Τα Pride στα Βαλκάνια προσελκύουν κύματα μίσους από χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης που, άμεσα ή έμμεσα, παίρνουν το μήνυμα από πολιτικούς ηγέτες που είναι ανοιχτά εχθρικοί απέναντι στη διαφορετικότητα.
Στη διάρκεια του επεισοδίου στο Κρούσεβατς, στη νότια-κεντρική Σερβία, στις 9 Αυγούστου, νεαροί άνδρες, κυρίως, εμφανίστηκαν οπλισμένοι με «απειλητικά αντικείμενα», σύμφωνα με την αστυνομία. Αντί όμως να τους θέσουν υπό έλεγχο, η αστυνομία απαγόρευσε την Pride εκδήλωση, προκαλώντας αντιδράσεις.
Η οργάνωση Da se zna!, πίσω από την προγραμματισμένη εκδήλωση, είχε δεχθεί πάνω από 1.000 απειλές, προσβολές και περιστατικά ρητορικής μίσους τις εβδομάδες μετά την ανακοίνωση του «Pride Caravan» σε διάφορες πόλεις της νότιας Σερβίας. Οι εκκλήσεις για τιμωρία των υπευθύνων παραμένουν αναπάντητες.
Οι ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι τα μηνύματα που στέλνει η πολιτική ηγεσία ενθαρρύνουν τέτοιες συμπεριφορές. Τον Ιούνιο, το ρωσικό πρακτορείο TASS κατέγραψε τον Σερβο πρωθυπουργό Djuro Macut να δηλώνει ότι «δεν μπορούμε να αποδεχτούμε ό,τι αντιτίθεται στις παραδοσιακές και χριστιανικές μας αρχές», αναφερόμενος στην «ΛΟΑΤΚΙ ατζέντα που προωθείται από τις Βρυξέλλες».
Με το Belgrade Pride Week να διεξάγεται 4–10 Σεπτεμβρίου, ακτιβιστές και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναφέρουν ότι η διαδικτυακή ρητορική μίσους αυξάνεται σε όλη την περιοχή, από το Σαράγεβο μέχρι τη Ποντγκόριτσα και τα Σκόπια.
«Αν συνεχώς ακούμε από ανθρώπους σε θέσεις εξουσίας ότι οι ΛΟΑΤΚΙ+ είναι επικίνδυνοι από τη Δύση, ότι διαφθείρουν τους νέους, ότι είναι άρρωστοι, αυτό ενθαρρύνει τους νταήδες να γίνουν βίαιοι απέναντι σε αυτή την κοινότητα», λέει στο Balkaninsight.com ο Μίλαν Νικόλιτς, ανοιχτά γκέι δημοσιογράφος και φιλόλογος στη Σερβία.
Η Σοφία Τοντόροβιτς, διευθύντρια της Youth Initiative for Human Rights στη Σερβία, προσθέτει ότι «η διάδοση του μίσους φαίνεται να αυξάνεται». «Οι αντι – ΛOATKI+φωνές ενθαρρύνονται σε όλο τον κόσμο, οδηγώντας σε αύξηση του διαδικτυακού μίσους».
Η ρητορική μίσους παραμένει ατιμώρητη
Το φετινό Belgrade Pride διεξάγεται εν μέσω φοιτητικών διαδηλώσεων κατά της κυβέρνησης υπό τον Πρόεδρο Aleksandar Vučić. Οι διοργανωτές αποφάσισαν να αντικαταστήσουν το παραδοσιακό Pride concert με μια «πορεία διαμαρτυρίας» στις 6 Σεπτεμβρίου, σε αλληλεγγύη με τους διαδηλωτές που αγωνίζονται ενάντια στη διαφθορά και την κρατική κακοδιαχείριση.
Οι εντάσεις στη Σερβία αυξάνονται, με την αστυνομία να χρησιμοποιεί όλο και περισσότερη βία ενάντια στους διαδηλωτές, και οι Pride εκδηλώσεις στο Βελιγράδι κινδυνεύουν να στοχοποιηθούν από ακροδεξιούς, χούλιγκαν και σκληρούς υποστηρικτές του κυβερνώντος SNS.
Την Τετάρτη, ο ηγέτης του SNS και πρώην πρωθυπουργός Μίλος Βούτσεβιτς κάλεσε για «οικογενειακές συγκεντρώσεις» σε όλη τη χώρα, κατηγορώντας τους διοργανωτές ότι πολιτικοποιούν την πορεία.
