Έχεις αγόρι; Πότε θα παντρευτείς; Πότε θα κάνεις παιδιά;
Αυτές είναι κάποιες από τις ερωτήσεις, που έχεις βαρεθεί να ακούς στις οικογενειακές συναθροίσεις. Η ζωή σου προκαθορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες και κοινωνικές απαιτήσεις, που προβάλλονται πάνω σου. Αυτές οι ασφυκτικές προσδοκίες πηγάζουν, αλλά και συντηρούνται, από την πατριαρχική και ετεροκανονική κοινωνία.
Η ιδέα της υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας* μάς έχει επηρεάσει σχεδόν όλες. Πολύ συχνά αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας αποδοχής της ταυτότητάς μας και του coming out. Αυτό προέρχεται και από μέσα μας, αλλά και από εξωτερικούς παράγοντες.
Εδώ μοιραζόμαστε τις δικές μας ιστορίες
Ιστορίες αυθεντικές που περιέχουν μέσα τους τη δική μας αλήθεια, χωρίς ενοχή ή θυμό, ιστορίες που αποδεικνύουν πως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, βιώσαμε τις παρενέργειες μιας κανονικότητας που δεν την επιλέξαμε:
– “Πριν πολλά χρόνια, όταν συνειδητοποίησα ότι μου αρέσουν και οι κοπέλες, η πρώτη μου αντίδραση ήταν η άρνηση. Αρνιόμουν να δεχτώ ότι απέκλινα από το “συνηθισμένο” και το “φυσιολογικό”, δηλαδή την ετεροφυλοφιλία. Ενώ δε μου είχαν πει ευθέως ότι το μόνο αποδεκτό είναι η σχέση και ο γάμος μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, ήταν κάτι που το παρατηρούσα παντού και παρουσιαζόταν ως η μόνη επιλογή. Συνεπώς, όταν ανακαλύπτουμε ότι η ετεροφυλοφιλία είναι κάτι με το οποίο δεν ταυτιζόμαστε, συναντούμε κάποια εσωτερικά εμπόδια.
Ευτυχώς για μένα, το αποδέχτηκα πολύ γρήγορα, αλλά διαπιστώνω ότι πολλά άτομα που είναι στον πολύ κοντινό μου κύκλο, ή απλώς στον ευρύτερο φιλικό, δυσκολεύονται πολύ να αποδεχτούν ότι αυτό που νιώθουν δεν είναι μεμπτό. Είτε τους έχει πάρει πολλά χρόνια να αποδεχτούν τον εαυτό τους είτε τον έχουν αποδεχτεί, αλλά δεν επιθυμούν να το μοιραστούν με τα κοντινά τους άτομα. Οι εξωτερικοί παράγοντες, οι οποίοι ενισχύουν αυτήν την πεποίθηση της “υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας”, παίρνουν συνήθως τη μορφή φίλων, συγγενών, ακόμα και αγνώστων. Έχω ακούσει πολλές ιστορίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, τα οποία έκαναν coming out και αντιμετώπισαν πολύ αρνητικές αντιδράσεις, αλλά και άγνοια.
Τα άτομα που δεν επιθυμούν να μάθουν περισσότερα πράγματα για τις ταυτότητες που αποκλίνουν της ετεροφυλοφιλίας και επιμένουν να κάνουν shaming σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είτε τα γνωρίζουν είτε όχι, συμβάλλουν στην καταπίεση της υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας. Δυσκολεύονται να αποδεκτούν κάτι που αποκλίνει από το ετεροκανονικό και ετεροφυλόφιλο πρότυπο.”
– “Θυμάμαι να πηγαίνω λύκειο και να μαλώνω με τους συμμαθητές μου για τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα. Να έρχομαι αντιμέτωπη με μια μεγάλη δόση τοξικής αρρενωπότητας και στρέιτ κουλτούρας. Δεν είχα συνειδητοποιήσει τον λόγο που επιθυμούσα να ασχολούμαι, να απαντάω σε κάθε ομοφοβικό σχόλιο και να υπερασπίζομαι ταυτότητες που μέχρι τότε ήταν πολύ μακριά από την δική μου.
