Μια από τις χειρότερες απειλές, αν όχι το πιο φριχτό σενάριο, με το οποίο μας τρομοκρατούν από μικρά παιδιά όταν είμαστε γκέι είναι ότι θα γεράσουμε και δεν θα μας θέλει κανείς – θα καταλήξουμε απομονωμένοι από την κοινωνία, απόβλητοι, περιφρονητέοι, χωρίς φίλους, χωρίς οικογένεια, μες στη μοναξιά και τις αρρώστιες – μια σκέτη αποτυχία.
Θα κομίσω γλαύκας ες Αθήνας αν αναφέρω ότι ζούμε σε μια κοινωνία που προτάσσει τα νιάτα, την ομορφιά και τη ζωντάνια. Κατά συνέπεια, συχνά επαναστατούμε στη φυσική πορεία των γηρατειών και κάνουμε τα αδύνατα δυνατά για να αποφύγουμε το αναπόδραστο. Συχνά απορρίπτουμε ή υποβιβάζουμε τους ηλικιωμένους ως βάρος στην κοινωνία ή λιγότερο σημαντικούς: τους παροπλίζουμε. Τα γηρατειά θεωρούνται αποτυχία.
Η γεροντοφοβία είναι μια εξαιρετικά διαδεδομένη καταπίεση και μας αφορά όλους και όλες, στρέιτ ή γκέι. Όμως για όσες/ους από μας είμαστε γκέι, αμφί ή τρανς, γαλουχούμαστε ότι μας περιμένει ένα ακόμα φριχτότερο μέλλον – η απόλυτη μοναξιά και εξαθλίωση.
Είναι όμως έτσι πραγματικά; Όχι! Κάθε άλλο. Το αντίθετο μάλιστα: οι γκέι γυναίκες και άντρες γερνάμε καλύτερα απ’ ό,τι οι στρέιτ – τουλάχιστον αν πιστέψουμε τις έρευνες και όχι την πλύση εγκεφάλου που μας κάνουν από μικρούς για να μας φέρουν στον «ίσιο» δρόμο.
Το να γερνάμε επιφέρει αλλαγές και δεν είναι όλες εύκολες ή θετικές. Συχνά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε δύσκολες προκλήσεις που θέτουν υπό αμφισβήτηση τη ζωή όπως τη γνωρίζαμε ως νέοι αλλά και την ίδια μας την ταυτότητα και τους κοινωνικούς μας ρόλους: αρρώστιες ή/και μείωση των σωματικών μας δυνατοτήτων, αλλοίωση των σωματικών μας χαρακτηριστικών, διάψευση πεποιθήσεων και ιδανικών, συνειδητοποίηση ότι κάποια όνειρα και φιλοδοξίες δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, θάνατο αγαπημένων ανθρώπων, έλλειψη οικονομικής ασφάλειας παρά την πολυετή εργασία, πόρτες που κλείνουν σε διάφορες επιλογές που έχουμε στη ζωή…
Καθώς πλησιάζουμε την τρίτη ηλικία, συχνά προκύπτουν πρακτικά αλλά και υπαρξιακά ερωτήματα: Ποιος/α είμαι πραγματικά; Τι έχω καταφέρει στη ζωή; Έχω κάποια σημασία; Κάνω κάτι που να έχει σημασία; Συνειδητοποιούμε σιγά σιγά ότι διάφοροι ρόλοι που διατηρούσαμε για μεγάλες χρονικές περιόδους και που είχαν γίνει τμήμα της ταυτότητάς μας δεν θα κρατήσουν για πάντα. Παράλληλα, έχουμε λιγότερο χρόνο μπροστά μας για να κάνουμε πράγματα που θεωρούμε σημαντικά.
Όλα τα παραπάνω είναι κοινά και για γκέι και για στρέιτ. Οι μελέτες που έχουν γίνει σε γκέι και λεσβιακό πληθυσμό αποδεικνύει ότι εμείς οι γκέι είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να αντεπεξέλθουμε σε αυτές τις προκλήσεις των γηρατειών σε σύγκριση με τους στρέιτ και τελικά καταλήγουμε να ζούμε πιο ποιοτικά στην τρίτη ηλικία.
