Σ’αυτό το κείμενο, οι FemTalk αναλαμβάνουμε να μιλήσουμε για την εκπαίδευση. Μια εκπαίδευση όπως την έλαβε, την επεξεργάστηκε και την ακολουθεί η κάθε μία μας ξεχωριστά με βάση έναν κοινό παρονομαστή: την έξω-συστημική, την έξω από ένα πλαίσιο περιοριστικό κι αναχρονιστικό, την εκπαίδευση έξω από κουτάκια και προδιαγεγραμμένες πορείες.
Γράφουν οι FemTalk
«Το δικό μου safe space είναι η εκπαίδευση»
Το τελευταίο μάθημα της σχολής μου το παρακολούθησα μέσα από έναν υπολογιστή, ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου, στη φασαρία, αλλά και στην ασφάλεια του σπιτιού μου. Όταν συνειδητοποίησα ότι τα φοιτητικά μου χρόνια έχουν έρθει στο τέλος τους, με έναν παράδοξο κιόλας τρόπο, άρχισε ένα επιπλέον άγχος. Ένα άγχος που δεν είχε σχέση με την πανδημία, αλλά με την καθημερινότητά μου, τη ζωή μου εκτός της σχολής.
Είχα προγραμματίσει να φύγω στην Αγγλία για μεταπτυχιακό πάνω στις σπουδές φύλου, που για διάφορους όμως λόγους, πλέον αυτό δεν μπορεί να γίνει. Έχει ξεκινήσει, λοιπόν, μια περίοδος κουραστικής και αρκετά μελαγχολικής αναζήτησης εργασίας. Είναι μελαγχολική γιατί προφανώς δε θα είναι πάνω στο αντικείμενο μου, οπότε πάλι θα έρθω σε επαφή με ένα εργασιακό περιβάλλον που είμαι σίγουρη ότι θα είναι γεμάτο σεξισμό και ομοφοβία.
Συνεχώς υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι αυτή είναι μια προσωρινή περίοδος που απλά θα με βοηθήσει να φύγω σε λίγους μήνες και να πραγματοποιήσω τις σπουδές που επιθυμώ. Βέβαια και αυτό είναι ένα επιπρόσθετο άγχος. Κάθε φορά που αναφέρω τις συγκεκριμένες σπουδές στην ευρύτερη οικογένεια ή σε ανθρώπους που γνωρίζω, μπαίνω σε μια διαδικασία επεξήγησης και ανάκρισης. «Τι δουλειά θα κάνεις μετά;»«Μήπως να βρεις ένα μεταπτυχιακό πάνω σε κάτι διαφορετικό;»«Είναι της μόδας τώρα όλοι να ασχολείστε με το φύλο» , θα μου πουν. Εν μέρει κατανοώ την άγνοια, αν σκεφτώ ότι στα δώδεκα χρόνια υποχρεωτικής εκπαίδευσης δεν είχα ακούσει κι εγώ τίποτα σχετικό. Αν δεν υπάρχει προσωπική επιθυμία για το συγκεκριμένο πεδίο, βιωματικές εμπειρίες, που θα σε παρακινήσουν να ψάξεις περισσότερο, δε θα μάθεις ποτέ τι είναι.
Νιώθω τυχερή που ήρθα σε επαφή με την κοινωνική ανθρωπολογία και με ανθρώπους, συμφοιτήτριες ή καθηγήτριες/τες μέσα σε αυτήν που με ενέπνευσαν. Από την πρώτη κιόλας διάλεξη άρχισα να αναθεωρώ και να αποδομώ μέχρι και τον ίδιο μου τον εαυτό. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων συνειδητοποίησα πόσο με ενδιαφέρουν οι σπουδές φύλου και σεξουαλικότητας, ο φεμινισμός και η γενικότερη ενασχόληση με το διάβασμα. Επίσης, μέσα από τη σχολή μου μπήκα σε μια διαδικασία αναζήτησης και επαναπροσδιορισμού της ταυτότητάς μου. Για μένα η ανθρωπολογία λειτούργησε, και συνεχίζει να λειτουργεί, σαν ένα τεράστιο safe space. Και νομίζω ότι αυτό τελικά είναι και το πιο σημαντικό αποτέλεσμα της φοιτητικής μου ζωής. Έχω μάθει να αναγνωρίζω και να σέβομαι τη ρευστότητα της ταυτότητας μου, αλλά και να είμαι αλληλέγγυα απέναντι σε άλλες ταυτότητες, ίδιες ή διαφορετικές από τη δική μου.
