Χριστίνα Μαργιώτη
Μια queer αμερικανίδα – η Εύα Palmer Σικελιανού – έρχεται στην Ελλάδα, υφαίνει, συνθέτει βυζαντινή μουσική, αντιστέκεται στην αποικιοκρατία, τη βιομηχανοποίηση, τον φασισμό, χορογραφεί και αναβιώνει το αρχαίο δράμα. Η «αγωνία ιερή» πρόκεται για μια πρωτότυπη δραματουργία βασισμένη στη βιογραφία, την αυτοβιογραφία, επιστολές και ντοκουμέντα της εποχής. Συνομιλώντας με τη μουσικό της παράστασης, Δέσποινα Γεώργα, συγκεντρώσαμε όλες εκείνες τις πληροφορίες για την παράσταση που ξεκινά στις 8 Ιανουαρίου στο H.ug.
Πώς μπορεί κάποια να επενδύσει μουσικά το πνεύμα του ιερού πανικού;
Αν θα λέγαμε πως ο ιερός πανικός επενδύεται μουσικά, σίγουρα δεν πρόκειται για ένα ένδυμα (προ)κατασκευασμένο, αλλά για βίωμα, για δημιουργία in situ. Η μουσική υφαίνεται κάθε φορά εν σχέσει, τόσο με τον χώρο όσο και με την αλληλεπίδραση με την Ελένη. Η ίδια η Εύα, όπως αναφέρει η καθηγήτρια και μελετήτρια του έργου της Άρτεμις Λεοντή, πίστευε πως το ίδιο ύφασμα δεν μπορεί να φορεθεί με τον ίδιο τρόπο δύο φορές – σύμφωνα με τη θέση αυτή και η μουσική που προκύπτει από την προσπάθεια επίτευξης του ιερού πανικού, ή έστω της ενσώματης μελέτης αυτού, αποτελεί ίσως όχι ύφασμα, αλλά ύφανση, μια διαδικασία η οποία γεννά ήχο και παλμό διαρκώς μεταβαλλόμενους. Ο αυτοσχεδιασμός, επομένως, πάνω σε μουσικά θέματα, δρόμους και ρυθμούς, αξιοποιώντας ως κύρια μέσα τη φωνή και τα κρουστά, αποτελεί το βασικό εργαλείο της μουσικής έρευνας της «αγωνίας».
Γιατί να ασχοληθεί κάποια ιστορικά με την φιγούρα της Εύας Σικελιανού;
Η Εύα Σικελιανού ίσως να μην είναι μια τόσο ενδιαφέρουσα φιγούρα: πλούσια λευκή Αμερικανίδα, σύζυγος ποιητού που βρίσκεται στα μάτια των περισσότερων και της ιστορίας στη σκιά του ανδρός της, περιβεβλημένη από μια ιερότητα, κάπως σαν ένα αρχαϊκό ασάλευτο άγαλμα. Πίσω όμως από το αφήγημα αυτό ζει η Εύα Πάλμερ: σαπφίδα, παθιασμένη ερωμένη, ιδιοσυγκρασιακή δημιουργός και ερευνήτρια. Αλλά και η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού: υφάντρα, μουσικός, ιεροφάντισσα. Με συγκινεί βαθιά η προσωπικότητά της και, πέραν των επιτευγμάτων της και της σημασίας αυτών για την ιστορία του χορού και του θεάτρου, πιστεύω πως αυτό που την κάνει ξεχωριστή είναι η συνύπαρξη της ορμής και της μαχητικότητας με τον αθεράπευτο ρομαντισμό της που την κατεβάζουν από το βάθρο της ιερότητας και αποκαλύπτουν το πόσο σύγχρονη είναι.