Δεκαοχτώ χρόνια έζησα νομίζοντας πως με ελκύουν μόνο οι άνδρες. Και όντως αυτό συνέβαινε. Πέρασα από αρκετές σεξουαλικές και ρομαντικές ετερόφυλες σχέσεις, αλλά ποτέ δεν ένιωθα τελείως ασφαλής μέσα σε αυτές. Ασφάλεια, όχι με όρους σωματικής ακεραιότητας, αλλά μιας οικειότητας που απουσίαζε, μιας συντροφικότητας που έμοιαζε λάθος. Δε διαγράφω τους έρωτες που νόμιζα ότι ζούσα, ούτε τις ωραίες στιγμές. Αυτό που θέλω να διαγράψω είναι εκείνο το αίσθημα, την σκέψη ότι αυτές οι σχέσεις είναι δεδομένες και φυσικές. Δε μου είχε πει κανείς το αντίθετο, δε μου είχε απαγορεύσει να ερωτευτώ γυναίκες. Σε μια πραγματικότητα, όμως, που ξεχειλίζει από ετεροκανονικές εικόνες για το τι εστί επιθυμία και έρωτας, η ετεροφυλοφιλία εκλαμβάνεται ως η μόνη “φυσιολογική” σεξουαλική ταυτότητα. Η ομόφυλη επιθυμία έτσι, μοιάζει με κάτι περιθωριακό, με μια στιγματισμένη ταυτότητα που οφείλεις να υπερασπιστείς και να σεβαστείς, ποτέ όμως να ταυτιστείς.
Όταν ξεκίνησα να εκφράζω αμφιβολίες για την ταυτότητά μου, ένιωσα την ανάγκη των ατόμων γύρω μου να θέλουν να την εμποδίσουν. Θυμάμαι χαρακτηριστικά να λέω πως είμαι bi και φίλη μου να μου απαντάει “όχι κάνεις λάθος, δεν είσαι”.Έχουμε ενσωματώσει τους λόγους περί υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας σε σημείο που να μη θεωρείται καν ομοφοβική μια τέτοια οπτική. Η αντίληψη ότι μια cis γυναίκα χρειάζεται την παρουσία του άλλου φύλου στη ζωή της, έχει παρεισφρήσει στις ανθρώπινες σχέσεις με τέτοια ένταση, έτσι ώστε να δυσκολεύεσαι να αναγνωρίσεις οποιαδήποτε άλλη μορφή ερωτικής επιθυμίας.
Μέσα από μια μακρά διαδικασία πλέον γνωρίζω ότι είμαι κουήρ. Το γνωρίζω, το αντιλαμβάνομαι και το αισθάνομαι. Και είμαι πολύ ευτυχισμένη γι’ αυτό. Νιώθω ανακούφιση που έχω καταφέρει να γλιτώσω από ένα σύστημα το οποίο με μένος καταπιέζει ταυτότητες και έχω φτάσει σε ένα σημείο να απολαμβάνω τη συντροφικότητα με άτομα πέρα από cis στρέιτ άντρες.”
– “Το πιο ανησυχητικό και λυπητερό από όλα, είναι το γεγονός πως η πρώτη σκέψη που μου κατέκλυσε το μυαλό όταν είδα ότι αδυνατώ να υλοποιήσω αυτήν την εικόνα που μοστράρεται ανελλιπώς σε σειρές και ταινίες, όταν συνειδητοποίησα ότι απολάμβανα την προσοχή των αγοριών της ηλικίας μου, αλλά δεν μπορούσα ποτέ να νιώσω όπως “πρέπει” και να ανταποδώσω αυτό το ενδιαφέρον, ήταν ότι μάλλον είμαι ανήμπορη να αισθανθώ, να ανοιχτώ σε κάποιο άτομο ειλικρινά, ώστε να με ελκύει πραγματικά χωρίς να βαριέμαι και να νιώθω ότι χρειάζεται διαρκώς να υποδύομαι έναν ρόλο και να επιβεβαιώνω τη “φυσιολογικότητα” μου. Όταν με ρωτούσαν για το αγόρι εκείνου του μήνα, αισθανόμουν λες και παίζω σε κάποια εφηβική ταινία, αναμασώντας όλα εκείνα που θεωρούσα ότι πρέπει να πω ή να σκεφτώ και προσφέροντας τα σχεδόν μηχανικά και τυποποιημένα στο εύπιστο και πατριαρχικά εκπαιδευμένο κοινό μου. Ένιωθα κενή και ανεπανόρθωτα ελαττωματική. Την πρώτη φορά που βίωσα τη συναισθηματική απόρριψη από ένα άτομο του ίδιου φύλου, δεν ένιωσα πραγματικά λύπη. Δε με έσφιξε το άγχος για αυτήν τη μη συμβατική και κατά πολλούς μιαρή έλξη. Ένιωσα ανακούφιση. Κατάλαβα ότι μπορούσα να αισθανθώ, να δεθώ, να ερωτευτώ και να πληγωθώ. Κατάλαβα επίσης πως το σύστημα αυτό μας ζώνει, μας θέλει μίζερα και βουβά, να προσπαθούμε απεγνωσμένα και αδιάκοπα να ανιχνεύσουμε τι πάει λάθος με τα δικά μας γρανάζια, αντί να αποφασίσουμε επιτέλους να πετάξουμε την από χρόνια σκουριασμένη και βαθιά φθαρμένη μηχανή.
