Χριστίνα Μαργιώτη
Πόσο συχνά μας απασχολούν οι μικρές κινήσεις που νοηματοδοτούν την καθημερινότητά μας; Πόσο δεδομένους θεωρούμε τους πολιτισμικούς συμβολισμούς πίσω απ’ αυτές;
Ένεκα της προεκλογικής περιόδου οι εικόνες πολιτικών αξιωματούχων που δίνουν τα «τίμια» χέρια τους σε άτομα που εργάζονται σε λαϊκές αγορές, σε μικροεπιχειρηματίες, σε οδηγούς ταξί, νοικοκυρές, και γενικά σε ανθρώπους του μόχθου έχουν κατακλίσει τα μεσημεριανά δελτία ειδήσεων. Τι σημαίνει όμως επικοινωνιολογικά μια τέτοια κίνηση;
Η χειραψία κινδύνεψε όσο καμία άλλη μορφή πολιτισμικής συνδήλωσης και σωματικής έκφρασης κατά τη διάρκεια του Κορονοϊού. Σύμφωνα με την Ελα Αλ Σαμάχι και το βιβλίο της «Ιστορία της Χειραψίας» η πρόσφατη πανδημία δεν αποτέλεσε την μοναδική περίπτωση κατά την οποία η χειραψία απειλήθηκε με αφανισμό. Η πρόταση ενός χεριού σκόρπιζε τρόμο και στην περίπτωση της επιδημίας κίτρινου πυρετού στην αμερικάνικη ήπειρο στις αρχές του 18ου αι.
Πώς εμφανίστηκε όμως η συγκεκριμένη μορφή χαιρετισμού; Έχει έμφυλο χαρακτήρα; Ελλείψει άλλων σχετικών ενδείξεων η χειραψία κατά την κλασική εποχή συναντάται ως μορφή εκδήλωσης εμπιστοσύνης μεταξύ αντρών κατά την διάρκεια μακρινών ταξιδιών, όταν η περίπτωση ανταμώματος με ληστές ήταν αυξημένη. Κατά την ρωμαϊκή εποχή η χειραψία εξελίχθηκε. Δεν αρκούσε κανείς να ακουμπήσει την παλάμη κάποιου άλλου για να βεβαιωθεί πως δεν κουβαλάει μαχαίρι. Με τον καιρό η εξέλιξη της μόδας οδήγησε σε αλλαγή ενδυμασίας. Τα καινούρια outfits προσέφεραν τη δυνατότητα σε πιθανούς ληστές να κρύβουν τα μαχαίρια τους στα περιβραχιόνιά τους. Έτσι η χειραψία μετεξελίχθηκε στο άγγιγμα της παλάμης του ενός με τον αγκώνα του άλλου.
Φυσικά δεν εκδήλωναν όλοι οι λαοί εμπιστοσύνη με τα χέρια τους. Τα χέρια στον δυτικό πολιτισμό φαίνεται να έχουν επενδυθεί με ποικίλα έμφυλα στερεότυπα. Στην κουλτούρα μας τα ρωμαλαία χέρια αποτελούν ένδειξη αρρενωπότητας, ενώ οι επιδώσεις των γυναικείων χεριών μπορούν να οδηγήσουν στον χαρακτηρισμό μιας νοικοκυράς ως χρυσοχέρας. Το στερεότυπο του άντρα κουβαλητή εντοπίζεται ακριβώς στη σύνδεση του έμφυλου ρόλου με το συγκεκριμένο μέρος του σώματος. Γι αυτό και η συνομολόγηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ ανδρών έρχεται μετά από την ψηλάφηση των χεριών και τον αποκλεισμό της θανατηφόρας αρρενοπώτητάς τους.
Η περίπτωση των Walbiri της Αυστραλίας και των Dani της Νέας Γουηνέας έρχεται να αποκαλύψει τα δυτικά ηθικού τύπου ταμπού της χειραψίας. Πρόκειται για λαούς στους οποίους τα γεννητικά όργανα είναι πλήρως αποσυνδεδεμένα από την ιδέα του σεξ. Στα πλαίσια λοιπόν του ανταμώματος με κάποιον ξένο, οι άνδρες των εν λόγω φυλών αποθέτουν στο χέρι του το πέος του, κάτι που δεν θα έκανε ποτέ σύγχρονος δυτικός πολιτικός ειδικά σε προεκλογική περίοδο. Ο M. J. Meggitt επισκεπτόμενος την φυλή των Walbiri παρατήρησε πως οι άντρες της συγκεκριμένης φυλής χαιρετιούνται χουφτώνοντας τα γεννητικά τους όργανα. Ανέφερε ότι οι άνδρες των Walbiri, όταν επισκέπτονταν ο ένας τον άλλον, έβαζαν το πέος τους στα χέρια του οικοδεσπότη τους. «Το να αρνηθείς ένα πέος», έγραφε ο AndyScott στην πραγματικότητα, «ήταν σημάδι εχθρότητας». Η εν λόγω φυλή μπορεί να μην αποτελεί παράδειγμα μη πατρογραμμικής κοινωνικής οργάνωσης ωστόσο μέσα από καθημερινές επιτελέσεις, όπως αυτή της χειραψίας, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια έντονη μεταβλητότητα στις έννοιες και τις πρακτικές που σχετίζονται με το φύλο.
