O Χάρρυ Σάξον και ο Στηβ Στιβακτής είναι δύο καλλιτέχνες που ασχολούνται με το κόμικ στην Ελλάδα. Η δουλειά τους (το νέο graphic novel του Χάρρυ αλλά και η περσινή έκδοση του Στηβ) θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 16/5 στο πλαίσιο του φετινού Comicdom CON Athens.
Στα έργα τους και οι δύο μιλούν για το τρανς βίωμα. Κι ακόμη κι αν αυτό δεν αποτελεί τον αυτοσκοπό της τέχνη τους – η καλλιτεχνική δημιουργία άλλωστε δε λειτουργεί με αυτοσκοπούς – καταφέρνουν να κάνουν τον χώρο του ελληνικού κόμικ ένα πιο ασφαλές και πιο συμπεριληπτικό περιβάλλον.
Έχοντας διαβάζει τα έργα και των δύο και λίγο πριν την παρουσίασή τους στο φετινό Comicdom CONτης Αθήνας τους ζήτησα να μοιραστούν μαζί μας κάποιες σκέψεις τους.
Χάρρυ Σάξον
«Ο Τηλέμαχος και το δέρας». Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Πριν απο σχεδόν 3 χρόνια μια μικρή παρέα trans masc καλλιτεχνών -με παρόμοια αλλά διαφορετικά backgrounds και βιώματα- είχε την ιδέα να φτιάξει ένα κόμικ με 3 ιστορίες που είχαν να κάνουν με τρανς εμπειρίες που εμοιαζαν αλλά ταυτόχρονα ήταν πολύ διαφορετικές. Αυτό αποδείχθηκε πολυ δύσκολο, μιας και οι ιστορίες γίνονταν πολύ μεγάλες και πολύπλοκες για να χωρέσουν στο ίδιο βιβλίο. Η παρέα ήρθε σε επαφή με το Λευτέρη Σταυριανό της Jemma Press ο οποίος ήταν πολύ θετικός και εμπιστεύτηκε το project κι έτσι η παρέα συνέχισε τη δουλειά της. Αποφασίστηκε να βγαίνει μια ιστορία κάθε χρόνο, εφόσον ήταν εφικτο και το project, που ουσιαστικα είναι ένα ειδος queer/trans imprint της Jemma Press, απεκτησε το λογότυπό του το οποιο είναι μια μουτζουρα. Το πρώτο κομικ αυτού του εγχειρήματος κυκλοφόρησε πέρσι και είναι το «Gerárd» του Στηβ Στιβακτή. Το δεύτερο είναι το «Ο Τηλέμαχος και το δέρας».
Ο κεντρικός σου χαρακτήρας είναι ένας τρανς άνδρας (ένα τρανς λιοντάρι). Πόσα συχνά συναντάμε αντίστοιχους χαρακτήρες στον κόσμο του ελληνικού κόμικ;
Θα έλεγα πως δεν συναντάμε συχνά τέτοιους χαρακτήρες. Θα έπρεπε, γιατί τα κομικς είναι ενας υπέροχος τροπος για να γνωρίσεις εμπειρίες που δεν είχες ποτέ και να μάθεις σχετικά με τρόπους ζωής που δεν είναι οι δικοί σου. Γι αυτό, εξάλλου, κάναμε το project μας, για να φέρουμε το αναγνωστικό κοινό σε επαφή με τέτοιους χαρακτήρες. Παντως, είμαι κατά 99% σίγουρος πως είμαι ο πρώτος και μοναδικός δημιουργός που εχει φτιαξει τρανς λιοντάρι.
Είναι ιστορία του Τηλέμαχου, η ιστορία του Χάρρυ Σάξον;
Κατά μία έννοια, ναι. Κατά μία άλλη έννοια, όχι. Πολλες εμπειρίες του Τηλέμαχου είναι εξ’ολοκλήρου δικές μου, άλλες είναι εμπνευσμένες από δικά μου βιώματα, από γνωστών μου, κάποιες είναι εντελώς φανταστικές, αλλά θα μπορούσαν να μην είναι. Ο Τηλεμαχος δεν είναι σκιτσογράφος, αλλά ούτε εγώ είμαι λιοντάρι.
Ένα από τα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση διαβάζοντάς το, ήταν η δυσκολία του Τηλέμαχου να θυμηθεί το– πολλές φορές πληγωτικό –παρελθόν του με στόχο γράψει ένα βιβλίο για τη ζωή του. Συνέχεια σκεφτόμουν εσένα που τόσα χρόνια -μέσα και από τη στήλη αυτού του περιοδικού- μοιράζεσαι προσωπικές ιστορίες, πληροφορίες και σκέψεις σου που σχετίζονται με το τρανς βίωμα και την καθημερινότητά σου. Πώς ξεπέρασες αυτή τη δυσκολία;
Από μια άποψη δεν την ξεπέρασα. Αυτό το πρόβλημα του Τηλέμαχου είναι και δικό μου, μόνο κάπως πιο πολύπλοκο. Η ιστορία του Τηλέμαχου είναι ενας τρόπος να ξορκίσω το «κακό», να συμφιλιωθώ μαζί του και να προχωρήσω.