Η εκπαίδευση και η μόρφωση, ειδικά αυτού του είδους, έχει σαφώς προνόμια. Δεν είναι προνόμιο όμως, να απαιτούμε να υπάρξουν σχολικά μαθήματα που θα προωθήσουν την ελευθερία και τον σεβασμό όλων των υποκειμένων, κουήρ ή μη. Δώδεκα χρόνια μαθαίναμε μέσα από διάφορα μαθήματα να αποκλείουμε ομάδες ανθρώπων. Ήρθε η ώρα να γίνει ακριβώς το αντίθετο.
Ανδρομάχη Κουτσουλέντη
«Από το όραμα της Ruth Bader Ginsburg, στα θρησκευτικά της Κεραμέως»
Η RBG είχε ορίσει τον φεμινισμό ως «την ελευθερία να μπορεί το κάθε άτομο να αναπτύξει τα δικά του ταλέντα, οποιαδήποτε και αν είναι αυτά και να μην περιορίζεται από τεχνητά – ανθρώπινα επιβεβλημένα – εμπόδια.» Αυτά τα εμπόδια μπορεί να είναι θεσμικά, οικογενειακά, οικονομικά, έμφυλα ή μπορεί να τα τοποθετούμε εμείς τα ίδια στην προσπάθειά μας να σαμποτάρουμε κάθε υποψία διατάραξης της γνώριμης καθημερινότητας.
Όσο περισσότερο το συζητάω, τόσο καταλαβαίνω πως η πραγματική ενηλικίωση ξεκινάει τη στιγμή που βλέπεις να σφραγίζει η πρώτη πόρτα μπροστά σου. Η ζωή σου παύει να είναι μια τυποποιημένη αλληλουχία κινήσεων και έρχεται ξαφνικά η ώρα που πρέπει να κάνεις το επόμενο βήμα χωρίς να ξέρεις πού πατάς. Θέλεις να κάνεις τόσα πολλά, αλλά όλο και κάτι σε κρατάει αγκυροβολημένη. Έχεις τόσο χρόνο μπροστά σου, αλλά νιώθεις πως τα περιθώρια ετοιμάζονται να σε συνθλίψουν. Ο κόσμος φαίνεται να προχωράει ανατριχιαστικά προς τα πίσω, να κατασκευάζει νέα εμπόδια, να χτίζει τείχη αντί για γέφυρες, κελιά αντί για σχολικές τάξεις.
Κι εμείς προσπαθούμε να δούμε πέρα από τα γυάλινα ταβάνια, να γραπωθούμε από όση μόρφωση μπορεί να μας προσφέρει αυτή η κούφια χώρα, μήπως και μπορέσουμε να είμαστε μάρτυρες μιας οποιασδήποτε αλλαγής. Μήπως και σταματήσουν να δολοφονούνται παιδιά στους δρόμους, μήπως και σταματήσουν να ποδοπατούνται σε λάσπες οι ελπίδες και οι ζωές ανθρώπων. Οπότε, συνειδητά δεν αποζητώ τη μορφωτική επιβεβαίωση μόνο από θεσμοποιημένες εκπαιδευτικές αίθουσες, αλλά από όπου μπορώ να συλλέξω μια γνώση πιο πολύπλευρη, πιο συμπεριληπτική, με την οποία μπορώ να ταυτιστώ με μεγαλύτερη ευκολία.
