Το γνωστό ερώτημα παραμένει. Γεννιόμαστε ή γινόμαστε; Είναι θέμα γονιδιακό ή αναπτυξιακό; Τι έχουμε να κατηγορήσουμε: προβληματικούς γονότυπους ή προβληματικούς γονείς;
Όταν καμιά φορά λέω πως το να είμαι γκέι ήταν επιλογή μου, η τυπική αντίδραση είναι “α ναι, ποια μέρα και τι ώρα;”, πριν ξεκινήσει το κλασικό κήρυγμα ότι υπονομεύω τα ίδια μου τα δικαιώματα, και ότι δίνω πάτημα στον κάθε ομοφοβικό και φασίστα να με πατήσει κάτω.
Γιατί αν δεν δεχτώ το γνωστό “born this way”, αν αμφισβητήσω την βιολογική αιτιοκρατία που τόσο μας αρέσει, αντιμετωπίζομαι ως προδότης της ίδιας μου της φύσης. Πηγαίνω κόντρα στην κομματική γραμμή.
Αυτό όμως αυτό που λέω δεν έχει να κάνει με τη σεξουαλική επιθυμία, ίσως ούτε με τα ποιο βασικά στοιχεία του σεξουαλικού προσανατολισμού εν γένει, αλλά με τις συμπεριφορές, εμπειρίες, δομές, κοινωνικές και ψυχολογικές εκφάνσεις που δημιουργούν αυτό που σήμερα λέμε “γκέι”. Πιστεύω πολύ απλά πως μαθαίνουμε να είμαστε γκέι ή λεσβίες, ακριβώς επειδή υιοθετούμε μία ταυτότητα. Και αυτό βέβαια δεν το κάνει λιγότερο σημαντικό ή λιγότερο άξιο σεβασμού.
Δεκάδες έρευνες έχουν δείξει πως η ομοφυλοφιλική επιθυμία υπάρχει σε διάφορους βαθμούς σε μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Πολλοί περισσότεροι από αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως γκέι ή λεσβίες ή μπάι, έχουν σεξουαλικές επιθυμίες προς το ίδιο φύλο, και πολύ συχνά, σε συγκεκριμένες καταστάσεις, επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις, χωρίς απαραίτητα να αυτοπροσδιορίζονται τελικά ως γκέι.
Και φυσικά, η τυπική αντίδραση εδώ είναι πως κάτι τέτοιο μπορεί να είναι μόνο άρνηση ή προσπάθεια καταπίεσης ενδότερων επιθυμιών ή εσωτερικευμένη ομοφοβία ή ό,τι άλλο. Και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να είναι, αφού σήμερα η σεξουαλική συμπεριφορά είναι σχεδόν συνώνυμη με τις τυποποιημένες επιλογές σεξουαλικότητας που θεωρούμε διαθέσιμες.
Είναι σημαντικό εδώ να αναγνωρίσουμε τη διαφορά μεταξύ συμπεριφοράς και ταυτότητας. Για παράδειγμα, ένας άντρας που έχει σεξουαλική σχέση με έναν άλλο άντρα σήμαινε κάτι πολύ διαφορετικό στην αρχαία Ελλάδα από αυτό που σημαίνει στη σημερινή Αθήνα. Η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία μίας ταυτότητας αλλά δεν είναι έννοιες ταυτόσημες. Η συμπεριφορά μπορεί να υπάρξει ανεξαρτήτως τόπου, χρόνου ή συνθηκών. Η ταυτότητα όμως δημιουργείται μέσα στο κάθε κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
Παρόλο που πολλές έρευνες έχουν εξετάσει τις πιθανές γενετικές, ορμονικές, αναπτυξιακές επιρροές στο σεξουαλικό προσανατολισμό, δεν έχουν προκύψει ξεκάθαρα αποτελέσματα που επιτρέπουν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός καθορίζεται από κάποιο συγκεκριμένο παράγοντα ή παράγοντες.
Αν και η όλη ιδέα του “γκέι γονιδίου” βασίζεται στο ότι η ομοφυλοφιλική επιθυμία δεν είναι κάτι το φυσικό, και ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας πολύ απτός λόγος για την ύπαρξή της, είναι ταυτόχρονα ελκυστική για πολλούς λόγους. Βασίζεται στο ότι σήμερα πολλοί βιώνουν τις σεξουαλικές επιθυμίες ή συμπεριφορές ως κάτι ανεξέλεγκτο και ενστικτώδες. Είμαστε απλώς έτσι, έτσι γεννιόμαστε.
