορά σε όλη τη διαδικασία της αναγνώρισης της σχέσης τους. «Εμείς κάναμε αρχικά σύμφωνο συμβίωσης στην Αγγλία το 2017, το οποίο μετατρέψαμε σε αγγλικό γάμο φέτος ώστε να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε τη νομική αναγνώριση στην Ελλάδα», εξηγούν και συνεχίζουν. «Αξίζει να σημειωθεί ότι επειδή ήμασταν ένα από τα πρώτα ζευγάρια που κάναμε την αναγνώριση στο προξενείο, όταν μας έδωσαν τις φόρμες προς συμπλήρωση, ο επίτιμος πρόξενος μας ζήτησε να τις μελετήσουμε και να δώσουμε feedback αν θεωρήσουμε ότι δεν είναι αρκετά inclusive προς τις οικογένειές μας ώστε να τις βελτιώσουν. Εύχομαι και οι φίλοι στην Ελλάδα να έχουν να μοιραστούν μόνο παρόμοιες ιστορίες».
Βοήθησε τελικά ο νόμος, ώστε τα πράγματα να γίνουν πιο «συμπεριληπτικά» στην ελληνική κοινωνία; Ρωτώ και τις δύο. «Πιστεύουμε πως ναι και θα γίνει ακόμα περισσότερο όσο περνάει ο καιρός. Σε αυτό συνέβαλαν όλες, όλα και όλοι οι θαυμάσιοι άνθρωποι που βγήκαν μπροστά και που παλεύουν τόσα χρόνια αλλά και αυτή καθαυτή η ψήφιση του νόμου που μας αναγνωρίζει και μας προστατεύει πια. Και όταν είσαι προστατευμένος και αναγνωρισμένος είσαι πια και ορατός πέρα από τα όρια του στενού ασφαλούς περιβάλλοντος. Οι οικογένειές μας υπάρχουν και ζουν όπως όλες οι οικογένειες, έχουμε φίλους, έχουμε οικογενειακές μαζώξεις με τα σόγια, τα παιδιά μας πάνε σχολείο, φροντιστήρια, αθλήματα, τα πάμε στο νοσοκομείο όταν είναι άρρωστα, σε παιδικά πάρτι, κάνουμε οικογενειακές διακοπές, και σε όλες αυτές τις δραστηριότητες και συναναστροφές είμαστε η μαμά και η μαμά».
Τις προσκαλώ να στείλουν το δικό τους μήνυμα στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια που επιθυμούν να παντρευτούν. «Να το κάνετε», είναι η απάντηση κι εδώ. «Να κάνουμε ό,τι ονειρευόμαστε με τη ζωή μας. Ομόφυλες οικογένειες υπήρχαν από πάντα και θα συνεχίσουν να υπάρχουν, είναι όμορφο να ξέρεις ότι ο νόμος προστατεύει την οικογένειά σου και παρά τις δυσκολίες που ακόμα υπάρχουν τώρα νιώθουμε προστατευμένοι».
Παντελής και Νάσος
Ο γάμος του Παντελή Τουτουντζή με τον σύντροφό του Νάσο, σχολιάστηκε όσο κανείς άλλος, ενώ οι φωτογραφίες από την τελετή προβλήθηκαν αρκετά από τα μέσα και τις τηλεοπτικές εκπομπές. Ο Παντελής, άλλωστε, είναι από τους ελάχιστους (ακόμη) διάσημους άνδρες που μιλούν ανοιχτά για τη σεξουαλικότητα και την οικογένειά τους. «Με τον Νάσο είμαστε μαζί από το 2007», μου λέει όταν του ζητώ να μου δώσει περισσότερες πληροφορίες για τη σχέση τους. «Από την πρώτη στιγμή νιώθαμε ότι πρέπει να φύγουμε από τα εγκλωβιστικά πρότυπα που μας είχαν προβάλει μέχρι τότε. Έτσι, λοιπόν, δεν φοβηθήκαμε να ονειρευτούμε από τότε την ζωή που έχουμε σήμερα».