Με έναν τέτοιο τρόπο σφυρηλατήθηκα και μέσα σ’ αυτό το περιοδικό, γνωρίζοντας άτομα που αντιλαμβάνονται τα ίδια προβλήματα, προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις ίδιες καταστάσεις και αντικατοπτρίζουν τις ίδιες ανησυχίες και τα ίδια άγχη με μένα. Μέσα σε έναν κόσμο πλημμυρισμένο από αισθήματα αβεβαιότητας και ευθραυστότητας, είναι όμορφο να γνωρίζεις πως έχει πλαστεί ένα σύνολο ανθρώπων που βρίσκεται κάθε στιγμή εκεί και σού προσφέρει όσα η παιδεία της Κεραμέως δεν μπορεί.
Χριστίνα Βιτλή
«Τι θα ευχόμουν να γνώριζα όταν ήμουν 16»
Κάποιες φορές, μού έρχονται αναμνήσεις από τη Δευτέρα Λυκείου, όπου έπρεπε να επιλέξουμε μία κατεύθυνση, ανάλογα με τα μαθήματα που επιθυμούσαμε, και φυσικά ανάλογα με το επάγγελμα που θέλαμε να κάνουμε στο μέλλον. Οι επιλογές ήταν τρεις: θετική, θεωρητική ή τεχνολογική. Πώς γίνεται όμως, να ρωτάς ένα 16χρονο τι θέλει να κάνει «για την υπόλοιπη ζωή του» και αυτό να ξέρει με σιγουριά; Έτσι και εγώ, επέλεξα τη θεωρητική κατεύθυνση νομίζοντας ότι θα επιλέξω κάποιο σχετικό επάγγελμα. Ωστόσο, αργότερα συνειδητοποίησα ότι με έλκυαν περισσότερα τα θετικοτεχνολογικά μαθήματα και επαγγέλματα. Θυμάμαι ακόμα, που από πολύ μικρή, άτομα του περίγυρού μου με αποθάρρυναν να επιλέξω κάποιους επαγγελματικούς κλάδους, επειδή δε θα έβρισκα δουλειά.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό που μας μαθαίνουν μεγαλώνοντας και περνώντας από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι ότι θα σπουδάσουμε, θα πάρουμε ένα πτυχίο, και θα βρούμε κάποια θέση εργασίας σχετικά με αυτό. Φυσικά και είναι εξαιρετικά δύσκολο αυτό, εδώ και πολλά χρόνια… Οφείλουμε να βγούμε από αυτά τα κουτάκια, καθώς δεν ταιριάζει αυτή η σειρά ενεργειών σε όλα τα άτομα. Γνωρίζοντας όλο και περισσότερα άτομα, διαπίστωσα ότι είναι εφικτό να κάνεις αρκετά διαφορετικά πράγματα, άσχετα με το πτυχίο σου, όπως για παράδειγμα, να κάνεις το χόμπι σου επάγγελμα ή μπορεί ακόμα να έχεις κάποια ιδέα και να θελήσεις να ανοίξεις κάποια επιχείρηση ή μπορεί να κάνεις πρακτική σε κάποιο φορέα και να συνειδητοποιήσεις ότι τελικά θέλεις να ασχοληθείς με τομέα άσχετο μ’ αυτό που έχεις σπουδάσει.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι για τα περισσότερα άτομα είναι δύσκολα τα πράγματα στην Ελλάδα, οπότε καταλήγουν να μεταναστεύουν σε ξένες χώρες, ώστε να κάνουν κάποιο μεταπτυχιακό ή να βρούνε μία δουλειά σχετική με το αντικείμενό τους. Ελπίζω όλ@ να βρούμε αυτό που πραγματικά μας αρέσει και να ασχοληθούμε με αυτό -ό,τι και αν είναι αυτό, όπου και να βρίσκεται.
