Με ρωτάτε τη γνώμη μου για το Greece’s Next Top Model και πρέπει να ομολογήσω ότι δεν το έχω παρακολουθήσει. Προσπάθησα μια φορά πρόπερσι να δω ένα επεισόδιο και δεν τα κατάφερα. Μου φαινόταν τρομερά βαρετό, παρατραβηγμένο, κακογυρισμένο και σε ορισμένα σημεία εξοργιστικό. Όπως θα φαίνεται φαντάζομαι σε οποι@δήποτε έχει παρακολουθήσει και τις 24 σεζόν του America’s Next Top Model, όπως εγώ. Η ελληνική εκδοχή του δεν είναι παρά ένα φτηνιάρικο κακέκτυπο. Τα επεισόδια είναι υπερβολικά μεγάλα, η αδιάκοπη φλυαρία κουραστική, η ποιότητα της παραγωγής σαφώς κατώτερη, τα σχόλια των κριτών τραγικά και ο σεξισμός συχνά ανυπόφορος.
Η αρχική, αμερικανική βερσιόν αντιθέτως ήταν ένα σόου που έβαλε το modeling στον χάρτη ως ένα πολύπλευρο επάγγελμα στο οποίο δεν αρκεί να είσαι όμορφη για να πετύχεις. Ήταν ένα project που πολύ πετυχημένα ανέδειξε τον χώρο της μόδας ως τέχνη. Η δημιουργός Tyra Banks ήθελε να διαψεύσει την αντίληψη ότι για να γίνεις μοντέλο δεν χρειάζεται παρά ένα όμορφο πρόσωπο και ένα καλλίγραμμο σώμα. Κι αυτό γινόταν εμφανέστατο για όποι@ παρακολουθούσε έστω και μία σεζόν βλέποντας τις ομορφότερες και εντυπωσιακότερες κοπέλες να αποκλείονται η μία μετά την άλλη, ακριβώς επειδή νόμιζαν ότι το να στηθούν παθητικά μπροστά στο φακό ήταν αρκετό. Χρειαζόταν να ξέρεις να ποζάρεις υπό τις σωστές γωνίες, να κάνεις πασαρέλα με ψηλοτάκουνα υπό συχνά αντίξοες συνθήκες, να ενσωματώνεις την δημιουργική ιδέα και το concept της κάθε φωτογράφησης, να αναδεικνύεις το προϊόν, να το υπερασπίζεσαι αν χρειαστεί, να ξέρεις να γοητεύεις τους σχεδιαστές με το στιλ και την προσωπικότητα σου, να έχεις ευφράδεια και τη δική σου διακριτή ταυτότητα, το δικό σου brand. Ακόμα και οι ατέλειές σου μπορούσαν να γίνουν αβαντάζ και η Tyra σε όλες τις σεζόν φαινόταν να δείχνει πολύ χρήσιμες συμβουλές επιτυχίας σε όλα τα μοντέλα και συχνά να μετατρέπεται σε μέντορας των ευνοούμενών της.
