Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ), μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως με τη σεξουαλική επαφή και παραμένουν μέχρι σήμερα ένα πρόβλημα της δημόσιας υγείας που εκτός από σημαντική νοσηρότητα και θνησιμότητα, έχουν και υψηλό κοινωνικό-οικονομικό κόστος. Είναι γνωστές πάνω από 30 διαφορετικές λοιμώξεις, βακτηριακές, ιογενείς ή παρασιτικές, οι οποίες μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη σύφιλη, τη γονόρροια, τα χλαμύδια, τον έρπητα των γεννητικών οργάνων, τις τριχομονάδες, τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), τις ηπατίτιδες και την ιδιαίτερα σημαντική HIV λοίμωξη. Από τον 16ο αιώνα, που ο άνθρωπος συνειδητοποίησε την ύπαρξή τους, χρησιμοποίησε τον όρο «αφροδίσια νοσήματα» και η πρόληψη ήταν και εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα η καλύτερη προστασία.

Σύμφωνα με τα επίσημα επιδημιολογικά στοιχεία του 2010, 34 εκατομμύρια άτομα ζούσαν με HIV παγκοσμίως και το 2014 οι καταγραφές ατόμων που νοσούν φέρονται να φθάνουν σε 36.9 εκατομμύρια. Σήμερα 37.9 εκατομμύρια ζουν με HIV παγκοσμίως σύμφωνα με την τελευταία καταγραφή του 2018, με την Ευρώπη να καταλαμβάνει 2.5 εκατομμύρια και την Αμερική 3.5 εκατομμύρια εκθέσεις στον ιό.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν καταγραφεί παγκοσμίως, η αλματώδης αύξηση των ΣΜΝ και ιδιαιτέρως της σύφιλης, της γονόρροιας και των χλαμυδίων, δημιουργεί την ανάγκη παρέμβασης με στοιχεία κατεπείγοντος χαρακτήρα, προκειμένου να περιορίσουμε την περαιτέρω εξάπλωσή τους και να αυξήσουμε το ποσοστό εξέτασης του πληθυσμού για τα συγκεκριμένα νοσήματα, ώστε να λαμβάνουν έγκαιρη θεραπεία.

Η κατάσταση στις Η.Π.Α.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης (CDC) τα περιστατικά από γονόρροια, σύφιλη και χλαμύδια ήταν πάνω από 2.4 εκατομμύρια το 2017, με αύξηση κατά 600.000 από το 2013. Ενώ αυτά τα ΣΜΝ έχουν αυξηθεί τα τελευταία 5 χρόνια, ο HPV παραμένει το πιο κοινό σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα στις Ηνωμένες Πολιτείες με 79 εκατομμύρια Αμερικανούς να έχουν εκτεθεί, μέχρι σήμερα.

Σύφιλη

To 2018 καταγράφηκαν πάνω από 115.000  περιστατικά και το ποσοστό από πρωτογενή και δευτερογενή (που είναι τα πιο μεταδοτικά στάδια της σύφιλης) αυξήθηκε κατά 14%. Από το 2014 έως το 2018 είχαμε αύξηση 71% θέτοντας αυτό ως το μεγαλύτερο ποσοστό που έχει αναφερθεί από το 1991 έως σήμερα. Παράλληλα, είχαμε 40% αύξηση των κρουσμάτων στα νεογέννητα και αύξηση 22% από το 2017, στους θανάτους από συγγενή σύφιλη, ενώ από το 2014 έως το 2018 είχαμε αύξηση 185% σε αυτή την κατηγορία. Επιπροσθέτως, το 2017 μεταξύ των ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες (ΑΣΑ), που διαγνώστηκαν με σύφιλη και γνώριζαν τη κατάσταση υγείας τους όσον αναφορά στον HIV, το 35.5% αναφέρθηκαν ως οροθετικοί. Το 2018, παρείχαν δεδομένα (data) 44 πολιτείες για να κατηγοριοποιηθούν τουλάχιστον το 70% των υποθέσεων και εκτιμάται πως τα ποσοστά επιβεβαιωμένης σύφιλης στους gay άνδρες ήταν από 108.9 περιστατικά ανά 100.000 ΑΣΑ στη Βερμόντ, 962.3 ανά 100.000 στο Μισισίπι και 200-500 ανά 100.000 ΑΣΑ σε 28 πολιτείες.

