Στη σύγχρονη εποχή η τεχνολογία αναπτύσσεται αλματωδώς, δίνοντας μας τα εργαλεία σε κάθε τομέα για να είμαστε αποτελεσματικότεροι και παραγωγικότεροι. Οι βάσεις τέθηκαν από νωρίς, από ανθρώπους που δημιούργησαν αυτά τα εργαλεία, αποκτώντας γνώση που εμείς σήμερα θεωρούμε δεδομένη.
Τους περασμενούς αιώνες όμως, η εξέλιξη της επιστήμης ήταν αργή αλλά σταθερή, σε συνθήκες διόλου ευνοϊκές, ειδικά αν ήσουν γυναίκα και είχες έμφυτη αγάπη και κλίση προς τις θετικές επιστήμες. Διαβάζουμε από μικρή ηλικία για τον Αϊνστάιν, τον Τέσλα, τον Έντισον κ.α. Όμως, έχετε αναρωτηθεί γιατί σχεδόν ποτέ -με εξαίρεση λιγοστές γυναίκες, όπως η Μαρί Κιουρί- δε βλέπουμε γυναίκες επιστημόνισσες, που να σχετίζονται με ανακαλύψεις, πειράματα, έρευνα και καινοτομίες;
Αυτό οφείλεται στο φαινόμενο «Matilda» όπως ονομάζεται, σύμφωνα με το οποίο επιστημονικά επιτεύγματα γυναικών αποδίδονται σε άντρες. Αυτό το φαινόμενο πρώτη φορά περιγράφηκε από τη Matilda Joslyn Cage (1826-1898) στην εργασία της “Woman as Inventor”, η οποία ανάφερε χαρακτηριστικά ότι η συμβολή των γυναικών στις επιστήμες είχε αγνοηθεί και ξεχαστεί, με αποτέλεσμα τα ευρήματά τους να αποδοθούν σε άντρες (συνεργάτες τους συνήθως). Ο όρος “Matilda effect” επινοήθηκε από την ιστορικό της επιστήμης Margaret W. Rossiter το 1993. Η Rossiter φέρνει πολλά παραδείγματα αυτού του φαινομένου. Ένα από αυτά είναι η Trotoula (Trota of Salerno), Ιταλίδα γιατρός, οπού τον 12ο αιώνα είχε γράψει ιατρικά βιβλία, τα οποία μετά τον θάνατο της αποδόθηκαν σε άντρες συγγραφείς.
Κοντά στον 19ο και 20ο αιώνα υπήρξαν πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις, όπως η Nettie Stevens, η Marietta Blau, η Rosalind Franklin, η Jocelyn Bell Burnel, και η Lise Meitner κ.α. Ένα από τα πιο τρανταχτά παραδείγματα του συγκεκριμένου φαινομένου είναι η περίπτωση της Lise Meitner. Η μελέτη της Lise Meitner στην πυρηνική φυσική την οδήγησε στο να ανακαλύψει την σχάση του ατόμου. Σ’αυτό το εύρημα βασίστηκε η κατασκευή της ατομικής βόμβας. Η Meitner το 1907 μετακόμισε στο Βερολίνο. Εκεί άρχισε να συνεργάζεται με τον χημικό Otto Hahn. Συνεργάζονταν για πολλά χρόνια, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Μετά την εισβολή των Ναζί στην Αυστρία τον Μάρτιο του 1939, η Meitner μετακόμισε στη Σουηδία.
Παρόλο που ο Hahn έκανε πολλά πειράματα δεν μπορούσε να αποδείξει τη θεωρία της σχάσης. Η Meitner και ο ανιψιός της Otto Frisch είχαν αναπτύξει μια θεωρία που την εξηγούσε καλύτερα. Ο Hahn δημοσίευσε τα ευρήματα της έρευνας της, χωρίς να τη συμπεριλάβει ως συνεργάτιδα.
