Οι Αναστατώσεις του Οικότροφου Τέρλες

Μία ιστορία λίγο πριν την άνθιση του κακού

του Ρόμπερτ Μούζιλ

«…όσον αφορά τον Μπαζίνι, δε θα πω “κρίμα το παιδί” ό,τι και να γίνει. Ακόμα κι αν τον καταγγείλουμε, αν τον πλακώσουμε στο ξύλο ή αν έτσι για το κέφι μας τον βασανίσουμε μέχρι θανάτου, δε θα το πω. Γιατί δε μπορώ να φανταστώ, ότι ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να έχει κάποια σημασία στο θαυμαστό μηχανισμό του κόσμου… Αξίζει όσο κι ένα σκουλήκι στο δρόμο…».

Η Γεωργία Μαυραγάνη παρουσιάζει από 6 Μαρτίου στο ΠΟΡΤΑ τις «Αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» του Ρόμπερτ Μούζιλ, έναέργο η διασκευή του οποίου ανεβαίνει για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή. Tέσσερις νέοι ηθοποιοί θα αφηγηθούν και θα αναπαραστήσουν την προφητική και σκοτεινή νουβέλα του Μούζιλ που παραμένει ακόμη και σήμερα επικίνδυνα επίκαιρη.

«Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» υπήρξε το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα και, παρόλο που το έγραψε σε ηλικία μόλις είκοσι πέντε ετών, συγκαταλέγεται, σύμφωνα με την εφημερίδα Die Zeit, ανάμεσα στα εκατό αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πρόκειται για ένα βιβλίο προφητικό, γιατί περιγράφει με ακρίβεια τις δικτατορίες του εικοστού αιώνα. Παράλληλα αποτελεί μια θαυμάσια ανάλυση της εφηβείας καθώς βασίζεται σε αληθινά γεγονότα.

Το μυθιστόρημα παρουσιάστηκε το 1906, την ίδια περίοδο περίπου με το έργο του Βέντεκιντ «Ανοιξιάτικο ξύπνημα» και όταν ξεκινούσαν οι πρώτες ανακοινώσεις της ψυχανάλυσης. Το έργο προξένησε μεγάλη εντύπωση καθώς παρουσίασε την αρσενική εφηβεία με νέους, για την εποχή, ψυχολογικούς όρους.

torless07

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

Ο νεαρός Τέρλες ανακαλύπτει συνεχώς τον εαυτό του και τον κόσμο μέσα σε ένα αυστηρό ίδρυμα των αρχών του εικοστού αιώνα, όπου εκπαιδεύονται τα παιδιά των καλύτερων οικογενειών της Αυστρίας.

Σ’ ένα στρατιωτικό οικοτροφείο της Αυστροουγγαρίας οι νεαροί οικότροφοι θα «συλλάβουν» τον συμμαθητή τους να κλέβει. Δεν θα τον παραδώσουν όμως για να τιμωρηθεί αλλά αντίθετα θα βρουν την ευκαιρία να τον «χρησιμοποιήσουν ως όργανο» ξεσπώντας πάνω του -σχεδόν-ασυνείδητα όλη τους την καταπιεσμένη ορμή και σεξουαλικότητα.

Το ιδιαίτερο σε αυτή την ιστορία του Μούζιλ είναι πως το αυτοβιογραφικό περιστατικό των εφηβικών του χρόνων αποτελεί μια άριστη αφορμή, μια παραβολή της μετέπειτα ευρωπαϊκής ιστορίας αλλά και της ανθρώπινης φύσης με όλα τα πάθη και τις αντινομίες της. Άλλωστε το «σκοτεινό» της κομμάτι δεν κρύβεται τόσο στην βιαιότητα αυτών των παιδιών αλλά στον τρόπο που κατάφεραν στη συνέχεια να «τακτοποιήσουν» μέσα και έξω τους αυτή την υπόθεση. Πράξη που άλλωστε συνέχισαν να κάνουν και ως ενήλικες αν αναλογιστεί κανείς τα εγκλήματα πολέμου που ακολούθησαν.

torless09

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΟΥΖΙΛ

Ο Ρόμπερτ Μούζιλ γεννήθηκε το 1880 στο Κλάγκενφουρτ της Αυστρίας. Σπούδασε αρχικά σε στρατιωτική σχολή, αλλά αργότερα ενδιαφέρθηκε για τη μηχανολογία. Το 1901 πήρε το πτυχίο του μηχανολόγου. Σύντομα στράφηκε προς τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την πειραματική ψυχολογία. Το 1908 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας, της φυσικής και των μαθηματικών.

«Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» είναι μία εξαίσια ανάλυση της εφηβείας και ένα από τα πιο διορατικά βιβλία που γράφτηκαν πριν ξεσπάσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όταν δημοσιεύτηκε το 1906, χάρισε στον Μούζιλ μία εγκωμιαστική κριτική από τον Κερ, που προφήτευε την εξέλιξή του και τον καθιέρωνε στα γερμανικά γράμματα, εκθειάζοντας το ύφος και τη γλώσσα του συγγραφέα. Τη μέρα που δημοσιεύτηκε η κριτική, ο Μούζιλ έγραψε ένα γράμμα σε έναν φίλο του, λέγοντας: «ο κριτικός είναι σε ορισμένα σημεία υπερβολικά εγκωμιαστικός […] Δυστυχώς, δεν είμαι 25, αλλά 26 ετών. Αυτή είναι και η μοναδική διόρθωση που μπορώ να κάνω στην κριτική του Κερ».

Το μεγαλύτερο ωστόσο έργο της ζωής του Μούζιλ και ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του 20ου αιώνα, υπήρξε το μυθιστόρημά του «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες», το οποίο παρέμεινε ημιτελές, παρά το γεγονός ότι ο Μούζιλ του αφιέρωσε 17 χρόνια από τη ζωή του. Αποτελείται από τρία βιβλία, που, -με όχημα την ιστορία ενός μαθηματικού-, απεικονίζουν τη δύση της Αυστροουγγρικής μοναρχίας και προοιωνίζονται την άνοδο του φασισμού και τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ου αιώνα.

Το παράδοξο με τον Μούζιλ είναι ότι το πρώτο και το τελευταίο μυθιστόρημά του («Ο Τέρλες» και «ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες») θεωρούνται τα δύο καλύτερά του έργα. Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει στο ημερολόγιό του ότι ξεκίνησε να γράφει τον Τέρλες στα 22 του χρόνια καθαρά από πλήξη, καθώς εργαζόταν ως μηχανικός, το επάγγελμά του όμως δεν τον ικανοποιούσε. Μάλιστα, είχε «χαρίσει» το υλικό του (από τις προσωπικές του εμπειρίες) σε δύο ταλαντούχους, νατουραλιστές συγγραφείς, αφού όμως κανείς τους δεν ενδιαφέρθηκε να τις κάνει βιβλίο, το έπραξε ο ίδιος.

Παρά το γεγονός ότι προτάθηκε για Νόμπελ λογοτεχνίας, ο Μούζιλ θεωρούσε ότι το έργο του δεν είχε την αναγνώριση που του άξιζε, ιδίως λόγω της χαμηλής «εμπορικής» επιτυχίας του «ανθρώπου χωρίς ιδιότητες». Συχνά, εξέφραζε την ενόχλησή του για την επιτυχία και τη φήμη άλλων συγγραφέων, όπως ο Τόμας Μαν και ο Χέρμαν Μπροχ, οι οποίοι, μάλιστα, υπήρξαν ένθερμοι θαυμαστές του και προσπάθησαν να τον ενισχύσουν οικονομικά και να ενθαρρύνουν το γράψιμό του.

torless14

Οι Αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες

Σκηνοθεσία -Διασκευή: Γεωργία Μαυραγάνη
Βοηθός σκηνοθέτη:Ελίνα Ρίζου
Σκηνικά-κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
Επιμέλεια κίνησης:Ρομάνα Λόμπατς
Φωτισμοί:Τάσος Παλαιορούτας
Παίζουν: Βαγγέλης Αμπατζής, Βασίλης Σαφός, Γρηγόρης Μπαλάς, Μπλερίμ Δαμπιράι