«Όχι δε γνώριζα το θύμα. Δεν τον είχα ξαναδεί ποτέ. Πρώτη φορά τον είδα εκείνο το βράδυ». Με αυτή τη φράση η Δώρα Χρυσικού μας μεταφέρει στη στιγμή της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα, υποδυόμενη (ίσως) την πιο «δύσκολη» αλλά και πιο «εμβληματική» ηρωίδα της καριέρας της. Μια ηρωίδα τόσο κανονική όσο είμαστε όλ@ μας.
«Η ιδέα της παράστασης γεννήθηκε μέσα στην αίθουσα της (σ.σ. πρώτης) δίκης για της Χρυσής Αυγής», μου απαντά όταν τη ρωτώ για το πώς γεννήθηκε το 18/9, τον συγκλονιστικό μονόλογο που επικεντρώνεται στην εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής, τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και την εμβληματική δίκη για τη ναζιστική οργάνωση. «Νομίζω, ωστόσο, ότι έχει να κάνει και με τη δική μου εγγενή στάση απέναντι στον φασισμό και τα παρακλάδια του. Γιατί θεωρώ πως όλα αυτά τα ομοτρανσφοβικά αντανακλαστικά, όλο αυτό το αντιμεταναστευτικό μένος και γενικά οτιδήποτε επιτίθεται στις ταυτότητές μας, έχει τη βάση του στον φασισμό. Η δολοφονία του Παύλου ήταν κάτι που με συγκλόνισε πολύ, ήταν ένας άνθρωπος που άνηκε στην ίδια γενιά με εμένα. Έτσι άρχισα να παρακολουθώ τη δίκη από καθαρά ενδιαφέρον πολίτη. Και έτσι σιγά-σιγά γνωρίστηκα με την οικογένεια και προσπάθησα να αποτυπώσω μέσα από την τέχνη μου αυτό το πράγμα».
φωτογραφία: Μάριος Λώλος
Το 18/9 είναι ένα εξαιρετικά σύγχρονο έργο που διαπραγματεύεται μια μαύρη και δύσκολη περίοδο για τη χώρα μας. Μια περίοδο που -πολλές φορές- μέχρι και η ελληνική δραματουργία θέλει να ξεχάσει. «Είναι σημαντικό η τέχνη να αποτυπώσει, όλα αυτά που έχουν συμβεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια», μου αναφέρει η Δώρα. «Εντάξει καταλαβαίνω και το παγκόσμιο ρεπερτόριο και όλα αυτά, αλλά πώς μιλάς σύγχρονα για αυτά που έχουν συμβεί; Για τον φασισμό, για τις γυναικοκτονίες, για τη δολοφονία του Ζακ και για όλα αυτά που αφορούν σε ένα συλλογικό τραύμα; Εδώ απαιτείται η τέχνη να τα φέρει ξανά στην επιφάνεια και μέσα από την προστασία που προσφέρει να τα διαπραγματευτεί ώστε να μην ξεχαστούν».
Για την ίδια το ζήτημα της «προστασίας» είναι πολύ σημαντικό. «Η τέχνη μπορεί να είναι αιχμηρή αλλά οφείλει να είναι ένα προστατευμένο περιβάλλον και να επιτρέπει στο κάθε άτομο να είναι ο εαυτός του», μου εξηγεί ενώ θυμάται κάτι που είχε συμβεί πρόσφατα σε μία από τις παραστάσεις. «Είχαν έρθει δύο κορίτσια να δουν το έργο, τα οποία ήταν πιασμένα χέρι-χέρι σε όλη την παράσταση και έκλαιγαν. Και ήρθαν μετά και με βρήκανε και μου είπαν πως “εμείς σήμερα εδώ νιώσαμε καλά, γιατί εκεί έξω δεν νιώθουμε καλά”. Για μένα λοιπόν αυτό είναι πολύ σημαντικό, με αφορμή μια παράσταση για ένα τέτοιο θέμα, ο καθένας να μπορεί να νιώσει ότι εδώ μέσα -σε αυτά τα 70 λεπτά- μπορεί να είναι ό,τι θέλει χωρίς να υπάρχει πλαφόν, χωρίς να υπάρχει κόφτης, χωρίς να πρέπει κάποιος άλλος να μας επιβάλλει την άποψή του».
Κουβαλώ μέσα μου το βάρος των ανθρώπων που έχουν δολοφονηθεί λόγω του φασισμού!
Παρακολουθώντας την παράσταση πολύ γρήγορα καταλαβαίνεις πόσο δύσκολο αλλά και έντονο είναι αυτό που καλείται να κάνει η ηθοποιός πάνω στη σκηνή. «Η αλήθεια είναι ότι σε αυτή την παράσταση αφήνω πάντα ένα κομμάτι του εαυτού μου», λέει η Δώρα περιγράφοντάς μου το πόσο έχει επηρεαστεί συνολικά από όλη αυτή την ιστορία. «Κουβαλάω πολύ το βάρος αυτής της δολοφονίας. Ως άνθρωπος, ως ψυχοσύνθεση. Όπως κουβαλώ και το βάρος των ανθρώπων που έχουν δολοφονηθεί λόγω του φασισμού που υπάρχει εκεί έξω. Δεν μπορώ να ησυχάσω. Ίσως και γι΄αυτό να είχα τόση μεγάλη λύσσα να κάτω αυτήν την παράσταση, πέρα από τα εμπόδια που βρήκα μπροστά μου και που ήταν πολλά».