Ελευθερία Κατόπη
«Ένα παιδί, ένας δάσκαλος, ένα μολύβι κι ένα βιβλίο μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο»
Προσπαθώντας να ορίσω την εκπαίδευση, συνειδητοποιώ ότι δυσκολεύομαι πάρα πολύ ως προς το κομμάτι της συμπεριληπτικότητας. Μεγαλώνουμε και ζούμε σε μια χώρα, στην οποία η έννοια της εκπαίδευσης ταυτίζεται συνήθως με τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος. Αντιλαμβανόμενη το πόσο προνόμιο μπορεί να κουβαλάει μια τέτοια μονόπλευρη σύνδεση, ενεργοποίησα την παρατηρητικότητά μου μέσα από το μοναδικό πλαίσιο το οποίο είναι πάντα ασφαλές: το προσωπικό μου βίωμα.
Για πολλά χρόνια, ένα σημαντικό τμήμα της ταυτότητάς μου καλλιεργήθηκε μέσα στην ελληνική επαρχία. Δυστυχώς, αυτό συνεπάγεται πως η αντίληψη που είχα διαμορφώσει για πολλά πράγματα –και κυρίως για τον εαυτό μου- ήταν παγιδευμένη μέσα σε κουτάκια, τα οποία σε μεγάλο βαθμό δεν είχα επιλέξει εγώ. Επικαλούμενη και πάλι την έννοια του προνομίου, υπήρξα τυχερή καθώς το δικό μου περιβάλλον μού παρείχε τη στήριξη που χρειαζόμουν –ό,τι κι αν συνεπάγεται αυτό-, ώστε να συνειδητοποιήσω σε πρώτο στάδιο το γιατί θέλω να σπουδάσω κι έπειτα, ώστε να έχω τα μέσα για να το υλοποιήσω αυτό. Και πάλι δεν ήταν εύκολο. Κάθε φορά χρειαζόταν να έρχομαι αντιμέτωπη με μια ακόμα πρόκληση, ένα ακόμη κουτάκι που έπρεπε να σπάσω κι ένα ακόμη κομμάτι μου που αγαπούσε τη ζώνη ασφαλείας του και φοβόταν να κάνει το επόμενο βήμα. Όταν αποφοίτησα, ήρθα αντιμέτωπη με το πιο καθοριστικό ερώτημα της ζωής μου μέχρι στιγμής: Και τώρα τι;
Βλέπετε, το μεγαλύτερο πρόβλημα που δημιουργεί η προαναφερθείσα περιορισμένη απόδοση της εκπαίδευσης, είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις μάς οδηγεί στην πεποίθηση πως υπάρχει ένα τέλος με την έννοια του τέλματος, ένα αδιέξοδο με την έννοια του τέλους της διαδρομής. Δεν είναι έτσι.
Η εκπαίδευση δεν πρέπει να προσλαμβάνεται ως ένα κομμάτι στατικό, με συγκεκριμένη πορεία και σκοπό. Η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία μεταβαλλόμενη, πολύπλευρη, δημιουργική κι ενδιαφέρουσα. Δεν αφορά σε καμία περίπτωση μόνο τις βαθμίδες ενός συστήματος. Η εκπαίδευση αφορά εμάς τα ίδια ως άτομα, αφορά κάθε μικρή ή μεγάλη προσπάθεια που κάνουμε να απαλλαγούμε από τα στεγανά, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, τα οποία κουβαλάμε, το καθένα μας για διαφορετικούς λόγους. Εκπαίδευση είναι οι άνθρωποι που επιλέγουμε να περνάμε το χρόνο μας, τα βιβλία που διαβάζουμε, οι σειρές με τις οποίες χαλαρώνουμε, ο εθελοντισμός που κάνουμε στον ελεύθερο χρόνο μας, η φωνή που υψώνουμε απέναντι σε κάθε τι που μας κακοποιεί, ακόμα και η ανακάλυψη του εαυτού μας.
