Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Οικογένειας (15/05) και την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, Τρανσφοβίας, Αμφιφοβίας (17/05) οι #FemTalk μιλάμε για την οικογένεια, στην οποία όλ@ μας έχουμε δικαίωμα, όποτε κι αν το θελήσουμε:
Θέλουμε οι οικογένειες μας να είναι γεμάτες με χρώμα και σεβασμό, όχι με φόβο και αποκλεισμό.
Στην ελληνική κοινωνία ο θεσμός της οικογένειας έχει πολύ μεγάλη βαρύτητα. Ακούμε πολύ συχνά πολιτικά πρόσωπα και όχι μόνο, να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για μια υποτιθέμενη αλλοίωση της ελληνικής οικογένειας, και να κουνάνε το δάχτυλο προς όλα μας, λέγοντας ότι πρέπει να την προστατέψουμε. Σύμφωνα με τα κυρίαρχα αφηγήματα, ο θεσμός αυτός αποτελείται από την ετεροφυλόφιλη πυρηνική οικογένεια. Αυτή η ιερή ελληνική οικογένεια, που όλοι προσπαθούν να διαφυλάξουν είναι αυτή η ίδια που αναπαραγάγει το πατριαρχικό σύστημα, διαπλεκόμενη φυσικά με άλλους θεσμούς και εξουσίες. Όταν ψηφίσθηκε το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών, ένα από τα αντεπιχειρήματα ήταν ότι βάζει σε κίνδυνο τον θεσμό της οικογένειας. Τέτοιες δηλώσεις δεν ακούστηκαν μόνο από τη δεξιά, αλλά και από άλλους χώρους, που τότε εξέφραζαν την εναντίωση τους σε νέες μορφές οικογένειας και την πίστη τους στην παράδοση. Αυτή η παραδοσιακή οικογένεια είναι που καταπιέζει ταυτότητες, αγκαλιάζει τον σεξισμό και τον έμφυλο διαχωρισμό των οικιακών καθηκόντων και προαγάγει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Έχουμε απομακρυνθεί σίγουρα από το μοντέλο του πατέρα κουβαλητή και της μητέρας νοικοκυράς, αλλά κατά πόσο δίνεται ο χώρος μέσα σε μια ετεροκανονική οικογένεια να εκφραστούν διαφορετικές επιθυμίες και ταυτότητες;
Ακόμα και μέσα σε πιο “προοδευτικές” οικογένειες θα βρεθεί ένας θείος ή μια θεία να σε ρωτήσει εάν έχεις αγόρι και τότε θα νιώσεις τη γνωστή πίεση να αλλάξεις τις αντωνυμίες. Αλλά και να μη χρειαστεί να αλλάξεις αντωνυμίες, η πίεση προς την υιοθέτηση μιας σταθερής ερωτικής σχέσης και η απόρριψη μιας πληθώρας άλλων μορφών σχέσεων, είναι τεράστια. Πόσο ψυχοφθόρο είναι άραγε για ένα γκέι αγόρι να οφείλει να αντεπεξέλθει στις προσδοκίες των γονιών του για τη δημιουργία μιας ετεροφυλόφιλης σχέσης;
Εννοείται πως υπάρχουν εξαιρέσεις, γονείς που το μόνο τους μέλημα είναι να μεταφέρουν αγάπη και στοργή στα παιδιά τους, να μεγαλώσουν ανθρώπους χωρίς ενοχοποιημένες επιθυμίες και παρωχημένες αντιλήψεις, ανθρώπους που σέβονται όλων των ειδών τις ελευθερίες και τις ταυτότητες.
Η έννοια της οικογένειας από μόνη της είναι πολύ συγκεκριμένα ορισμένη. Στο λεξικό αναφέρεται ως ένα σύνολο προσώπων, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με πολύ στενό συγγενικό δεσμό. Είναι δηλαδή συγγενείς εξ αίματος. Η οικογένεια είναι όμως κάτι πολύ παραπάνω από αυτό. Μπορεί να είναι οι φίλες και οι φίλοι, εσύ και η/ο σύντροφος σου, ή ακόμα και η γάτα σου. Οι οικογένειες επιλογής, όπως ονομάζονται, δεν είναι κάτι καινούργιο για τα κουήρ άτομα. Όταν η βιολογική οικογένεια καταπιέζει, αμελεί, ασκεί βία και διώχνει από το σπίτι τα κουήρ παιδιά της, εκείνα με τη σειρά τους την αντικαθιστούν με άλλου είδους οικογένειες. Οι κοινότητες μπορούν να μετατραπούν έτσι σε οικογένειες που προσφέρουν ένα σπίτι με την ευρεία έννοια της λέξης, γεμάτο αγάπη, σεβασμό και αποδοχή.