Στην κουβέντα μας ο Παντελής μού τονίζει πως ο γάμος σηματοδοτούσε την επισφράγιση αυτής της πολύχρονης σχέσης. «Αποφασίσαμε να παντρευτούμε σχετικά άμεσα. Το καλοκαίρι της ίδια χρονιάς. Πιο πολύ γιατί για εμάς αυτός ο γάμος σηματοδοτούσε την επισφράγιση και τα όνειρα μια πορείας πολλών χρόνων. Επίσης, το δικαίωμα στο να θεωρούμαστε και επίσημα οικογένεια». Τον ρωτώ για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ως μέλος ομόφυλου ζευγαριού με παιδιά. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η μονόπλευρη αναγνώριση της πατρότητας από την πολιτεία, η οποία και αδικεί τον ένα γονέα». Η εμπειρία του Παντελή φαίνεται να συμβαδίσει με αυτή των υπόλοιπων ζευγαριών που συμμετέχουν στο αφιέρωμα. Σχολιάζοντας, το πώς είναι τα πράγματα μετά τον γάμο σε σχέση με το θέμα της τεκνοθεσίας, μου μιλά κι αυτός για μια «πολύπλοκη και δαιδαλώδη διαδικασία». Επισημαίνει, ωστόσο, ότι «υπάρχει φως ελπίδας».
Αρκετές φορές στον παρελθόν έχει αναφερθεί στις ομοφοβικές συμπεριφορές και στα σχόλια που έχει δεχθεί. Θέλω να μάθω αν αυτό συνεχίστηκε και με αφορμή τον γάμο του με τον Νάσο και τη διάσταση που πήρε λόγω της δημοσιότητάς του. Με ενημερώνει για τις απειλές που δέχθηκε η οικογένειά του. «Δεχθήκαμε απειλές στο Instagram. Κατά της ζωής μας αλλά και των παιδιών μας. Απευθυνθήκαμε στις αρμόδιες υπηρεσίες (αντιρατσιστικό τμήμα) το οποίο ανταποκρίθηκε αμέσως. Για ένα μεγάλο διάστημα αυτή η τραγική εμπειρία πήγε να μας στερήσει τη χαρά, αλλά ευτυχώς μέσα από την αγάπη και την οικογένεια μας το ξεπεράσαμε πολύ σύντομα».
«Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει ακόμα πρόβλεψη ώστε ένα ομόφυλο ζευγάρι να έχει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα στη τεκνοθεσία.»
Παρά τις απειλές αυτές ο Παντελής πιστεύει πως – χάρη και στην ισότητα στον γάμο η κοινωνία «βαδίζει προς έναν σωστότερο δρόμο όσον αφορά στη συμπερίληψη και όχι μόνο». Πώς αξιολογεί, ωστόσο, συνολικά τη νομοθεσία έναν χρόνο μετά; «Πιστεύω πως αποτέλεσε ένα μεγάλο βήμα για την ελληνική κοινωνία προς τον δυτικό πολιτισμό στον οποίο και επιλέγουμε να ανήκουμε», αναφέρει με μία όμως επισήμανση. «Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει ακόμα πρόβλεψη ώστε ένα ομόφυλο ζευγάρι να έχει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα στη τεκνοθεσία. Κι αυτό κατά τη γνώμη μας είναι κάτι που πρέπει να τροποποιηθεί».
Ολοκληρώνοντας την κουβέντα μας θέλει να προτρέψει τα ομόφυλα ζευγάρια που σκέφτονται να παντρευτούν/νυμφευθούν και έχουν ενδοιασμούς, να το επιχειρήσουν. «Θα εκπλαγούν ευχάριστα από την αποδοχή που μπορεί να βιώσουν από συνανθρώπους μας. Η αγάπη κάνει την οικογένεια και αυτός ο νόμος ήρθε για να το επιβεβαιώσει», λέει χαρακτηριστικά.