Γονόρροια

Η γονόρροια το 2018 αυξήθηκε 5% με πάνω από 580.000 άτομα να νοσούν και από το 2014 έως τη τελευταία αναφορά του 2018 έχουμε 63% αύξηση, ποσοστό που είναι επίσης το πιο υψηλό νούμερο που έχει αναφερθεί ποτέ τα τελευταία περίπου 30 χρόνια. Μεταξύ 2017 – 2018, είχαμε αύξηση 6% στους άνδρες και αύξηση 3.2% στις γυναίκες. Μεταξύ 2014 – 2018, η αύξηση του ποσοστού έκθεσης στους άνδρες ανέρχεται στο 78.7% με 119.1 περιστατικά ανά 100.000 άτομα και 45.2% του ποσοστού στις γυναίκες. Σύμφωνα με την SSuN (STD Surveillance Network) τυχαιοποιημένη μελέτη που διενεργήθηκε σε δείγμα 21.417 ατόμων, τα κρούσματα αυξήθηκαν κατά 375.5% μεταξύ του 2010 έως το 2018 από 1.368,6 σε 6.508 περιστατικά ανά 100.000 άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες το 2018.

Χλαμύδια

Με αύξηση της τάξεως του 14% από το 2014 έως το 2018, ο επιπολασμός των χλαμυδίων στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πάνω από 1.7 εκατομμύρια,  με αύξηση 3% σε ένα έτος (2017-2018). Οι καταγραφές όσον αναφορά στους άνδρες είναι γενικότερα μικρότερες από τις γυναίκες, τονίζοντας τον σημαντικό αριθμό των εκτιθέμενων γυναικών σε αυτή τη πάθηση. Μεταξύ του 2017-2018, τα ποσοστά των ανδρών αυξήθηκαν κατά 5.7% και μεταξύ του 2014-2018 η αύξηση του ποσοστού ανέρχεται στο 37.8%. Μεταξύ του 2014 – 2018 στις γυναίκες είχαμε αύξηση 11.4% και για το 2018 μόνο, είχαμε 1.145.063 εκθέσεις με 692.7 κρούσματα ανά 100.000 γυναίκες.

HIV

Το 2018, 37.968 άτομα διαγνώστηκαν με HIV. Από το 2014 έως το 2018, οι διαγνώσεις HIV μειώθηκαν 7% στους ενήλικες και τους εφήβους. Ωστόσο, οι ετήσιες διαγνώσεις έχουν αυξηθεί σε συγκεκριμένες ομάδες.Μέχρι το 2018 ζουν με HIV στις ΗΠΑ 1.173.900 άτομα εκ των οποίων 6 στους 7 γνωρίζουν ότι ζουν με τον ιό.

Tο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης (CDC) τονίζει πως πολλαπλοί παράγοντες οδηγούν στην συνεχή αύξηση των ΣΜΝ, όπως:

Η χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών, η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, η φτώχεια, η μη-σταθερή κατοικία και το στίγμα, τα οποία μπορεί να μειώσουν την πρόσβαση στην πρόληψη και την φροντίδα. Επιπλέον παράγοντες είναι η μείωση της χρήσης προφυλακτικού από τις ευάλωτες ομάδες συμπεριλαμβανομένων των νέων ατόμων και των gay ανδρών και οι περικοπές σε προγράμματα πρόληψης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο τα τελευταία χρόνια. Πάνω από τα μισά προγράμματα είχαν μειώσεις προϋπολογισμού, μειώσεις σε εξετάσεις προσυμπτωματικού ελέγχου (screening tests), απολύσεις προσωπικού, μειώσεις στην διασύνδεση και περαιτέρω παρακολούθηση (follow-up) των ασθενών σε υπηρεσίες υγείας.

Η κατάσταση στην Ευρώπη

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης (ΕCDC), η γονόρροια, η σύφιλη και τα χλαμύδια, είναι οι τρεις πιο συχνά εμφανιζόμενες σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις και στην Ευρώπη. Στόχος της δημόσιας υγείας είναι η υποστήριξη των συστημάτων που αφορούν την επιδημιολογική επιτήρηση, την πρόληψη, το διαγνωστικό έλεγχο αλλά και τη θεραπεία και φροντίδα των ασθενών. Η διάγνωση και η θεραπεία, πέρα από τη σημασία που έχει για την ατομική υγεία, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στον τομέα της πρόληψης, εμποδίζοντας την περαιτέρω μετάδοση των λοιμώξεων και προϋποθέτει τροποποίηση συμπεριφορών, αντιλήψεων, συνηθειών και πρακτικών.