Είναι ένα βολικό επιχείρημα για όλους. Δίνει ένα γερό πάτημα για τα LGBT άτομα να πουν πως εφόσον δεν έχουν έλεγχο αυτού που είναι, πρέπει να γίνονται αποδεχτά. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να αποτινάξουν και την όποια αμφιβολία ή καταπίεση του κοινωνικού τους περίγυρου. Είναι επίσης εύκολο επιχείρημα για να πείσουμε τους στρέιτ να υποστηρίξουν τα LGBT δικαιώματα: κοιτάξτε είμαστε ακριβώς σαν εσάς. Κολλάει και μια χαρά με την χριστιανική ηθική και μεταφυσική: έτσι φτιαχτήκαμε, κατ’εικόνα και ομοίωση.
Απαντά επίσης σε εκείνους που ανησυχούν για την όποια επίδραση στα παιδιά: εάν έτσι γεννιόμαστε, τότε κανείς δεν θα επηρεαστεί από αυτό. Και πάλι, προσεγγίζοντας το όλο θέμα ως προβληματικό και παρά φύση.
Είναι γενικά μια ιδέα που έχει σχεδιαστεί για να μετριάσει τους φόβους μιας ομοφοβικής κοινωνίας και τους φόβους των ίδιων των LGBT ατόμων. Τι κι αν τα επιστημονικά στοιχεία είναι ουσιαστικά ανύπαρκτα. Είναι μια ιδέα με μεγάλη κοινωνική και πολιτική χρησιμότητα, και αυτό φτάνει.
Και φυσικά, ακόμα κι αν η γκέι ταυτότητα έχει στοιχεία και εκφράζεται συμπεριφορικά, οι βλαβερές, τσαρλατανικές πρακτικές όπως το conversion therapy, παραμένουν αδικαιολόγητες και είναι σαφώς κατακριτέες.
Τι είναι αυτό λοιπόν που μετατρέπει τη σεξουαλική επιθυμία σε ταυτότητα; Γιατί συμβαίνει μόνο σε κάποιους; Πως “μαθαίνουμε” να είμαστε γκέι;
Ο ακαδημαϊκός και ερευνητής John D’Emilio μιλάει για το πως η σύγχρονη γκέι ή λεσβιακή ταυτότητα δημιουργήθηκε από τον καπιταλισμό, από το ίδιο μας το οικονομικό και πολιτικό σύστημα.
Καθώς ο καπιταλισμός έβαλε τις βάσεις του γερά με τη βιομηχανική επανάσταση, όλο και περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να εργάζονταν για μισθούς, έγιναν πιο ανεξάρτητοι και απομακρύνθηκαν από το παλιό μοντέλο της οικογενειακής οικονομίας. Σταδιακά, το άτομο ως μονάδα έγινε το σημαντικότερο κομμάτι του νέου οικονομικού και κοινωνικού συστήματος. Η λειτουργία των σχέσεων και της σεξουαλικότητας μετατοπίστηκε από την αναπαραγωγή στη συναισθηματική και σεξουαλική ικανοποίηση. Ο γάμος δεν ήταν πλέον μια οικονομική συναλλαγή.
Έτσι, οι σεξουαλικές εμπειρίες και πρακτικές απέκτησαν ένα ακόμα υπόστρωμα, έγιναν στοιχεία έκφρασης του ατόμου, στοιχεία της ταυτότητας που ήταν πλέον η πιο ισχυρή δύναμη σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.
Φυσικά γνωρίζουμε πως η ομοφυλοφιλική συμπεριφορά και επιθυμία υπήρξε ανέκαθεν, αλλά με την άνοδο του καπιταλισμού, βλέπουμε την γκέι ταυτότητα όπως την καταλαβαίνουμε σήμερα να παίρνει σάρκα και οστά για πρώτη φορά.
Έτσι, όταν λέω πως ήταν επιλογή μου να είμαι γκέι, δεν εννοώ πως ξύπνησα μια μέρα και είπα σήμερα θα κάνω σεξ με άντρες. Ούτε καν ότι αυτοπροσδιορίστηκα ως γκέι άντρας ή ως queer από τη μία μέρα στην άλλη. Είναι όμως ξεκάθαρη για μένα η μετάβαση από μια καθαρά σεξουαλική επιθυμία προς αυστηρά προσωπική χρήση, στο σημείο να δέχομαι και να αγκαλιάζω αυτήν την επιθυμία ως κάτι που έχει σημασία για την προσωπική μου ευτυχία και ικανοποίηση. Αυτή ήταν η στιγμή που έγινα γκέι.
Δεν νομίζω ότι γεννήθηκα γκέι. Δεν νομίζω ότι γεννήθηκα στρέιτ. Γεννήθηκα όπως όλοι μας, με τη δυνατότητα και ανάγκη να εξερευνήσω τις επιθυμίες μου, τα θέλω και τα γούστα μου. Με την ανάγκη να αγαπήσω και να αγαπηθώ.
Και αν ποτέ είχα την ξεκάθαρη επιλογή να διαλέξω γκέι ή στρέιτ, δεν θα δίσταζα ούτε για μια στιγμή. Το να είσαι γκέι έχει σαφώς περισσότερη πλάκα.
του Κυριάκου Βογιατζή