Σε ποια σημεία ταυτίζεσαι μαζί της και ποια η θηλυκή της κληρονομιά;
Δεν ξέρω αν μπορώ να μιλήσω για ταύτιση, πέραν της queer ταυτότητας. Άλλωστε δεν είναι απαραίτητη η ταύτιση για να αγαπήσει κανείς και να μελετήσει κάποιο πρόσωπο. Καλύτερα θα περιέγραφε τη σχέση μου με την Εύα η περιέργεια. Με μαγεύει και με εκπλήσσει η ασύλληπτη προσωπικότητά της και η πολύπτυχη ταυτότητά της που αποκρύφθηκε από την ίδια και από άλλους κατά περίπτωση. Σχετικά με τη θηλυκή της κληρονομιά, δεν αυτοχαρακτηρίστηκε ποτέ φεμινίστρια, ούτε εντάχθηκε ενεργά σε κάποιο φεμινιστικό μόρφωμα. Όμως με τη ζωή της και το έργο της η ίδια ενσάρκωνε την ελεύθερη γυναίκα που θέλει να κατακτήσει τα μέσα παραγωγής απορρίπτοντας τον βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής και ανάγοντας τη δημιουργία σε όπλο εναντίον του ετεροκαθορισμού. Ύφαινε τα ρούχα της, ώστε να αποδεσμευτεί από τα έξωθεν πρότυπα, επιθυμώντας να ορίσει τη δική της μοναδική ταυτότητα πέρα από τους προκαθορισμένους γυναικείους ρόλους. Αντιμετωπίστηκε υποτιμητικά από Αρχές και συναδέλφους της λόγω του φύλου και της ιδιοσυγκρασίας της, χαρακτηρίστηκε παράξενη και περιθωριακή, αντιστάθηκε όμως σθεναρά και άνοιξε δρόμους στην Ελλάδα που, ακόμα και σήμερα, κάποιοι δύσκολα κατανοούν, αποδέχονται και διαβαίνουν.
Μπορείτε να περιγράψετε την έννοια του αδάμαστου σε σχέση με εκείνη της θηλυκότητας; Έχει επηρεάσει αυτή η σχέση την οικονομία της μουσικής επένδυσης της παράστασης;
Οι δυο αυτές έννοιες είναι, κατά τη γνώμη μου, συνυφασμένες: η θηλυκότητα δεν θα μπορούσε να μην είναι αδάμαστη, καθώς δεν μπορεί να περιχαρακωθεί ή να οριστεί με απόλυτο τρόπο από παράγοντες εξωγενείς, πόσω δε μάλλον να υποταχθεί. Τα εγγενή στοιχεία που συναποτελούν την έννοια της θηλυκότητας είναι σε καθεμία διαφορετικά, και, όπως κάθε τι πηγαίο, είναι ορμητικά και αδάμαστα, άχρονα και άτοπα. Δεν αναζητούμε όμως αρχέτυπα. Το ζητούμενο για έμενα σε σχέση με τη μουσική έγκειται στον τρόπο που η ηχοποίηση θα φέρει το νόημα του λόγου και θα θέσει το πλαίσιο ανάπτυξης του μύθου, των συναισθημάτων και των εντυπώσεων. Καθώς, λοιπόν, η θηλυκότητα είναι ρευστή και, κατά συνέπεια, αδάμαστη, μπορώ να πω πως δομικά η μουσική αντικατοπτρίζει τα χαρακτηριστικά αυτά: κινείται διαισθητικά σε ένα περιβάλλον μεταβαλλόμενο και διαρκώς ανασημασιοδοτούμενο.
Γιατί επιλέξατε το τύμπανο (το όργανο δηλαδή που παρήγαγε τον ήχο των μυσταγωγικών τελετουργιών στα αρχαιοελληνικά έθιμα), τις κλάβες και την βυζαντινότροπη εκφορά λόγου/ ψαλμωδία;
Στις τελετουργίες ο παλμός δίνει τον τρόπο η κάθε μονάδα να ενωθεί σε ένα όλον και να αναχθεί στην καθολικότητα που αποζητά το συμμετέχον πρόσωπο. Τα κρουστά (το τύμπανο και οι κλάβες εν προκειμένω) επιτελούν ακριβώς αυτόν τον στόχο: την ενοποίηση και εναρμόνιση των δρώντων και πασχόντων σωμάτων επί σκηνής, είτε κατά την προετοιμασία είτε κατά την διάρκεια της επιτέλεσης της τελετουργίας. Προσωπικά μου φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η δύναμη του παλμού, του λικνίσματος, και το πώς αυτή επιδρά στα σκηνικά