Σύφιλη

Σε 28 χώρες-μέλη της Ευρώπης, το 2017 επιβεβαιώθηκαν 33.189 κρούσματα σύφιλης με 7.1 περιστατικά ανά 100.000 άτομα. Οι αναφερθέντες λοιμώξεις  ήταν 9 φορές περισσότερες στους άνδρες από τις γυναίκες και κυμαίνονται ανάμεσα στις ηλικίες 28 με 34 με τα 2/3 (67%) των περιστατικών να ανήκουν στην κατηγορία των ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες. Σε σχέση με το 2013, η αύξηση ήταν αρκετά μεγάλη αν αναλογιστούμε πως το 2013 είχαμε 22.237 άτομα να νοσούν με 5.4 λοιμώξεις ανά 100.000 άτομα. Επιπροσθέτως, το 2017 αναφέρθηκαν 36 περιστατικά συγγενής σύφιλης από 23 χώρες-μέλη της Ευρώπης, με 1.1 κρούσματα ανά 100.000 γεννήσεις.

Γονόρροια

Από το 2008 έως το 2011 είχαμε αύξηση των κρουσμάτων γονόρροιας κατά 31% με 37.179 περιστατικά το 2011 και το 1/3 των ατόμων που νόσησαν ήταν άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες. Το 2013 καταγράφηκαν 52.995 περιστατικά γονόρροιας με το 61% των ασθενών να ανήκουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι εκδηλώσεις γονόρροιας που αναφέρθηκαν ήταν τριπλάσιες στους άνδρες έναντι των γυναικών και το 43% όλων των περιστατικών ήταν άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες. Το 2017, αναφέρθηκαν 89.239 κρούσματα σε 27 ευρωπαϊκές χώρες, με 22.2 λοιμώξεις ανά 100.000 άτομα, ενώ η μεγαλύτερη συγκέντρωση νοσούντων ήταν στην Βόρεια Ευρώπη με το 47% να είναι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες.

Χλαμύδια

To 2011, είχαμε 346.911 καταγραφές χλαμυδίων σε 25 ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα τα χλαμύδια να είναι το πιο συχνά καταγεγγραμένο ΣΜΝ στην Ευρώπη. Το 74% όλων των περιστατικών αυτής της χρονιάς, ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών. Το 2013, είχαμε 384.555 άτομα να νοσούν, με 182 περιστατικά ανά 100.000 πληθυσμό και τις περισσότερες εκθέσεις στην ηλικιακή ομάδα 20-24 ετών. To 2017, αναφέρθηκαν 409.646 λοιμώξεις χλαμυδιών από 26 ευρωπαϊκές χώρες με εκτίμηση 146 κρούσματα ανά 100.000 άτομα και συχνότερη εμφάνιση αυτών στους ετεροφυλόφιλους άνδρες και τις γυναίκες.

HIV

Το 2018, 26.164 άτομα διαγνώστηκαν με HIV στις 31 χώρες της ΕΕ. Οι χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά έκθεσης ήταν η Λετονία, η Μάλτα και η Εσθονία, και τα χαμηλότερα ποσοστά αναφέρθηκαν από τη Σλοβακία  και τη Σλοβενία. Το ποσοστό των νέων διαγνώσεων HIV ήταν υψηλότερο στους άνδρες από τις γυναίκες και κύριος τρόπος μετάδοσης ήταν οι σεξουαλικές επαφές μεταξύ ανδρών.

H Πανευρωπαϊκή Έρευνα EMIS-2017 (European MSM Internet Survey) διερεύνησε παραμέτρους που σχετίζονται με τη σεξουαλική υγεία των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων και άλλων ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο γενικός στόχος της EMIS ήταν η δημιουργία δεδομένων χρήσιμων για το σχεδιασμό των προγραμμάτων πρόληψης και περίθαλψης για τον ιό HIV και των ΣΜΝ και την παρακολούθηση της εθνικής προόδου στον τομέα αυτό. Συνολικά, περίπου 130.000 άτομα απάντησαν στην έρευνα το 2017.