Τόσο το δικό σου έργο όσο κι αυτό το Στηβ Στιβακτή (καταπιάνεται κι αυτό με το ζήτημα της ταυτότητας φύλου) θα παρουσιαστούν και τα δύο σε λίγες μέρες σε εκδήλωση του Comicdom Con. Πώς αισθάνεσαι γι΄αυτό;
Είναι μεγάλη τιμη να παρουσιάζεται δουλειά μας και μάλιστα τόσο σημαντική για εμας και τις ταυτότητές μας. Πέρσι λόγω συγκυριών δεν κατάφερε να παρουσιαστεί ο Gerárd, οπότε θα παρουσιαστεί μαζί με τον Τηλέμαχο κι έτσι θα μιλήσουμε για τα έργα μας μεμονωμένα αλλά και για το project γενικότερα. Μου φαίνεται σαν όνειρο το ότι κατάφερα να φτιάξω αυτό το κόμικ, πόσο μάλλον το να παρουσιάζεται σε εκδήλωση.
Έχουμε ανάγκη από περισσότερα graphic novels από κουήρ δημιουργούς;
Σαφέστατα ναι. Οι καιροί είναι δύσκολοι και χρειάζονται οι φωνές μας. Επίσης είναι ιδανική εποχή για να δώσουμε το παρόν και να κάνουμε δουλειές που δεν θα τολμούσαμε παλιότερα. Συχνά ρωτούν την άποψή μας για το αν η κοινωνία είναι έτοιμη για το ένα ή για το άλλο. Με κίνδυνο να ακουστώ έντονος, αυτά είναι ανοησίες, αν είναι έτοιμο ένα άτομο ή δύο ή δέκα τότε είναι και η κοινωνία. Δεν θα περιμένουμε να μας δώσουν την άδεια για να κάνουμε τέχνη, θα την κάνουμε επειδή έτσι εκφραζόμαστε και πρέπει να εκφραζόμαστε περισσότερο ελεύθερα.
Συμπλήρωσέ μου την παρακάτω φράση:
«Ο Τηλέμαχος και το δέρας» είναι ένα κόμικ που θα σε κάνει να … σκεφτείς κάποια πράγματα που μπορεί να μην είχες ξανασκεφτεί και να διασκεδάσεις προσέχοντας αστείες λεπτομέρειες και καταστάσεις στα backgrounds.
Στηβ Στιβακτής
«Gérard ή, το σπαθί στην πλάτη του». Πώς δημιουργήθηκε αυτό το κόμικ;
Την ιδέα την είχα από αρκετά παλιά. Την πρώτη φορά που πήγα σε ψυχίατρο σχετικά με τη φυλομετάβαση, ο παλιάς κοπής γιατρός με ρώτησε με τι παιχνίδια έπαιζα παιδί. Δεν ήξερα πού με τοποθετούσε το ότι έπαιζα με κούκλες αλλά έκανα τον άντρα. Ο κούκλος του κόμικ είναι πραγματικός. Κάπως μου καρφώθηκε η ιδέα να πω μια ιστορία σχετικά με το πώς μπορεί η αρρενωπότητα να εκφράζεται μέσα από πράγματα στερεοτυπικά «θηλυκά», πώς το role-playing βοηθάει στην κατανόηση του εαυτού, πώς τα queer άτομα τείνουμε να «αναγνωριζόμαστε» από μικρές ηλικίες, ακόμα και πριν ονομάσουμε τις ταυτότητές μας. Στην πορεία συνειδητοποίησα ότι είχα να πω και για άλλα θέματα και θέλω να ελπίζω ότι κατάφερα να τα πω όλα με κάποια αρμονία. Οι συγγραφικές συζητήσεις με τον Αύγουστο Κανάκη, τον Χάρρυ Σάξον, τον Βίκτωρα Ψευτάκη και το Λεν Γώγο βοήθησαν αφάνταστα.