υποκείμενα. Μεγάλη δύναμη έχει και η γυμνή ακατέργαστη φωνή, προσφέροντας τον δικό της ιδιαίτερο παλμό. Η επιλογή του βυζαντινότροπου ήχου σχετίζεται τόσο με την προσωπική μου αναζήτηση του εγγενούς βιώματος μιας παράξενης ανατολίτικης ελληνικότητας, όσο και με την βαθιά ενασχόληση της Εύας με τη βυζαντινή μουσική. Η ίδια έγινε μαθήτρια του Κωνσταντίνου Ψάχου, μελέτησε τη βυζαντινή μουσική παράδοση και ήταν η πρώτη (ξένη) γυναίκα που δίδαξε τη μουσική αυτή. Σε εκείνη η Εύα εντόπισε τη σύνδεσή της με έναν κόσμο διαφορετικό από τον δικό της, ίσως υποκύπτοντας σε οριενταλιστικές θεωρήσεις, ενώ παράλληλα πίστευε πως ήταν το κλειδί για την κατανόηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Ενδιαφέρον έχει, κατά τη γνώμη μου, πως ο κόσμος της βυζαντινής μουσικής την οδήγησε στο πρώτο της ταξίδι στην Ελλάδα λόγω της φιλίας της (και του ερωτικού της ενδιαφέροντος) με την Πηνελόπη Σικελιανού-Ντάνκαν, για την οποία αναφέρει πως, όταν την άκουσε να τραγουδά ψαλμωδίες, ήταν σαν να ακούει μουσική για πρώτη φορά. Επομένως, στην παράσταση μέσω των διαφορετικών μουσικών επιλογών (πιάνο και δυτική αρμονία, λευκαδίτικα παραδοσιακά μοτίβα, βυζαντινό ήχο, τελετουργικά και μη κρουστά, αυτοσχεδιασμό) γίνεται μια προσπάθεια μορφοποίησης και πλαισίωσης μέσω του ήχου και της έρευνας της πορείας της ζωής της Εύας.
Πού εντοπίζεται το queerness στην παράσταση;
Η ίδια η Εύα ήταν μια queer γυναίκα και η «αγωνία» ξετυλίγει τον μύθο της. Στο Παρίσι της «στροφής του αιώνα», η Εύα συνυπάρχει και συνδημιουργεί σε σαπφικούς κύκλους καλλιτέχνιδων (μεταξύ αυτών η Natalie Barney, η Colette, η Renee Vivien και άλλες), οι οποίες δημιούργησαν μια δική τους εναλλακτική ουτοπία, όπου ανακάλυπταν εκ νέου τα θραύσματα της ποίησης της Σαπφούς αναζητώντας έναν γοητευτικό κόσμο διαφορετικό από τον δικό τους, ανέβαζαν παραστάσεις θεάτρου και χορού, εξέφραζαν ελεύθερα την επιθυμία και την ερωτική τους έλξη προς άλλες γυναίκες και, κυρίως, επαναπροσδιόριζαν τον ετεροκανονικό κόσμο που άλλοι δημιούργησαν για εκείνες. Οι επιστολές της Εύας επιβεβαιώνουν τους ερωτικούς της δεσμούς με διαφορετικές γυναίκες, όμως, πέραν της λεσβιακής της ταυτότητας, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως η ίδια της η ζωή την καθιστά queer: ήταν ένα άτομο ρευστό, ενεργούσε «μέσα στην εποχή της, κόντρα στην εποχή της, [ενδεχομένως] προς όφελος της εποχής της», αναδημιουργούσε διαρκώς την ταυτότητά/τις ταυτότητές της, θέτοντας κατά συνέπεια τον εαυτό της στα αποκλίνοντα, περιθωριακά και «παράξενα» πλάσματα.
Κατά τη γνώμη μου, και η ίδια η παράσταση είναι εν τη γενέσει της ρευστή (και ίσως λίγο «παράξενη»!), καθώς αποτελεί μια διαρκή έρευνα από το σημείο μηδέν ως και την τελευταία στιγμή της κάθε παράστασης.
Πληροφορίες:
Τοποθεσία: στο H.ug (Μελιταίων 14, Πετράλωνα)
Ημερομηνίες: από 8 Ιανουαρίου ― για 8 παραστάσεις
κάθε Δευτέρα και Τρίτη, στις 21:00
Εισιτήρια: κανονικό 12€, μειωμένο 10€
Προπώληση μέσω more.com
Facebook @theaterprotasi @cavrm
Instagram @upward_panic @protasi_theater @konstantinos.avramis @eleni_niotaki