Κάποια από τα ευρύματα αυτής της έρευνας, ήταν πως οι cis άνδρες είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαγνωσθούν με HIV ή άλλα ΣΜΝ και η έκθεση ήταν συχνότερη σε άτομα ηλικίας 25-39 ετών. Όλα τα ΣΜΝ είχαν μεγαλύτερη συχνότητα μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσιμη χρήση, σε σύγκριση με τα άτομα που δεν κάνουν και των ατόμων που εργάζονται στο σεξ, αναδεικνύοντας την ανάγκη στοχευμένων παρεμβάσεων στις συγκεκριμένες ομάδες.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

HIV

Η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει στοιχεία που δηλώθηκαν στον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας έως την 31η Δεκεμβρίου 2017. Ο συνολικός αριθμός των οροθετικών ατόμων (συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων AIDS) που έχουν δηλωθεί στην Ελλάδα μέχρι τότε ανέρχεται σε 16.669. Από τα περιστατικά αυτά, 13.808 (82,84%) ήταν άνδρες, 2.820 (16,92%) ήταν γυναίκες, ενώ για 41 άτομα (0,24%), το φύλο δεν δηλώθηκε. To 2017 διαγνώστηκαν και δηλώθηκαν 628 νέες διαγνώσεις HIV, εκ των οποίων 522 (83,1%) αφορούσαν σε άνδρες και 106 (16,9%) σε γυναίκες

Το 2017 τo 46,5% των περιστατικών που διαγνώσθηκαν αφορούσε σε μεταδόσεις μέσω σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών, το 22,1% ανέφερε ότι εκτέθηκε μέσω ετεροφυλοφιλικής σεξουαλικής επαφής, το 13,7% των μολύνσεων σχετιζόταν με ενδοφλέβια χρήση ουσιών, ενώ για το 17,5% των περιπτώσεων δεν έχει προσδιοριστεί ο τρόπος μετάδοσης του ιού.

Σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2019 (το πρώτο δεκάμηνο του 2019), έχουν καταγραφεί στον ΕΟΔΥ 17.909 περιστατικά HIV λοίμωξης (82,54% άνδρες).

Τους πρώτους δέκα μήνες του 2019 διαγνώστηκαν και δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ 473 περιστατικά HIV λοίμωξης (4,4 ανά 100.000 πληθυσμού), εκ των οποίων τα 364 (76,96%) αφορούσαν σε άνδρες, τα 106 (22,41%) σε γυναίκες και 3 (0,63%) σε διεμφυλικά άτομα. Οι νέες διαγνώσεις HIV ανά 100.000 πληθυσμού για το πρώτο δεκάμηνο του 2019, βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με εκείνες που δηλώθηκαν τα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα των 9 προηγούμενων ετών. Θα πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί με την ανάγνωση των παραπάνω αποτελεσμάτων καθώς αφορούν μόνο το πρώτο δεκάμηνο του 2019 και ενδεχομένως κάποια νοσοκομεία να μην έχουν στείλει τα στοιχεία που διαθέτουν. Σε πρώτη ανάγνωση τα στοιχεία είναι αρκετά ενθαρρυντικά.

Γονόρροια

Το σύνολο των επιβεβαιωμένων περιστατικών γονόρροιας από όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας για το έτος 2013 ανέρχεται σε 219. Παρατηρείται μείωση των δηλωθέντων περιστατικών κατά 8% σε σχέση με το 2012 από τις ίδιες πηγές δήλωσης. Το 97.8% των περιστατικών αφορούσαν άνδρες. Επί του συνόλου των 141 ανδρών που είναι κοινοποιημένος ο σεξουαλικός προσανατολισμός, το 73.8% αφορούσε άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με γυναίκες και η κύρια ηλικιακή ομάδα που εκτέθηκε είναι αυτή των ατόμων 25-34 ετών.

Στο παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα συγκεντρωτικά δεδομένα ανά μονάδα υγείας που πραγματοποιεί τη δήλωση κατά έτος δήλωσης, 1990-2013.