Η αγάπη και η επιθυμία εκφράζονται με πολλαπλούς τρόπους. Μπορείς να τις συναντήσεις στο σπίτι δύο γυναικών που συζούν, στο σπίτι δύο ανδρών με παιδιά, στη σχέση δύο φίλων, και στην προσπάθεια που κάνει μία μόνη μητέρα να μεγαλώσει το παιδί της. Η επανασημασιοδότηση της έννοιας της οικογένειας είναι αυτή που θα επιτρέψει και την ορατότητα της ποικιλομορφίας.
-Ανδρομάχη Κουτσουλέντη
Οι οικογένειες δε χωράνε σε καλούπια.
Δε θυμάμαι ποια ακριβώς ήταν η στιγμή που άρχισε να με αφορά το θέμα οικογένεια. Μπορεί να ήταν το 2015, όταν η θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια αποτελούσε για αρκετό διάστημα αντικείμενο διαπραγμάτευσης, έντονων αντιπαραθέσεων και οξείας κριτικής στο μεγαλύτερο κομμάτι του κοινωνικού συνόλου. “Από πότε το να δημιουργήσει κάποιος οικογένεια αφορά οποιονδήποτε άλλον πέρα από τον ίδιο;” ήταν μία από τις πρώτες σκέψεις που έκανα, ξεχνώντας –προφανώς αφελώς- ότι αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο εγώ η ίδια είχα, μέχρι πρότινος, απομακρυνθεί από την ιδέα της.
Διότι, μια κοινωνία όπως η ελληνική, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις οικογένειες, έχει σχεδιάσει ήδη το καλούπι τους, το πανομοιότυπο, το μοναδικό και κυρίως το “σωστό” . Μια κατάλληλη ηλικία, γονείς αυστηρά σε φυλετικό δίπολο, παιδιά απαραίτητα για την ολοκλήρωση της οικογένειας, μητρότητα/πατρότητα μέσω αναπαραγωγής, όχι διαζύγιο, αγάπη για το ευρύτερο σόι. Στενό το πλαίσιο, πολλοί οι κανόνες και λίγες οι επιλογές. Όχι για μένα.
Βέβαια, μπορεί να σκέφτηκα το όλο θέμα λίγο καλύτερα το 2017, όταν άρχισα να ασχολούμαι ερευνητικά με τη βία μέσα στην οικογένεια. Ξεφύλλιζα σελίδες και σελίδες διαβάζοντας γι’ αυτή τη βία, την αόρατη, τη διαβρωτική, την τεράστια. Τεράστια σε ποσοστά, σε αίτια, σε συνέπειες. Και καθώς αυξάνονταν οι λέξεις, αυξανόταν κι ο δικός μου ο πόνος. Ο οποίος, δυστυχώς, μετατρέπεται πανεύκολα σε φόβο. Και πάλι όχι για μένα.
Παρ’ όλα αυτά, είδα, ακόμα και με ένα τέτοιο καλούπι να τους περικυκλώνει, πως υπάρχουν άτομα που θέλουν να κάνουν οικογένεια. Μια οικογένεια αποκλειστικά δική τους, αυθεντική, έξω από το πλαίσιο, γεμάτη αγάπη. Μια οικογένεια όποτε το επιθυμήσουν, με γονείς ανεξαρτήτως φύλου, ολοκληρωμένη εξ’ ορισμού, με παιδιά από τεκνοθεσία ή μέσω τεχνητών ιατρικών μεθόδων, με διαζύγιο αν δεν υπάρχει ευτυχία, με αγάπη αυθόρμητη σε όποιους ανθρώπους θελήσουν να τη δώσουν.
Είδα πως αυτό που δημιουργεί τη βία είναι η τοξική πλευρά των ανθρώπων που την ασκούν, η κουλτούρα που λίγο λίγο την ποτίζει, η πατριαρχία και το αλάθητο ρητό “τα εν οίκω μη εν δήμω”, κοινώς το δικό μας “τι θα πει ο κόσμος” . Με λίγα λόγια είδα πως αυτό που προκαλεί τη βία είναι η ίδια η βία και ο θεσμός της οικογένειας ουδεμία σχέση έχει μ’αυτό.