Το φύλο της συνετέλεσε στο να αγνοηθεί πλήρως η συμβολή της στην επιστήμη. Μάλιστα, ανέφερε σε ένα γράμμα της ότι εκείνη την εποχή στη Σουηδία ήταν σχεδόν έγκλημα το να είσαι γυναίκα. Και δεν έφτανε μόνο αυτό, αλλά ένας ερευνητής στον τομέα για τα βραβεία Nobel στη φυσική, «εργάστηκε» ενεργά, ώστε η Meitner να αποκλειστεί. Έτσι, ο Hahn κέρδισε το βραβείο Nobel στη χημεία για την συμβολή του στη σχάση του ατόμου.
Όπως είναι φανερό η πατριαρχία έκανε και πάλι το θαύμα της…
Ο C.Lombroso, Ιταλός γιατρός και εγκληματολόγος του 19ου αιώνα στο έργο του με τίτλο «L’Uomo Genio/Ο ιδιοφυής άνθρωπος», παρατηρεί ότι «στην ιστορία του πνεύματος οι γυναίκες έχουν ελάχιστη συμβολή». Επίσης, τονίζει ότι ακόμη και οι λιγοστές γυναίκες που προκρίνονται για τον τίτλο της ιδιοφυΐας έχουν «κάτι το ανδροπρεπές.» Εν τέλει ο Lombroso καταλήγει στο ότι δεν υπάρχουν ιδιοφυείς γυναίκες: «οι γυναίκες-ιδιοφυΐες είναι άντρες.»
Ο Δαρβίνος μάλιστα στο έργο του «Καταγωγή του ανθρώπου» υπογραμμίζει την πολιτισμική κατωτερότητα των γυναικών λέγοντας «πως αν φτιάχναμε δύο ξεχωριστές λίστες με τους πιο σημαντικούς άντρες και τις ποιο σημαντικές γυναίκες στους τομείς της ποίησης, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της μουσικής, της ιστορίας, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, οι δύο λίστες δε θα ήταν με κανένα τρόπο συγκρίσιμες» καταλήγοντας στο συμπέρασμα, ότι η διαφορά έγκειται στη βιολογία, καθώς οι άντρες είναι προικισμένοι από τη φύση τους με «νοητικές ικανότητες υψηλότερου επιπέδου.»
Όμως, όλα αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, πώς συνδέονται με το φαινόμενο «Matilda»;
Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όλα αυτά ξεκινούν από μια μορφή βιολογικού ντετερμινισμού, θα λέγαμε, στην περίπτωση αυτή, η ανδρική κυριαρχία στην επιστήμη, αλλά και σε άλλους τομείς όπως η τέχνη, η φιλοσοφία, η μουσική, είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των φυσικών διαφόρων ανάμεσα στα δύο φύλα. Ο άντρας είναι κυρίαρχος νοητικά και σωματικά, ενώ η γυναίκα είναι πιο αδύναμη και συγκριτικά λιγότερο ευφυής. Ο μόνος ρόλος που άρμοζε στη γυναίκα ήταν η αναπαραγωγή και η ανατροφή των παιδιών.
Όπως αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, η ανδρική κυριαρχία είναι δομικού χαρακτήρα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πολλές φεμινίστριες υποστηρίζουν ότι πρέπει να έχουμε μια γενικότερη αντίληψη γύρω από την έννοια της ανδρικής κυριαρχίας ή της πατριαρχίας, φροντίζοντας παράλληλα να αναγνωρίζουμε πλήρως και να αναδεικνύουμε τις διαφορές που υφίστανται μεταξύ των γυναικών.
Το θετικό είναι ότι σήμερα τέτοιου είδους συμπεριφορές στο επιστημονικό πεδίο έναντι των γυναικών τείνουν να εκλείψουν, αναφέρει η Laura Hoopes (Pomono College, California), η οποία έχει ασχοληθεί εκτεταμένα μ’ αυτό το θέμα.
Ναι, οι προκαταλήψεις στον επιστημονικό τομέα όσον αφορά στις γυναίκες είναι λιγότερο προφανείς, αλλά δεν έχουν εξαφανιστεί, και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίζει.
Γράφει η Μαρία Νούσιου (she/her)
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Lise_Meitner
https://timeline.com/women-science-mathilda-effect-9303ea2a06af
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Matilda_effect
Deborah Cameron, Ο Φεμινισμός, παρελθόν και παρόν ενός κινήματος , Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,2018.