Η Tyra επίσης ήταν πολύ προσεκτική, ώστε να μην επιτρέψει σεξιστικά ή χοντροφοβικα σχόλια κάνοντάς το γνωστό ότι έχει υπάρξει και η ίδια θύμα τους. Μπορεί να μου διαφεύγει κάτι αλλά δε θυμάμαι ούτε ένα σχόλια για το βάρος ή την κυτταρίτιδα κάποιας συμμετέχουσας. Ναι, οι περισσότερες κοπέλες ήταν αδύνατες και η έννοια της συμπεριληπτικότητας χρησιμοποιούνταν στρατηγικά βάζοντας εδώ και εκεί μια πιο εύσωμη κοπέλα, μία τρανς, μια πιο κοντή, μία πιο μεγάλη σε ηλικία (o οποίες συνήθως αποκλείονταν από πολύ νωρίς) και «παίζοντας» με τις διάφορες ταυτότητες. Επίσης, η ίδια η έννοια του plus-size είναι προβληματική και θυμάμαι χαρακτηριστικά μια κοπέλα στην οποία είπαν πως ήταν πολύ αδύνατη για plus-size μοντέλο και έτσι δεν άνηκε σε καμία από τις δύο (μόνο) κατηγορίες, επιβεβαιώνοντας ότι η μόδα δεν εκπροσωπεί το ευρύ φάσμα των γυναικείων σωμάτων. Αλλά δεν επιτρεπόταν να κρίνεις τις συμμετέχουσες για τα χαρακτηριστικά τους πέρα από το ταλέντο τους, το επαγγελματικό τους ήθος ή την συμπεριφορά τους, καμία δεν χλευάστηκε για τις πλαστικές που είχε κάνει ούτε ποτέ κανείς προέτρεψε κάποια να αλλάξει κάτι στο σώμα της όπως είδα να κάνουν στην ελληνική εκδοχή. Ίσως πολλές φορές απαιτούνταν από αυτές υπερβολική πειθαρχία, όπως όλες οι δουλειές εντός καπιταλισμού όπου τα συναισθήματα ή η διάθεσή σου δεν έχουν καμία σημασία μπροστά στις απαιτήσεις του εργοδότη σου. Αλλά κι αυτή η πτυχή, ακόμα και όταν προκαλούσε δυσφορία στην τηλεθεάτρια, στο φινάλε αποδεικνύει ότι και το modeling είναι ένα επάγγελμα όπως τα άλλα.
Το America’s Next Top Model είναι ένα reality και ως τέτοιο οι προσωπικότητες των μοντέλων και η ίντριγκα μεταξύ τους παίζει ρόλο. Ευτυχώς όμως το κομμάτι αυτό διατηρείται σε ένα ελάχιστο βαθμό. Κάθε επεισόδιο έχει δομή και γρήγορους ρυθμούς με τρόπο που στο τέλος καθενός από αυτά δεν μπορούμε παρά να εστιάσουμε στις επιδόσεις της κάθε παίκτριας, όπως αποτυπώνονται στην τελική φωτογραφία. Ακόμα και όταν συμπαθούσαμε μια συμμετέχουσα σπάνια νιώθαμε ότι ο αποκλεισμός ή η κριτική που δέχθηκε ήταν άδικα ή οι κριτές προκατειλημμένοι. Κάθε σεζόν αποτελούταν μόνο από 12 ή 13 πυκνά, 40λεπτα επεισόδιο χωρίς να το κουράζουν όπως στην ελληνική εκδοχή όπου τραβάνε κάθε φάση από τα μαλλιά προσπαθώντας να βγάλουν όσες περισσότερες ανούσιες ώρες σόου γίνεται με ελάχιστο κόστος.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, δε θεωρώ ότι τα reality μόδας αντικειμενοποιούν ή υποβιβάζουν τη γυναίκα. Ναι, οι συμμετέχουσες χρησιμοποιούν το σώμα τους για να πετύχουν. Αλλά αυτό συμβαίνει με πολλά επαγγέλματα, από τους οικοδόμους μέχρι τους αθλητές. Τα μοντέλα άλλωστε χρησιμοποιούν το σώμα τους με τρόπο καλλιτεχνικό και δημιουργικό. Το μετατρέπουν όχι απλά σε καμβά αλλά στα ίδια τα εργαλεία ζωγραφικής. Σε πλήρη αρμονία με τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού, το προϊόν δεν είναι το σώμα, είναι το ίδιο το άτομα που μετασχηματίζεται σε μια μικρή επιχείρηση, σε ένα brand.