Γιατί, αυτό που θα πρέπει να μας γίνει κατανοητό, είναι ότι η οικογένεια είναι απλώς και μόνο αυτό: ένας θεσμός. Ένα κοινωνικά κατασκευασμένο οικοδόμημα που μεταμορφώνει και μεταμορφώνεται, αλλάζει και σταθεροποιείται, εξελίσσει και εξελίσσεται. Και τα μόνα πρότυπα που οφείλει να έχει είναι άτομα που αγαπιούνται κι έχουν συνειδητοποιήσει ποιον δρόμο έχουν να διανύσουν. Γιατί εκτός από όλα τα άλλα, η οικογένεια είναι προπάντων ένας δρόμος. Μακρύς, δύσβατος, με εμπόδια, κοινωνικά και προσωπικά.
Αλήθεια, μέχρι σήμερα δεν θυμάμαι ποια ήταν η στιγμή που άρχισα να το σκέφτομαι. Ξέρω όμως σίγουρα πως έχω αλλάξει γνώμη. Κατάλαβα μέσα από όλα αυτά ότι είχα κι εγώ παγιδευτεί μέσα σε μια φυλακή από ορισμούς και στερεότυπα με μια γραφική επιχειρηματολογία περί “περιορισμού” , “στέρησης ελευθερίας” και “ενδεχόμενης βίας” . Αυτό, τουλάχιστον για μένα, δεν ορίζει την οικογένεια.
Μπορεί να ήταν τελικά όταν απλώς σκέφτηκα πως ήθελα διακαώς να γίνω η παρένθετη μητέρα για ένα ομόφυλο ζευγάρι από την τωρινή μου οικογένεια, τους φίλους μου. Ή όταν υιοθέτησα τα γατιά μου και τα μαλώνω καμιά φορά επειδή τσακώνονται. Ίσως κι όταν κατάλαβα πως ανυπομονώ να αποκτήσω παιδι(ά) και να τους μάθω αυτό που προσπαθώ να μάθω σε μένα και στους άλλους εδώ και χρόνια: πώς να αγαπάνε τον εαυτό τους.
Κι ας μου πει κάποιος ότι όλα αυτά που έχω και που θέλω δεν είναι οικογένεια.
–Τόνια Στεργίου
Το μοναδικό κριτήριο.
Το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό όταν αποφασίσαμε για το εν λόγω θέμα ήταν μια σύντομη συνέντευξη που είχα δει πριν λίγο καιρό με την Κωνσταντίνα Μιχαήλ στην εκπομπή του Λιάγκα. Ο τελευταίος θεώρησε εύλογο να ρωτήσει, γιατί η ηθοποιός δεν έχει επιλέξει να κάνει δική της οικογένεια. Εκείνη απάντησε πως “το έχω πει χίλιες φορές, μην το λέμε και το ξαναλέμε, έχω οικογένεια. Έχω τη μητρική μου οικογένεια, έχω τα ανίψια μου που είναι σαν παιδιά μου. (…) Πλέον, οι οικογένειες αλλάζουν τύπο. Ξεχάσαμε αυτό το θα είμαστε για πάντα μαζί και θα κάνουμε τα παιδιά μας” . Πέρα από το ότι είναι εξαιρετικά αδιάκριτο να ρωτήσεις κάποιον τον λόγο που δεν επέλεξε να πορευτεί στη ζωή με τον τρόπο που θεωρείς εσύ πρέπων, το οποίο το τόνισε και η ίδια, θέλω να προσθέσω πως οι οικογένειες δεν έχουν αρχίσει να αλλάζουν τύπο. Έχει όμως, ευτυχώς, αρχίσει να αλλάζει η αντίληψη του κόσμου για το τι εστί οικογένεια και να γίνεται όλο και πιο συμπεριληπτική. Όταν οι γονείς μου πήραν διαζύγιο, δεν μπορούσα να καταλάβω, γιατί η γιαγιά μου ντρεπόταν να το πει στους συγγενείς μας. Μπορεί να σταματήσαμε να μένουμε όλοι μαζί, αλλά είχα δύο γονείς, που μου πρόσφεραν όσα χρειαζόμουν, χωρίς να τους βλέπω να τσακώνονται διαρκώς, και σταδιακά, απέκτησα δύο ξεχωριστές οικογένειες, οι οποίες συμπληρώθηκαν με περισσότερα άτομα που σέβομαι και θαυμάζω.