Το να είσαι ομοφυλόφιλος/η μας προετοιμάζει για πετυχημένα γηρατειά. Κατ’ αρχάς, η διαδικασία του comingout μας έχει επιτρέψει να αναπτύξουμε σημαντικότατες δεξιότητες για την αντιμετώπιση κρίσεων ζωής, που λειτουργούν ως μαξιλαράκι για τις δυσκολίες που επιφυλάσσει το γήρας. Η κοινωνική απομόνωση που τόσο φοβούνται οι στρέιτ γέροι είναι κάτι που έχουμε ήδη ζήσει στο πετσί μας εμείς οι γκέι ήδη από την εφηβεία μας και έχουμε αναπτύξει τρόπους να την αντισταθμίζουμε.
Το να μας βλέπουν οι άλλοι αλλιώς απ’ ό,τι νιώθουμε μέσα μας είναι κάτι που αντιμετωπίζουν συχνά οι ηλικιωμένοι – θεωρούνται ανίκανοι, μη ενδιαφέροντες, συντηρητικοί, παρωχημένοι, χωρίς σεξουαλικότητα ή με καταδικαστέα σεξουαλικότητα. Αυτή η διαφορά εξωτερικής/εσωτερικής εικόνας είναι κάτι που έχουμε φάει στη μάπα πολύ οι λεσβίες και οι γκέι και έχουμε μάθει πώς να τη διαχειριζόμαστε με επιτυχία. Αν μας έχουν κράξει ανώμαλους στα 14 και στα 20, τι να μας κάνει ένα «κωλόγερε» στα 70;
Τρίτον, οι αλλαγές στους κοινωνικούς μας ρόλους που συνεπιφέρουν τα γηρατειά έχουν μικρότερο αντίκτυπο στους γκέι, αφού κατά κανόνα έχουμε πιο ευέλικτους ρόλους φύλου σε σύγκριση με τους στρέιτ. Ο 70χρονος στρέιτ που χάνει τη γυναίκα του πιθανότατα θα δυσκολευτεί να μάθει να φέρνει βόλτα ένα νοικοκυριό, αφού ποτέ δεν χρειάστηκε να μάθει. Παρομοίως, μια 70χρονη στρέιτ που χάνει τον άντρα της, πιθανώς να δυσκολεύεται να κάνει δουλειές που θεωρούνται αντρικές. Σύμφωνα με μελέτες, η γκέι και λεσβιακή κουλτούρα μας προστατεύει από τις κοινωνικές ταυτότητες ρόλου και μειώνει το άγχος που προκαλεί η απώλεια ρόλου που επιφέρουν τα γηρατειά.
Τέταρτον, οι γκέι γυναίκες και άντρες έχουμε ήδη μια μακρά θητεία στο να μάθουμε να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας και αυτό μας βοηθά να αποδεχτούμε καλύτερα και τις αλλαγές των γηρατειών. Επίσης έχουμε μάθει να αναπτύσσουμε πιο ευέλικτους και πολυποίκιλους κύκλους συναναστροφών και δίκτυα υποστήριξης, καθώς πολλές/οί από εμάς ποτέ δεν μπορέσαμε να βασιστούμε μόνο στην οικογένειά μας και τους συγγενείς εξ αίματος και χτίσαμε εναλλακτικές οικογένειες. Ξέρουμε να το κάνουμε αυτό.
Ένας εξαιρετικά διαδεδομένος μύθος που θεωρείται αυταπόδεικτη αλήθεια είναι ότι ειδικά οι γκέι άντρες πασχίζουν σχεδόν υστερικά να διατηρήσουν τη νεότητα με γελοία αποτελέσματα. Οι μελέτες που έχουν γίνει σε γερασμένους γκέι άντρες δείχνουν υψηλά ποσοστά ψυχολογικής προσαρμογής, συμπεριλαμβάνοντας την αυτοαποδοχή και την έλλειψη κατάθλιψης. Ελάχιστοι άντρες ανέφεραν σοβαρή κατάθλιψη, άγχος ή έλλειψη αυτοαποδοχής. Παρομοίως, μια μελέτη σε λεσβίες δείχνει ότι έχουν ιδιαίτερα θετική στάση προς τα γηρατειά τους.
Όσον αφορά την ικανοποίηση με τη ζωή, το 50,6% των γέρων γκέι αντρών και γυναικών ανέφερε ικανοποίηση άνω του 75%, ενώ σε μια άλλη μελέτη το ποσοστό ικανοποίησης ήταν 74,5%.