Η Τοντόροβιτς σημειώνει ότι οι «συντηρητικοί» πολιτικοί ηγέτες της Σερβίας εκμεταλλεύονται αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ στερεότυπα για να αποσπάσουν την προσοχή από άλλα θέματα. «Το διαδικτυακό μίσος κατά των queer ανθρώπων είναι διαδεδομένο στην περιοχή. Η κοινότητα παραμένει ευάλωτη και αποτελεί ‘εύκολο στόχο’».
Στο Σαράγεβο, το Pride τον Ιούνιο συνάντησε κύμα διαδικτυακής μισαλλοδοξίας, με χρήστες να αποκαλούν τους συμμετέχοντες «τέρατα» και «ξένους μισθοφόρους», προτρέποντας ακόμα και σε «απολύμανση» της περιοχής της πορείας.
Μελέτες δείχνουν ότι η εχθρική αντιμετώπιση μπορεί να είναι τραυματική, να οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό και σε σωματική βία, αλλά οι ποινικές διώξεις είναι σπάνιες. Στη Σερβία, η οργάνωση Da se zna! είχε καταγράψει 262 περιστατικά ομοφοβίας και τρανσφοβίας σε τρία χρόνια, αλλά τα περισσότερα παρέμειναν ανεπεξέργαστα.
Στη Βοσνία, αστυνομικές δυνάμεις συχνά αδυνατούν να προστατεύσουν τους ακτιβιστές, όπως συνέβη στη Μπάνια Λούκα το 2023, όπου επιτιθέμενοι χρησιμοποίησαν μεταλλικά ράβδους και μπουκάλια μπροστά σε αστυνομικούς.
Ψυχολογικές συνέπειες
Στη Βόρεια Μακεδονία, η Σάρα Μιλένκοβσκα από την Coalition Margins επισημαίνει ότι τα στερεότυπα και τα «αθώα αστεία» ενισχύουν ένα σύστημα καταπίεσης, με καταγραφές 255 περιστατικών θεσμικής βίας σε υγεία, εκπαίδευση, αστυνόμευση και δικαιοσύνη για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα μεταξύ 2021-2023.
Στο Μαυροβούνιο, έρευνα της Social Centre έδειξε ότι 3 στους 4 ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους είχαν τουλάχιστον μία φορά αυτοκτονικές σκέψεις. Τα στερεότυπα μπορούν να οδηγήσουν σε φυσική βία, όπως λέει ο ακτιβιστής Jovan Ulicevic: «Η μείωση ενός ανθρώπου για ένα χαρακτηριστικό – φύλο ή σεξουαλικότητα – είναι ένα μικρό βήμα από το αστείο στο χαστούκι».
Η ψυχοθεραπεύτρια Λέιλα Χουρέμοβιτς προσθέτει ότι τα στερεότυπα προκαλούν σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες, από κακοποίηση έως κοινωνικό αποκλεισμό. Ο δημοσιογράφος Νικόλιτς τονίζει ότι το κράτος περιορίζει την πρόσβαση σε ακριβή πληροφόρηση, όπως η διαγραφή αναφορών σε ΛΟΑΤΚΙ+ ομάδες από σχολικά βιβλία.
Από στερεότυπα σε ρητορική μίσους
Παρά τις νομικές προστασίες, η εφαρμογή των νόμων είναι περιορισμένη. Στο Μαυροβούνιο, η ρητορική μίσους έχει νομικό ορισμό, αλλά οι δεξιοί συχνά τον παρακάμπτουν, ενώ τα στερεότυπα θεωρούνται προσωπική γνώμη. Στη Βοσνία, ο διαδικτυακός χώρος παραμένει σχεδόν ανεξέλεγκτος, ενώ στη Σερβία οι δημόσιοι θεσμοί αδυνατούν να διώξουν τα περιστατικά.
Η Μιλένκοβσκα εξηγεί ότι τα στερεότυπα γίνονται ρητορική μίσους όταν μετατρέπονται σε ενεργό μέσο απανθρωποποίησης, βίας ή υποκίνησης βίας. Ο Ulicevic ζητά υποχρεωτική εκπαίδευση σεβασμού στη διαφορετικότητα, ενώ η Μιλένκοβσκα προτείνει σχολεία με περιεκτικό πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής.
Η Χουρέμοβιτς καταλήγει: «Η κανονικοποίηση, όχι η θεαματική παρουσία κάποιου που είναι γκέι, είναι το κλειδί στον αγώνα κατά των στερεοτύπων. Η ορατότητα στη καθημερινή ζωή δείχνει ότι αυτά τα άτομα είναι όπως όλοι οι άλλοι».