Ο κεντρικός σου χαρακτήρας είναι ο Έκτορας, ένα τρανς αγόρι. Μπορείς να μαςμιλήσεις λίγο περισσότερο γι΄αυτόν;
Ο Έκτορας είναι μια εκδοχή του εαυτού μου. Είναι πιο συνειδητοποιημένος απ’ ό,τι ήμουν εγώ στα δεκαπέντε, αλλά δεν ήθελα να εξαπολύσω στον κόσμο άλλη μια ιστορία συνειδητοποίησης της τρανς ταυτότητας. Στην εφηβεία μου, τα συναισθήματα σχετικά με την ταυτότητά μου ήταν τα ίδια με αργότερα – απλώς τότε δεν είχα τις λέξεις να τα περιγράψω. Συχνά στη μυθοπλασία βλέπουμε την ίδια την ταυτότητα ενός τρανς ατόμου να είναι ο εχθρός του, αλλά η εμπειρία του Έκτορα (και η δική μου) ήταν καθαρά θέμα εχθρικού ή ανεκπαίδευτου περιβάλλοντος, που συχνά στην πράξη δεν έχουν μεγάλη διαφορά. Ο Έκτορας ξέρει ποιος είναι. Είναι νευροδιαφορετικός, είναι queer, κι έχει την τύχη να έχει ένα διάσημο πρότυπο. Αυτό που του λείπει είναι η ελευθερία, κυρίως λόγω ηλικίας, να εξερευνήσει περισσότερες πτυχές του χωρίς ενοχές και χωρίς απόρριψη. Βοηθά τους καλοπροαίρετους ανθρώπους γύρω του να τον καταλάβουν – που, ξανά, αυτή ήταν και η δική μου εμπειρία. Απλώς δεν έχει τη δυνατότητα να ξεφορτωθεί τους κακοπροαίρετους και καταλήγει να το κάνει μέσω της φαντασίας του.
Θεωρείς πως συναντάμε αντίστοιχους χαρακτήρες στον κόσμο του ελληνικού κόμικ;
Εξαρτάται ποια στοιχεία του Έκτορα θεωρεί κανείς τα πιο σημαντικά. Δεν βλέπουμε πολλούς τρανς χαρακτήρες στα ελληνικά κόμικς, είναι η αλήθεια, αλλά δεν υπήρχαμε και πολλοί τρανς δημιουργοί στα mainstream ελληνικά κόμικς πριν από δεκαπέντε χρόνια, ας πούμε. Έχουμε ως κοινότητα αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη ορατότητα τελευταία, με ό,τι καλό και κακό αυτό συνεπάγεται (ειδικά στο σύγχρονο πολιτικό περιβάλλον) κι έχουμε την ευκαιρία να πούμε τις ιστορίες μας χωρίς παραπληροφόρηση, δαιμονοποίηση ή φετιχισμό. Αλλά αν δει κανείς τον Έκτορα ως έναν έφηβο που ψάχνει τον εαυτό του και τους ανθρώπους του, είναι ένας από τους πάρα πολλούς.
Στο κόμικ σου βλέπουμε την προσπάθεια ενός αγοριού να αποδεχτεί και ναεπικοινωνήσει την ταυτότητα του, ταξιδεύοντας ανάμεσα στον φανταστικό αλλά καιτον πραγματικό κόσμο, ψάχνοντας συμμάχους και αντιμετωπίζοντας εχθρούς. Πόσαπράγματα δανείζεται η ιστορία του Έκτορα από τη ζωή του Στηβ;
Δεν έχω κρυφό ότι η ιστορία είναι ημι-αυτοβιογραφική. Στην πραγματική ζωή συχνά οι εχθροί και οι σύμμαχοι ήταν τα ίδια άτομα, ανάλογα τις μέρες και τις ώρες. Υπήρχαν κι άλλοι σύμμαχοι, υπήρχαν κι άλλοι εχθροί, αλλά μέσα σε ένα κόμικ υπάρχει πολύ περιορισμένος χώρος για να τα βάλει κανείς όλα. Προτίμησα λοιπόν να εμπνευστώ από γενικά συναισθήματα αντί για ακριβή γεγονότα, τόσο για το πιο ικανοποιητικό αφήγημα, όσο κι επειδή δεν ήθελα να ηρωοποιήσω ή να κατακεραυνώσω πραγματικούς ανθρώπους που ήταν γύρω μου τότε. Πολλών πραγματικών ατόμων σίγουρα ήμουν κι εγώ ο εχθρός στην ιστορία τους – τράβαγα ζόρια στην εφηβεία μου και δεν ήμουν ιδιαίτερα ευχάριστο άτομο. Αλλά παρά τα αρνητικά λόγια που είχα εσωτερικεύσει, τις εγκαταλείψεις, την κακοποίηση, έτεινα να έχω μια φωνή μέσα μου που μου έλεγε ότι κάτι αξίζω, ότι μπορεί να είμαι ένα αχάριστο τέρας, ξέρω γω, αλλά τουλάχιστον μπορώ να ζωγραφίσω, μπορώ να επινοήσω ιστορίες, και μπορώ εκεί μέσα να γίνω κάποιος ήρωας που ζούσε περιπέτειες και έσωζε τον κόσμο και καβάλαγε δράκους ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο. Ήθελα τόσο πολύ να γίνω κάτι καλύτερο. Δεν είναι καθόλου υπερβολικό να πω ότι η τέχνη μου έσωσε τη ζωή ή τουλάχιστον μου κράτησε σώας τας φρένας∙ τόσο η τέχνη που έφτιαχνα εγώ, όσο και η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, τα κόμικς, η μουσική και στο αποκορύφωμα της εφηβείας μου, τα επιτραπέζια παιχνίδια ρόλων.