Ναι μεν αλλά…
Όλα τα παραπάνω ισχύουν και αποδεικνύονται από τις μελέτες, αλλά πάντοτε υπό έναν όρο: ισχύουν μόνο για τους γκέι άντρες και γυναίκες που έχουν αποδεχτεί τον εαυτό τους, έχουν ζήσει περήφανα ως γκέι και έχουν χτίσει δίκτυα υποστήριξης. Είναι οι γκέι που έχουν αποκτήσει μια αίσθηση ανήκειν μέσα στην γκέι και λεσβιακή ταυτότητά τους και στην ευρύτερη λοατκι κοινότητα. Οι γκέι αυτοί βιώνουν αυξημένη αυτοαποδοχή, υψηλή αυτοεκτίμηση, προσωπική ενδυνάμωση και διεκδικητικότητα, έχοντας αναπτύξει δεξιότητες στην αντιμετώπιση του ετεροσεξισμού και της ομοφοβίας και όντας καλύτερα προετοιμασμένοι για τις προκλήσεις της τρίτης ηλικίας σε σύγκριση με τους στρέιτ.
Αντιθέτως, οι γκέι γυναίκες και άντρες που στη ζωή τους προσπαθούσαν να περάσουν για στρέιτ, κάνοντας ψεύτικους στρέιτ γάμους ή ζώντας μες στη ντουλάπα γερνάνε εξίσου άσχημα ή και χειρότερα από τους στρέιτ. Πολύ χειρότερα γερνάνε οι γκέι που αποδέχτηκαν την κοινωνική κατηγοριοποίησή τους ως ανώμαλοι, άρρωστοι και περιθωριακοί, ειδικά σε εποχές που το να βγουν δημόσια με μια γκέι ταυτότητα θα τους έβαζε σε κίνδυνο για περιθωριοποίηση και εξευτελισμό.
Μόνο οι γκέι που έχουμε αμφισβητήσει την κοινωνικά κατασκευασμένη ταμπέλα του τι σημαίνει να είσαι γκέι (ένα μαύρο χάλι) είμαστε σε ευνοϊκότερη θέση να αμφισβητήσουμε και να ορίσουμε με τον δικό μας τρόπο τι σημαίνει να είσαι γέρος.
Με λίγα λόγια, για να έχουμε καλά γηρατειά ως γκέι, πρέπει από τα νιάτα μας να φροντίσουμε να ζήσουμε καλά τη ζωή μας ως γκέι, διεκδικώντας ολόκληρη τη ζωή που δικαιούμαστε.
του Λύο Καλοβυρνά, www.synedries.gr
Βιβλιογραφία
- Jean K. Quam, PhD,1 and Gary S. Whitford, Adaptation and Age-Related Expectations of Older Gay and Lesbian Adults, The Gerontologist, Vol. 32, No. 3, 367-374.
- Richard A. Friend PhD, Older Lesbian and Gay People: Α Theory of Successful Aging Journal of Homosexuality, 20:3-4, 99-118.
- Melissa Kissane & Suzanne McLaren (2006) Sense of Belonging as a Predictor of Reasons for Living in Older Adults, Death Studies, 30:3, 243-258.
- Kimmel, D. C. (1978). Adult development and aging: A gay perspective. Journal of Social Issues, 34(3), 113-130.
- Friend, R. A. (1980). Gayging: Adjustment and the older gay male. Alternative Lifestyle, 3(2), 231-248.
- Laner, M. R. (1978). Crowing older male: Heterosexual and homosexual. The Gerontologist, 78(5), 496-501.
- Berger, R. M. (1980). Psychological adaptation of the older homosexual male, Journal of Homosexuality, 5(3), 161-175.
- Berger, R. M. (1982a). The unseen minority: Older gays and lesbians. Social Work, 27(3), 236-242.
- Berger, R. M. (1982b). Gay and Gray: The Older Homosexual Man. Champaign, IL: University of Illinois Press.
- Berger, R. M. (1984). Realities of gay and lesbian aging. Social Work, 29(1), 57-62.
- Berger, R., & Kelly, J. (1986). Working with homosexuals of the older population. Social Casework, 67(4), 203-210.
- Almvig, C. (1982). The Invisible Minority: Aging And Lesbianism. New York: Utica College of Syracuse University.