Στο 18/9 παρακολουθούμε τη Δώρα να υποδύεται τη Δάφνη μια γυναίκα που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας σε αυτό το ακροδεξιό έγκλημα με αποτέλεσμα να αλλάξει η ζωή της και να βρεθεί μπροστά σε αδυσώπητα διλήμματα. Της μεταφέρω τις σκέψεις μου από την παράσταση. «Με ξεβόλεψε, με έκανε να αναρωτιέμαι συνέχεια το τί θα έκανα εγώ αν ήμουν στη θέση αυτού του κοριτσιού», της λέω με την ίδια να μου απαντά. «Αυτό ακριβώς ήθελα. Στόχος μου είναι να στηλιτεύσω αλλά και να τιμήσω τον άνθρωπο που ξεβολεύεται και που τελικά παίρνει θέση. Γιατί o βασικός πυλώνας της παράστασης είναι το “πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τον φόβο μας” αλλά και αυτό το “να κοιτάς τη δουλειά σου“ που μας έχουν μάθει… και να κάνουμε κάτι. Όπως έπρεπε να είχαμε κάνει και σε τόσες περιπτώσεις, με πιο χαρακτηριστική αυτή της δολοφονίας του Ζακ. Σε αντίθεση με αυτό που συνέβη στην περίπτωση του Ζακ, το κορίτσι που υποδύομαι αποφάσισε να κλείσει τα αυτιά της σε όλες αυτές τις μικροαστικές φωνές και να ακούσει τη συνείδησή της. Όχι από την πρώτη στιγμή. Συνειδητοποίησε, ωστόσο, πόσο κοντά της ήταν όλο αυτό και κατάλαβε πως δεν μπορούσε να το αγνοήσει. Δεν εμφανίζεται, δηλαδή, ως μια κραταιά ηρωίδα. Το να κάνεις, όμως, κάτι ηρωικό δεν σημαίνει ότι ξαφνικά χάνεις την ευαλωτότητά σου και γίνεσαι σούπερμαν. Απλά παραμένεις πιστός σε αυτά που πιστεύεις και που σε κάνουν άνθρωπο».
φωτογραφία: Μάριος Λώλος
Πέρα από την καλλιτεχνική της δράση, η Δώρα συμμετέχει ενεργά σε αγώνες που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ είναι από τα άτομα που τοποθετούνται ανοιχτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και γενικότερα. «Έχω μπολιαστεί με αυτόν τον τρόπο σκέψης και δράσης», μου εξηγεί. «Έχει να κάνει πολύ με την οικογένειά μου και με τον τρόπο που μεγάλωσα. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με δύο πάρα πολύ ανοιχτόμυαλους γονείς. Ο πατέρας μου ήταν ένας τεράστιος διανοούμενος. Ήταν ένας άνθρωπος που τη δεκαετία του ‘80 χρηματοδοτούσε το Αμφί γιατί θεωρούσε ότι αυτό πρέπει να κάνει. Όλα όσα έμαθα στο σπίτι μου με έκαναν να είμαι με το δίκαιο και το σωστό και όχι με αυτό που – συχνά – πιστεύουν οι πολλοί. Μεγαλώνοντας, αυτό εγώ το εξέλιξα».
Την ρωτώ (με μια μικρή αίσθηση ενοχής), αν όλο αυτό της έχει κοστίσει στη ζωή της. «Προφανώς», μου απαντά. «Πάντα υπάρχουν αυτοί που θα σε τυποποιήσουν ως “περίεργη”, ως “δύσκολη” και θα σε αντιμετωπίσουν ως τέτοια. Όμως, το θέμα του κόστους είναι κάτι πολύ σχετικό. Εγώ, πάντως θέλω να κοιμάμαι καλά τα βράδια. Είναι πιο σημαντικό για μένα να ξέρω πως δεν έχω συμβάλλει στην κακοποίηση κανενός. Να νιώθω ότι δεν έχω πληγώσει κανένα. Κι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τη δημόσια εικόνα μου αλλά και με την ιδιωτική. Είναι ένα κομμάτι του εαυτού μου. Πιστεύω πάρα πολύ στη συμπερίληψη. Το πιστεύω βαθιά αυτό. Δεν μπορούμε να βαδίσουμε χωρίς να μπορέσουμε να βρούμε όλοι έναν κοινό τρόπο. Και μπορεί να μην έχω το βίωμα το δικό σου, όπως π.χ. να είσαι τρανς άτομο και να κινδυνεύεις μόνο και μόνο επειδή περπατάς στον δρόμο. Μπορώ όμως σίγουρα να καταλάβω ότι όταν περπατάς στον δρόμο δεν πρέπει να κινδυνεύεις. Αυτό το καταλαβαίνω και το θεωρώ αναφαίρετο δικαίωμά σου. Και αυτό με κάνει να μπορώ να προσπαθήσω να έρθω πιο κοντά σου, να μάθω τη γλώσσα σου και να σταθώ δίπλα σου. Δεν χρειάζεται δηλαδή να έχω απόλυτα το βίωμά σου για να καταλάβω ότι αυτό είναι δικαίωμά σου και ότι εγώ οφείλω να είμαι δίπλα σου. Οπότε αυτό έχει να κάνει με την ενσυναίσθηση, έχει να κάνει με το μαζί.