Λένα και Ιωάννα
Η Λένα γνωρίστηκε με τον Ιωάννα το 2007. «Κάπου σε ένα μπαράκι στη Θεσσαλονίκη, μέσω μιας παρέας», μου εξηγεί η Λένα. «Το 2008 δημιουργήθηκε η σχέση μας και αρχίσαμε να μένουμε μαζί. Κάπου το 2010 άρχισε να μας μπαίνει η ιδέα της οικογένειας, δηλαδή η επιθυμία για την απόκτηση ενός παιδιού».
Η ιστορία του ζευγαριού συνεχίζει με την Ιωάννα να κάνει κάποιες προσπάθειες μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, «αρκετές» όπως μου εξηγούν, ώσπου τελικά το 2013 το «όνειρο γίνεται πραγματικότητα με την απόκτηση του γιου μας». Έκτοτε, το ζευγάρι ζει μια φυσιολογική ζωή. «Ζούμε όπως όλοι, έχουμε φίλους, συγγενείς, χόμπι και δραστηριότητες όπως όλες οι οικογένειες», μου αναφέρουν.
Τις ρωτώ γι΄αυτά που άλλαξαν με την ψήφιση της ισότητας στον γάμο (και τη χρήση της νομοθεσίας). «Ο γάμος έδωσε τη δυνατότητα να γίνουμε νόμιμα και οι τρεις οικογένεια, μέσω της υιοθεσίας του παιδιού από τον γονιό που δεν είναι βιολογικός» μου απαντούν και συνεχίζουν. «Θα προτιμούσαμε, ωστόσο, μια πιο εύκολη, πιο σοφή, πιο δίκαιη διαδικασία από αυτή την απαρχαιωμένη και ελλιπή».
«Αυτό που θα περιμέναμε ως δικαιότερη αντιμετώπιση θα ήταν τουλάχιστον η εκούσια αναγνώριση τέκνου».
Ζητώ να μου πουν περισσότερα. «Το γεγονός ότι ο νόμος διαχωρίζει εμάς που έχουμε ήδη παιδί (με τον ένα βιολογικό γονέα), που το μεγαλώνουμε από τη γέννηση του και μας αντιμετωπίζει ως ζευγάρι που ζητά υιοθεσία με μια σειρά εξαντλητικών και δαπανηρών ελέγχων (ιατρικές και ψυχιατρικές εξετάσεις, κοινωνικοί λειτουργοί και τέλος το δικαστήριο), απαιτώντας από εμάς πολύ χρόνο αλλά και χρήμα, εμένα με προσβάλλει. Μα δε θέλω άλλο παιδί, το δικό θέλω… και τρέχουμε από πέρσι με αυτή τη διαδικασία», μου λέει η Λένα με αγανάκτηση θέλοντας να προσθέσει και κάτι άλλο. «Εμείς που δεν έχουμε σπέρμα ζητάμε από μία τράπεζα, όπως θα έκανε ένα ετερόφυλο ζευγάρι που αντιμετωπίζει υπογονιμότητα. Στα ετερόφυλα ζευγάρια, όμως, το παιδί εντός γάμου αναγνωρίζεται αμέσως ως γνήσιο τέκνο και των δύο. Στα ομόφυλα δεν αναγνωρίζεται τίποτα. Μας ζητάνε, δηλαδή, να γίνει πάλι αίτημα υιοθεσίας από το μη βιολογικό γονέα».
Ρωτώ για το τι θα ήταν αυτό που θα έπρεπε να αλλάξει, ώστε να η διαδικασία να γίνει ευκολότερη. «Αυτό που θα περιμέναμε ως δικαιότερη αντιμετώπιση θα ήταν τουλάχιστον η εκούσια αναγνώριση τέκνου», μου απαντούν.
Κεντρική φωτογραφία: Αλεξία και Δανάη (της Ελίνας Γιουνανλή)
Στατιστικά: Πέτρος Αλεξανδρής