Επιστρέφοντας στη «φυλή» των δυτικών straight πολιτικών και τις αναμεταξύ τους χειραψίες θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ορισμένες ομοιότητες με εκείνες των Walbiri και των Dani, τις οποίες σε καμία περίπτωση δεν συναντάμε στο αλισβερίσι τους με τα «πληβεία» πλήθη ψηφοφόρων. Στις μεταξύ τους συναναστροφές οι straight πολιτικοί αρχηγοί μοιάζουν περισσότερο να κρατούν… το πέος του απέναντι, ενώ εκείνες με τα πλήθη φαίνεται να επενδύονται ταυτόχρονα με δυνάμεις έλξης και απώθησης.
Δεν είναι λίγες οι χειραψίες μεταξύ ισχυρών πολιτικών ανδρών που έμειναν στην ιστορία ως επικυρώσεις «πολύ αντρικών συμφωνιών»: όπως εκείνη μεταξύ Τρούμαν – Τσόρτσιλ – Στάλιν στις 25 Ιουνίου 1945, λίγο μετά την συνθηκολόγηση των Ναζί, ή εκείνη του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Τουργούτ Οζάλ το 1986 στα πλαίσια του Φόρουμ Ευρωπαϊκού Μάνατζμεντ. Μπορεί οι εν λόγω χειραψίες να απέχουν κατά πολύ από εκείνη των Walbiri, οι πολιτικές τους συνδηλώσεις όμως δεν απέχουν τόσο. Σάλος κατά καιρούς δημιουγήθηκε γύρω απ’ τον τρόπο με τον οποίο επιδίδονται σε χειραψία ο Βλαντιμιρ Πούτιν και ο Σύλβιο Μπερλουσκόνι, που κατά καιρούς θεωρήθηκαν πρότυπα τοξικής πολιτικής αρρενωπότητας και οι οποίοι μανιωδώς προσπαθούν να έχουν το πάνω χέρι στις χειραψίες τους. Αντιθέτως το «αδελφικό φιλί» μεταξύ του προέδρου της Ανατολικής Γερμανίας, Έρικ Χόνεκερ και του πρώην γγ της Σοβιετικής Ένωσης Λέονιντ Μπρέζνιεφ κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για τα 30 χρόνα της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας κατακρίθηκε όσο λίγες μορφές χαιρετισμού ως μορφή θηλυκής – gay πολιτικής εκφοράς.
Ο καταιγισμός πολιτικών χειραψιών με ανθρώπους του μόχθου που προβάλλεται στο πλαίσιο των μεσημεριανών δελτίων ειδήσεων απ’ την άλλη, πέρα απ’ τις μάτσο συνδηλώσεις του θυμίζει προσπάθεια διαπραγμάτευσης ανάμεσα στην ανάγκη προεκλογικής επαφής με τα πλήθη και την αποφυγή της μόλυνσης από αυτά. Η χειραψία δεν δηλώνει τόσο άμεσα την εγγύτητα μεταξύ συναπαντώμενων όσο ένα φιλί φερ ειπείν. Μοιάζει ωστόσο οριακά να προσπελαύνει για μια μόνο στιγμή το υπαρκτό και κατά τ’ άλλα αόρατο τείχος μεταξύ υποψηφίων και ψηφοφόρων καλύπτωντας τις επικοινωνιακές ανάγκες της προεκλογικής περιόδου. Αλήθεια πόσο συχνά αγγίζουν δια της χειραψίας τους οι πολιτικοί lgbtqi+ άτομα; Μήπως αυτό συμβαίνει συχνότερα προεκλογικά; Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να θεωρηθεί ως ένδειξη Pink washing;
Βενσερέμος συντρόφισσες,
να προσέχετε ποιοι σας ακουμπάνε, πότε και γιατί.