Έχουμε πάλι πάει πίσω στο «μας έχετε πρήξει εσείς οι ΛΟΑΤΚΙ, μας έχετε πρήξει εσείς οι φεμινίστριες»
Μιλώντας για συμπερίληψη αναφέρομαι και σε όλα αυτά τα άτομα που, με αφορμή την ισότητα στον γάμο, εναντιώθηκαν δημόσια στο δικαίωμα των ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών να κάνουν οικογένεια. «Καλά, ακούσαμε πολλές βλακείες», συμπληρώνει και η ίδια. «Μιλάμε για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα λες και είναι κάτι διαφορετικό. Ίδιο είναι, εμείς το κάνουμε να φαίνεται διαφορετικό. Με το κομμάτι των παιδιών για παράδειγμα. Εγώ έζησα με το στίγμα της γυναίκας που είχε πατήσει τα 40 και δεν ήθελε παιδί. Δεν σου κρύβω πως κάποια στιγμή πάτησα την μπανανόφλουδα και μπήκα σε μια διαδικασία εξωσωματικών, επηρεασμένη από όσα άκουγα. Εγώ δεν ήθελα παιδί, αυτή ήταν η αλήθεια μου. Και ενώ ήμουν ένας άνθρωπος που πάντα πάλευε για τα θέλω του, μπήκα σε αυτή τη διαδικασία σαν χαζή. Κάπου εκεί συνειδητοποίησα πόσο άδικο είναι να μπορούν να κάνουν παιδιά ετερόφυλα ζευγάρια, που δεν είναι και τόσο σίγουρα και να μην μπορούν τα ομόφυλα που πολύ συνειδητοποιημένα θέλουν, παρά όλες τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν».
φωτογραφία: Μάριος Λώλος
Kαι οι δύο συμφωνούμε πως, παρά τα βήματα που έχουν γίνει, στο κομμάτι των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων αλλά και στη δράση του MeToo υπάρχει μια έντονη τάση οπισθοδρόμησης. « Έχουμε πάλι πάει πίσω στο “μας έχετε πρήξει εσείς οι ΛΟΑΤΚΙ, μας έχετε πρήξει εσείς οι φεμινίστριες», συμπληρώνει η Δώρα. «Σαν να μας λένε “σας ακούσαμε για λίγο, αλλά δεν είναι και για συνέχεια».
Κλείνοντας το κομμάτι της «συμπερίληψής», ρωτώ τη Δώρα αν υπάρχει κάτι που να την κάνει να αισθάνεται υπερήφανη. «Το ότι δεν άφησα τον φόβο να με καβαλήσει», μου απαντά.
Πέρα από την παράσταση, η Δώρα συμμετέχει και στην τηλεοπτική σειρά του MEGA «η Γη της Ελιάς» αλλά και σε μία σειρά που θα παιχθεί στο βρετανικό Channel 5 και στο Paramount Plus. «Είμαι σε πολύ δημιουργική φάση. Μετά την ασθένεια έχω βρει ξανά τις δυνάμεις μου. Και από τη στιγμή που βρήκα τις δυνάμεις μου, έχω μπει πολύ στη δουλειά. Όχι όμως πάλι με την έννοια της φιλοδοξίας, αλλά με την έννοια της δημιουργίας».
Για το τέλος, ζητώ από τη Δώρα να στείλει ένα μήνυμα προς τα άτομα που θα διαβάσουν αυτή τη συνέντευξη. «Θέλω να βλέπετε σε έμενα πάντα ένα σύμμαχο. Έχω νιώσει τον αγώνα και την προσπάθειά σας και θέλω να ξέρετε ότι σε αυτόν τον αγώνα, σε αυτή τη δίκαιη διεκδίκηση εγώ είμαι κοντά σας. Έχω ανάγκη να το ξέρετε αυτό».
Ο συγκλονιστικός θεατρικός μονόλογος “18/9” με τη Δώρα Χρυσικού ανεβαίνει στο Θέατρο Αυλαία, στη Θεσσαλονίκη, για 4 μοναδικές παραστάσεις, από 24 έως 27 Φεβρουαρίου 2025.
