Σε μια κρίσιμη απόφαση που εκδόθηκε σήμερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) έκρινε ότι η Τσεχία παραβιάζει τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, απαιτώντας την αναγκαστική στείρωση ως νομική προϋπόθεση για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου.
Η T.H. (she/her), ένα non-binary άτομο, έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία προσπαθώντας να επιτύχει τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου της και τη διόρθωση του προσωπικού της αριθμού ταυτότητας στην Τσεχική Δημοκρατία, χωρίς να αναγκαστεί να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο, οι τσεχικές αρχές έχουν απορρίψει επανειλημμένα το αίτημα, επικαλούμενες τη νομική απαίτηση για χειρουργική στείρωση. Σήμερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ της T.H., καταδικάζοντας τη στάση της τσεχικής κυβέρνησης και την επιμονή των δικαστηρίων της να απαιτούν χειρουργική επέμβαση ως παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, όπως προστατεύεται από το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βάσισε την απόφασή του κυρίως στην προηγούμενη απόφαση του Τσεχικού Συνταγματικού Δικαστηρίου και τόνισε ότι το κράτος έχει καθήκον να θεσπίσει ένα σαφές νομικό πλαίσιο που να επιτρέπει στα τρανς άτομα να προβούν σε νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου χωρίς να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο, τα τσεχικά υπουργεία προετοιμάζουν μόνο μη δεσμευτικές μεθοδολογικές κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες είναι ανεπαρκείς υπό το πρίσμα της απόφασης του Δικαστηρίου.
Η Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη είχε ήδη αποφανθεί το 2018, σε υπόθεση που είχε υποβληθεί από κοινού από την TGEU και την ILGA-Europe, ότι η Τσεχική Δημοκρατία παραβιάζει το δικαίωμα των τρανς ατόμων στην καλύτερη δυνατή υγειονομική περίθαλψη, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, απαιτώντας την αναγκαστική στείρωση ως προϋπόθεση για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου.
Μια σημαντική νομική αλλαγή αναμένεται ήδη τον επόμενο μήνα, ως αποτέλεσμα μιας διαφορετικής υπόθεσης που σχετίζεται με τις αναγκαστικές στειρώσεις, στην οποία το Τσεχικό Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε την απαίτηση στειρώσεως το 2024. Από την 1η Ιουλίου 2025, η στείρωση δεν θα αποτελεί πλέον νομική υποχρέωση για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου.
Το Τσεχικό Συνταγματικό Δικαστήριο έδωσε στην κυβέρνηση ένα χρόνο για να θεσπίσει ένα νέο νομικό πλαίσιο για τη νομική αναγνώριση, καθυστερώντας την εφαρμογή της απόφασής του. Ωστόσο, όλες οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις έχουν από τότε καταρρεύσει, αφού οι βουλευτές δεν κατάφεραν να προτείνουν και να συζητήσουν ένα βιώσιμο νομοσχέδιο και η κυβέρνηση αρνήθηκε να θέσει σε ψηφοφορία ένα νομοσχέδιο της αντιπολίτευσης. Ως αποτέλεσμα, η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου αναμένεται πλέον να βασίζεται αποκλειστικά σε υπουργικές κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί και μπορούν εύκολα να αλλάξουν μετά τις εκλογές που θα διεξαχθούν αργότερα φέτος. Ενώ τόσο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όσο και το Τσεχικό Συνταγματικό Δικαστήριο, καθώς και η Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, έχουν επιβεβαιώσει το δικαίωμα στη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου χωρίς χειρουργική επέμβαση, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάνθηκε πρόσφατα στην υπόθεση Deldits (C‑247/23) ότι οι διαδικασίες νομικής αναγνώρισης δεν μπορούν ποτέ να απαιτούν στείρωση. Ωστόσο, τα τρανς άτομα στην Τσεχία θα παραμείνουν σε νομικό κενό, χωρίς πρόσβαση σε μια ασφαλή, αξιοπρεπή και έγκαιρη διαδικασία.
«Αυτή είναι μια υπέροχη μέρα για τα non-binary και τρανς άτομα, μια από τις πιο περιθωριοποιημένες ομάδες, που για πολύ καιρό καταπιεζόταν από μια πλειοψηφία που επιδίωκε να ενισχύσει την ανθυγιεινή κυριαρχία της στην κοινωνία. Η απόφαση του Δικαστηρίου του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο σηματοδοτεί ένα κρίσιμο βήμα προόδου για όλα τα τρανς και non-binary άτομα στην Τσεχία. Πιστεύω ότι στο μέλλον θα είναι αρμοδιότητα των ευρωπαϊκών αρχών για τα ανθρώπινα δικαιώματα να διασφαλίσουν ότι τα δικαιώματα των non-binary και τρανς ατόμων θα προστατεύονται μόνιμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
«Ειδικά τώρα, εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων και προσπαθειών για την υποβάθμιση των δικαιωμάτων των τρανς και non-binary ατόμων σε όλο τον κόσμο, είναι απαραίτητο η Ευρώπη να ακολουθήσει μια σαφή και διαφορετική πορεία, μια πορεία αξιοπρέπειας, ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλα», είπε η Taylor H. με αφορμή την έκδοση της απόφασης.