Τόσο το δικό σου έργο όσο κι αυτό του Χάρρυ Σάξον θα παρουσιαστούν και τα δύο σε λίγες μέρες σεεκδήλωση Comic- Con. Πώς αισθάνεσαι γι΄αυτό;
Αισθάνομαι τεράστια ευγνωμοσύνη. Με τον Χάρρυ είμαστε φίλοι πολλά χρόνια και δουλέψαμε τα κόμικς μας μαζί σαν ομαδικό πρότζεκτ, υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλον. Χαίρομαι αφάνταστα που κυκλοφόρησε η εξαιρετική δουλειά του, και δεν μπορώ καν να περιγράψω πόσο σημαντικό είναι που το ComicDom Con ανοιχτά υποστηρίζει την queer σκηνή τα τελευταία χρόνια. Την πρώτη φορά που έφερα queer κόμικ δεν είχα ιδέα τι να περιμένω από τη διοργάνωση ή από το κοινό και φοβόμουν μήπως έχω αρνητικές αντιδράσεις. Παρότι δεν είχα ποτέ πραγματικά πρόβλημα, χαίρομαι που τα τελευταία χρόνια έχουμε περάσει από την απλή ανενόχλητη συμμετοχή στην ενθουσιώδη ανάδειξη της queer μερίδας δημιουργών ως αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής σκηνής.
Έχουμε ανάγκη από περισσότερα graphic novels από κουήρ δημιουργούς;
Έχουμε ανάγκη από περισσότερα graphic novels από οποιουσδήποτε δημιουργούς που ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες, θα πω εγώ, και – hot take – ειδικά αν η δουλειά τους δεν έχει να κάνει με την ταυτότητά τους. Καταλαβαίνω και εν μέρει συμμερίζομαι την περιέργεια ενός ανθρώπου «στην απέξω» να δει πώς είναι η ψυχοσύνθεση ή οι ιδιαιτερότητες ενός ατόμου σε μια ομάδα στην οποία ο πρώτος δεν ανήκει, και σίγουρα είναι εξαιρετικό να μπορεί κανείς να διηγηθεί την εμπειρία του με τους δικούς του όρους. Αλλά ελπίζω να μην είμαστε αποδεκτοί απλώς ως πληροφοριοδότες των κοινοτήτων μας. Δεν είμαστε μόνο οι καταπιεσμένες μας ταυτότητες και είναι δίκοπο μαχαίρι το να εμφανιζόμαστε ως σκέτοι εκπρόσωποι. Μέτρον άριστον, και τα σχετικά.
Συμπλήρωσέ μου την παρακάτω φράση:Το «Gérard ή, το σπαθί στην πλάτη του», είναι ένα κόμικ που θα σε κάνει να ….…συνειδητοποιήσεις ότι τα ανθρώπινα συναισθήματα είναι τα ίδια ανεξαρτήτως συνθηκών. Την ίδια απόρριψη μπορεί να δεχτεί ένας τρανς έφηβος από τους γονείς του, όπως κι ένας άθεος σε θρησκευόμενη οικογένεια, όπως κι ένας σε οικογένεια μεγαλογιατρών που θέλει να γίνει χορευτής ή σεφ. Ανεξάρτητα με το γιατί νιώθει κανείς ξένος, πονάει το ίδιο. Η τρανς εμπειρία είναι απλώς μία περίπτωση. Δεν έγραψα το κόμικ σε καμία περίπτωση ως «αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια» κλπ, αλλά πολλοί αναγνώστες ταυτίστηκαν ανεξαρτήτως ταυτότητας, κι αυτό το εκτιμώ πολύ.
Το δύο κόμικ κυκλοφορούν από την Jemma Press. Οι δύο δημιουργοί θα παρουσιάσουν τα έργα τους την Παρασκευή 16/5, στις 4 το μεσημέρι, στο πλαίσιο του Comicdom CON Athens.
Συντονίζει ο Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου – Διευθυντής Προγράμματος Queer Con.