Σύφιλη

Το σύνολο των περιστατικών της πρώιμης σύφιλης που δηλώθηκαν με ατομικά δελτία δήλωσης ανέρχεται για το 2013 σε 300 περιστατικά, εκ των οποίων το 87.3% αφορούν άνδρες και το 12.7% γυναίκες. Επί του συνόλου των 253 ανδρών που είναι κοινοποιημένος ο σεξουαλικός προσανατολισμός το 64.4% ανήκουν στην ομάδα των ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες. Η κύρια ηλικιακή ομάδα που που συγκεντρώνει μεγαλύτερο αριθμό εκθέσεων, είναι αυτή των ατόμων 25-44 ετών.

Στο παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα δηλωθέντα περιστατικά ανά νοσοκομείο που πραγματοποιεί τη δήλωση και ανά έτος διάγνωσης.

Χλαμύδια

Το σύνολο των δηλωθέντων περιστατικών εώς το 2013, ανέρχεται σε 708. Ο αριθμός των δηλωθείσων χλαμυδιακών λοιμώξεων για το 2013, ανέρχεται σε 490, από τα οποία το 86.7% αφορούσε γυναίκες και η κύρια ηλικιακή ομάδα που προσβάλλεται είναι αυτή των ατόμων 25-34 ετών.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο αριθμός εξετασθέντων και ο αριθμός των θετικών δειγμάτων για το 2010, 2011, 2012, 2013 ανά νοσοκομείο. Το 2013 το ποσοστό θετικότητας ήταν 7.14%.

Στο πεδίο της πρόληψης, ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας “Θετική Φωνή” λειτουργεί από το τέλος του 2012 τα Κέντρα Πρόληψης και Εξέτασης «Checkpoint» στα οποία παρέχετε η δυνατότητα δωρεάν, γρήγορης και εμπιστευτικής εξέτασης, για τον HIV και ηπατίτιδες Β και C. Παράλληλα, οι χρήστες των υπηρεσιών ενημερώνονται για θέματα σεξουαλικής αγωγής και υγείας, με την επιστημονική εποπτεία του ΕΟΔΥ.

Τα Checkpoint βρίσκονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και διαθέτουν δύο κινητές μονάδες, με τις οποίες προσεγγίζουν πληθυσμούς περιοχών εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων που δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες εξέτασης. Παράλληλα υλοποιούν πρόγραμμα εργασίας στο δρόμο (Street Work) για την παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και οι εργαζόμενοι/ες στο σεξ. Συνολικά μέχρι σήμερα έχουν διανείμει πάνω από 7.000.000 δωρεάν προφυλακτικά και έχουν διενεργήσει πάνω από 120.000 εξετάσεις. Η συμβολή τους στη δημόσια υγεία είναι σημαντική καθώς την τελευταία τετραετία, μία στις τέσσερις νέες διαγνώσεις HIV στην Ελλάδα έχει καταγραφεί στις δομές τους.

Σύμφωνα με την τελευταία δημοσίευση των δεδομένων για το έτος 2019 προκύπτουν κάποια συμπεράσματα που βασίζονται σε συμπεριφορές και πρακτικές που ακολουθούνται.

Σε δείγμα 953 ατόμων που απάντησαν πως έχουν διαγνωστεί με κάποιο ΣΜΝ τον τελευταίο χρόνο, το 46,4 % δήλωσε πως έχει διαγνωστεί με HPV.

Στην επόμενη διαφάνεια μπορούμε να δούμε κάποιες αναλύσεις σχετικά με το αποτέλεσμα εξέτασης για των HIV

Είναι επιτακτική ανάγκη μιας πιο οργανωμένης καταγραφής των περιστατικών στην Ελλάδα, μέσω μιας ενιαίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας ώστε ο ΕΟΔΥ να μπορεί να βγάζει πιο ακριβή και πιο άμεσα συμπεράσματα. Αυτό θα βοηθούσε στην παρακολούθηση των συμπεριφορών αλλά και των κρουσμάτων στην χώρα μας αλλά και θα συνέβαλε στην ενιαία ευρωπαϊκή επιδημιολογική έκθεση που δημοσιεύεται κάθε 2-3 χρόνια.

Πηγές: Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), Disease Control and Prevention (CDC), HHS.gov , European Centre for Disease Prevention and Control(ECDC) ,UNAIDS, WHO, EMIS-2017,