Η απέχθεια προς το επάγγελμα του μοντέλου έχει να κάνει με τον υποβιβασμό του γυναικείου σώματος ως κάτι βρώμικο και ανήθικο και ταυτόχρονα με την υποτίμηση του χώρου της μόδας, ακριβώς λόγω της συσχέτισής του με το γυναικείο και τη θηλυκότητα. Οι μόνοι λόγοι για να θεωρείς ότι ένα reality για τη μόδα υποτιμά και αντικειμενοποιεί τις γυναίκες που δουλεύουν σκληρά για να αναδείξουν το ταλέντο τους και το προσωπικό τους στιλ είναι είτε επειδή έχεις εσωτερικεύσει αυτές τις πατριαρχικές ιδέες και είσαι ΕΣΥ που τις αντικειμενοποιείς είτε επειδή η ίδια η παραγωγή τις υποτιμά και τις προσβάλλει. Υπάρχει πράγματι κάτι πολύ αποκρουστικό στον τελετουργικό εξευτελισμό των συμμετεχόντων που προβάλλουν με μια σαδιστική ευχαρίστηση πολλά reality, ειδικά στην Ελλάδα. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε reality ή επάγγελμα. Σε οποιοδήποτε χώρο, η θέση εργασίας, οι εργοδότες και οι προϊστάμενοί σου μπορούν να σε προσβάλλουν, να σε κακοποιήσουν λεκτικά και να σου συμπεριφερθούν σαν αντικείμενο -γιατί στον καπιταλισμό είσαι πάντα αντικείμενο για το κεφάλαιο. Στον χώρο της μόδας απλά αυτό συνυφαίνεται με τον σεξισμό ακριβώς λόγω του στιγματισμού του γυναικείου σώματος και όσων το χρησιμοποιούν ως μέσο κοινωνικής ανέλιξης αντί να το προσφέρουν δωρεάν στην υπηρεσία του αντρούλη τους ή του έθνους. Και όσο θεωρούμε το ίδιο το modeling εγγενώς υποτιμητικό για τις γυναίκες, τόσο επιτρέπουμε στην κοινωνία να μεταχειρίζεται τα μοντέλα χειρότερα.
Είναι απόλυτα φυσικό βέβαια η άσχημη αυτή μεταχείριση να σε απωθεί και να μην κάνει το show ελκυστική επιλογή για σένα και αυτό είναι απόλυτο δικαίωμά σου. Το καθένα μας τραβάει τη δική του κόκκινη γραμμή στο τι μπορεί να παρακολουθήσει και τι όχι ανάλογα με τις αντοχές του, τα βιώματά του και το βάρος που ρίχνει στις υπόλοιπες πτυχές του εκάστοτε προγράμματος. Υπάρχουν όμως και άλλ@ που αναγνωρίζουν της προβληματικές ενός πολιτισμικού προϊόντος και μπορούν να το απολαμβάνουν και να το κατακρίνουν ταυτόχρονα. Το να κατηγορούμε όσες βλέπουν GNTM ως κακές φεμινίστριες είναι υποκριτικό γιατί δεν άκουσα κανέναν να κατηγορεί ως κακές φεμινίστριες όσες είδαν το Tenet παρόλο που ο μισογυνισμός του θα κάνει το κεφάλι σου να εκραγεί προς όλες τις χωροχρονικές κατευθύνσεις. Η κριτική προς τις φεμινίστριες που βλέπουν GNTM και «χαμηλής ποιότητας» τηλεόραση έχει να κάνει περισσότερο με μια ελιτίστικη προσέγγιση της διασκέδασης παρά με τις φεμινιστικές ανησυχίες. Έχει να κάνει περισσότερο με την αισθητική, παρά με το περιεχόμενο.
Ναι, είναι θεμιτό το αίτημα για καλύτερη τηλεόραση, καλύτερη αντιπροσώπευση, καλύτερη μεταχείριση και ίσως το μποϋκοτάζ να βοηθούσε σε αυτό. Αυτή είναι μια συζήτηση που θα μπορούσαμε να κάνουμε. Απέχει πολύ όμως από το να κρίνουμε μεμονωμένα κάθε γυναίκα που παρακολουθεί ένα προβληματικό σόου, αγνοώντας την ανάλυση, την κριτική, την ερμηνεία και τις σημασίες που αποδίδει η ίδια σε αυτό. Στο φινάλε, μπορεί κάποια που το βλέπει να έχει να κάνει ένα πιο οξυδερκές σχόλιο για την πατριαρχία και μια πιο διορατική φεμινιστική ανάγνωση από σένα.
Ποια θα κέρδιζε τότε περισσότερους φεμινιστικούς πόντους στον διαγωνισμό της Greece’s Next Top Feminist;