– “Αρνούμουν για πάρα πολύ καιρό την ύπαρξη και την εγκυρότητα της ταυτότητάς μου. Ένιωθα ότι δεν είμαι αρκετή για να την οικειοποιηθώ. Ακόμα κι όταν ο έρωτας μού έδειξε άλλο δρόμο εγώ συνέχιζα πεισματικά να την αρνούμαι, φοβούμενη μήπως τη βεβηλώσω.
Μια cis straight γυναίκα οφείλει να ελκύεται μόνο από cis straight άντρες, με συγκεκριμένα “αρρενωπά” χαρακτηριστικά, να τους παντρεύεται, να κάνει παιδιά μαζί τους, να ζει μια ζωή μαζί τους. Μια cis straight γυναίκα δεν μπορεί να ελκύεται από άτομα άλλου φύλου πέραν του αντίθετου, ούτε σεξουαλικά, πόσο μάλλον ρομαντικά. Μια cis straight γυναίκα δε χρειάζεται να διεκδικεί δικαιώματα που δεν την αφορούν, δεν πρέπει να κατεβαίνει σε διαδηλώσεις υπερηφάνειας, μπορεί να “έχει γκέι φίλους” αλλά να τους νουθετεί να συμπεριφέρονται “φυσιολογικά” για να μην “προκαλούν”.
Δυστυχώς, όπως και πολλά άλλα άτομα, εκπαιδεύτηκα στο να “σβήσω” οποιοδήποτε χαρακτηριστικό δεν ταίριαζε στην ετεροκανονικότητα, η οποία με στένευε από παντού. Οι νόρμες και τα κουτάκια, όμως, δεν είναι πράγματα στα οποία χωρούν οι άνθρωποι και το “υποχρεωτική” είναι μία λέξη, η οποία δε χωράει μέσα σε καμία ταυτότητα. Κι όμως, βλέπουμε πως ο έρωτας, η έλξη και η επιθυμία – βασικά στοιχεία που μας θυμίζουν ποι@ είμαστε, μπαίνουν σ’ αυτά τα ίδια κουτάκια, χωρίς να έχουν άλλον χώρο να αναπνεύσουν.
Δεν είμαι μια straight γυναίκα κι ούτε με νοιάζει να χωρέσω σε κανένα στερεότυπο φύλου ή σεξουαλικότητας. Αγαπώ την ελευθερία που μου δίνει το να ξέρω ποια είμαι, ακόμα κι αν αυτό χρειάστηκε να το ανακαλύψω μέσα από συνεχείς συζητήσεις με την εαυτή μου και το σώμα μου.”
Οι δικές μας εμπειρίες είναι -δυστυχώς- κάποιες από τις πολλές περιπτώσεις γυναικών που βυθίστηκαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στα στενά δεσμά της υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας. Κάθε ταυτότητα είναι μοναδική και υπέροχη, αρκεί να μας δίνεται χώρος και χρόνος να την ανακαλύψουμε κι όχι να τη στοιβάζουμε μέσα σε μια ντουλάπα.
*Η ετεροκανονικότητα αναφέρεται στην ιδέα ότι οι ετερόφυλες σχέσεις είναι η μόνη φυσιολογική μορφή σεξουαλικότητας. Δομείται πάνω σε μια ουσιοκρατική και διχοτομημένη κατανόηση της σεξουαλικότητας και του φύλου και σε μια αντίληψη ότι αυτά τα δύο είναι καθορισμένα και αμετάβλητα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται και η ιδέα της υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας [compulsory heterosexuality]. Η “υποχρεωτική ετεροφυλοφιλία” αναφέρεται στην υπόθεση μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας, ότι η μόνη φυσική/κανονική σχέση είναι αυτή μεταξύ ενός cis άνδρα και μιας cis γυναίκας και δημιουργεί την αντίληψη ότι η γυναικεία απόλαυση και ευτυχία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ικανοποίηση των ανδρικών αναγκών. Αυτό το μοτίβο ενισχύει τη διαγραφή της γυναικείας σεξουαλικότητας και συμβάλλει στην αορατότητα της γυναικείας ομόφυλης επιθυμίας.
Χριστίνα Βιτλή, Ελευθερία Κατόπη, Ανδρομάχη Κουτσουλέντη, Τόνια Στεργίου