Υπάρχουν οικογένειες με παιδιά, οικογένειες με σκυλιά, οικογένειες χωρίς μπαμπά, ή χωρίς μαμά, με δύο μπαμπάδες ή δύο μαμάδες, οικογένειες με φίλους, οικογένειες με παραπάνω από δύο γονείς, οικογένειες πολύχρωμες, οικογένειες ευτυχισμένες, οικογένειες που ξεχειλίζουν από αγάπη. Αυτό είναι το μοναδικό κριτήριο. Το ότι με συνδέει με κάποιο άτομο ένα παρόμοιο DNA δε σημαίνει πως θα πρέπει να του είμαι και ευγνώμων για κανέναν απολύτως λόγο, ούτε είμαι αναγκασμένη να τον ανέχομαι, εάν νιώθω πως μου μολύνει την καθημερινότητα. Δε χρωστάς τίποτα σε κανέναν, ούτε είσαι υποχρεωμένος να υπομένεις οποιουδήποτε είδους κακοποιητική μεταχείριση. Θα πρέπει να το υπενθυμίζουμε συχνά στον εαυτό μας αυτό. Τον σεβασμό και την αφοσίωση μας τη χαρίζουμε σε όσους τα διεκδικούν και τα αξίζουν με τις πράξεις τους.
Η οικογένεια σου βρίσκεται εκεί που νιώθεις ασφαλής και πλήρης. Εκεί που μπορείς να ανοίξεις την ψυχή σου χωρίς κανέναν ενδοιασμό ή φόβο.
–Χριστίνα Βιτλή
Διαφεύγοντας από τα καλούπια της ελληνικής οικογένειας.
Έχοντας ζήσει στην Ελλάδα όλη μου τη ζωή, μού έχουν μάθει ότι η οικογένεια-η “παραδοσιακή” οικογένεια- σύμφωνα με την ελληνική κουλτούρα, αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, και την ευρύτερη οικογένεια, όπως παππούδες, γιαγιάδες, θείες και θείοι με τους οποίους μεγαλώνεις και βρίσκεσαι κοντά συνήθως όλη σου τη ζωή. Μεγάλωσα ακούγοντας ότι πρέπει να περνάω τις θρησκευτικές γιορτές και τις ξεχωριστές μέρες μαζί με τους γονείς μου, και ήταν σχεδόν απίστευτο για εκείνους να είμαι μακριά τους την Πρωτοχρονιά για παράδειγμα. Για μένα, η οικογένεια δεν έχει καμία σχέση με δεσμούς αίματος και συγγένειες. Οικογένεια, όσο κλισέ κι αν ακούγεται, είναι όποια επιλέγει το κάθε άτομο. Μπορεί το άτομο να μην έχει καμία σχέση με τους γονείς του, αλλά να έχει έναν κύκλο φίλων που θεωρεί οικογένεια, τις/τους οποίες/ους έχει επιλέξει να έχει στη ζωή του και να μοιράζεται τις σημαντικές στιγμές της.
Ευτυχώς, παρά τις επιρροές της ελληνικής κουλτούρας, αλλά και της δικής μου οικογένειας, ξέφυγα και διαμόρφωσα διαφορετικές απόψεις από αυτές των συνταγών της οικογένειας, σύμφωνα με την ελληνική κουλτούρα, αλλά και την κουλτούρα πολλών άλλων χωρών. Η γυναίκα δεν είναι υποχρεωμένη «να βάλει μπρος για να κάνει παιδιά» όταν πλησιάζει τα 30. Ο άνδρας δεν είναι ανάγκη να βρει μια γυναίκα, με την οποία θα περάσει μαζί τα γηρατειά του. Ακόμα, τα παιδιά δεν είναι υποχρεωμένα να στηρίξουν τους γονείς τους και να μείνουν κοντά τους, ενώ εκείνοι όλη τους τη ζωή επιχειρούσαν να χειραγωγήσουν τα παιδιά τους και να τα ωθήσουν να εκπληρώσουν τις δικές τους προσδοκίες και απωθημένα.
Η οικογένεια έχει τη σημασία της εγγύτητας και της βαθιάς αγάπης χωρίς όρους. Είναι ένα υπέροχο πράγμα, καθώς μπορούμε όλ@ να διαλέξουμε την οικογένειά μας και να τη δημιουργήσουμε εφόσον θέλουμε. Έχουμε όλ@ δικαίωμα στην οικογένεια και κανείς δεν μπορεί να μας εμποδίσει.
-Ελευθερία Κατόπη