Κι αν το “Και τώρα τι;” χρειάζεται μια απάντηση, η δική μου είναι ότι δεν έχω. Το εκ-παιδεύω είναι ένα ρήμα μεταβατικό κι η δική μου πίστη είναι ότι αυτή η μετάβαση δεν τελειώνει ποτέ. Βρίσκεται πάντα παρούσα, έτοιμη να μάς οδηγήσει στο επόμενο βήμα που κάνουμε ανεβαίνοντας κάθε φορά ένα ακόμα σκαλοπάτι.
Κι αν χρειάζεται εν τέλει να ορίσω την εκπαίδευση θα σας αφήσω να φανταστείτε μια σκάλα, στην οποία κάθε φορά που σκαρφαλώνεις λίγο ακόμα, δεν υπάρχει γυρισμός. Κι αυτό ίσως είναι το καλύτερο πράγμα που έχει να μας προσφέρει.
Τόνια Στεργίου
«It takes two to tango»
Σπάνια εντός των δομών του εκπαιδευτικού συστήματος θα σου υποδείξει κανείς να καταπιαστείς με τα του φεμινισμού. Έχω την αίσθηση πως συνήθως θα σε οδηγήσει εκεί ένα προσωπικό βίωμα, ή μια συνειδητοποίηση ότι κάτι που συμβαίνει σε αφορά άμεσα. Ίσως μια ικανότητα να μπεις στα παπούτσια ενός ανθρώπου που η εμπειρία του συνδέεται τρόπον τινά με τη δική σου.
Το δικό μου ταξίδι μακριά από την άγνοια ξεκίνησε με την αντίληψη της πολιτικής διάστασης των πραγμάτων και δη του ότι το προσωπικό είναι πολιτικό. Μέρος αυτού η αναγνώριση της σεξουαλικής μου ταυτότητας, ο εντοπισμός της ταυτότητας φύλου μου στο χάρτη του προνομίου, οι συζητήσεις με τη γιαγιά μου, όπου μου εξιστορούσε τα διόλου ευχάριστα του παρελθόντος, τα λάθη που έκανα και η δουλειά που χρειάστηκε για να σταματήσω να τα κάνω.
Και δεν είναι ότι παραπονιέμαι για τους ανθρώπους που βρέθηκαν στο δρόμο μου. Οι περισσότεροι όταν το ζήτησα με βοήθησαν όπως μπορούσαν. Μου πρότειναν βιβλία, μου είπαν δυο συμβουλευτικές κουβέντες και, το κυριότερο, με άκουσαν. Φταίει το πώς η πατριαρχία λειτουργεί ως gatekeeper στην επικαιροποίηση της παιδείας, γεγονός το οποίο γίνεται εξαιρετικά αισθητό και στην τριτοβάθμια, φταίει το πώς αν οι συγκυρίες σε προσωπικό επίπεδο ήταν διαφορετικές θα μπορούσα να έχω μείνει στην ασφάλεια της ιδέας που είχα για τα πράγματα πριν καταλάβω ότι η αλλαγή απαιτεί αγώνα.
Ακόμη ασχολούμαι εκτός του συστήματος εκπαίδευσης, έχοντας ξεφύγει από την εφηβική οπτική που μας τοποθετεί στο κέντρο του σύμπαντος, κατανοώντας ότι πρέπει να σταθώ δίπλα σε άτομα λιγότερο προνομιούχα, ότι κάθε μέρα πρέπει να κάνω πράξη όσα έχτιζα στη θεωρία τόσα χρόνια. Ιδανικά, θα ήθελα να ασχοληθώ και εντός της ακαδημίας, κυρίως γιατί νιώθω ότι χρειάζεται, ότι οι φωνές δεν είναι αρκετές. Δεν παύω, ωστόσο, να πιστεύω στη βαρύτητα του τρόπου ζωής, των έμπρακτων επιλογών και της προσωπικής προσπάθειας, η οποία εν τέλει μας έφερε ως εδώ.
Ραφαέλα Συκοβάρη
