Η Διεθνής Αμνηστίας για το ν/σ σχετικά με την αναγνώριση ταυτότητας φύλου

Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί τις πρόσφατες νομοθετικές προτάσεις που παρουσιάσθηκαν από το Ελληνικό Υπουργείο Δικαιοσύνης σε σχέση με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ένα πολύ προσδοκώμενο και σημαντικό πρώτο βήμα, που παρόλα αυτά απαιτεί σημαντικές διορθώσεις έτσι ώστε να μπορέσουν τα διεμφυλικά άτομα να απολαύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους χωρίς διακρίσεις.

Στις 2 Μαΐου 2017, η Ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε ένα σχέδιο νόμου προς δημόσια διαβούλευση, το οποίο εξαλείφει τις προϋποθέσεις της προηγούμενης ιατρικής παρέμβασης, ιατρικών εξετάσεων και θεραπείας που να σχετίζονται με τη φυσική ή ψυχική υγεία ενός ατόμου προκειμένου να υπάρξει αλλαγή καταχωρισμένου φύλου και ονόματος.

Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι αν το νομοσχέδιο αυτό ψηφισθεί από την ελληνική Βουλή, τα διεμφυλικά άτομα στην Ελλάδα θα μπορούν να αναγνωρίσουν νομικά την ταυτότητα φύλου ενώ παράλληλα θα απολαμβάνουν το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα και το να είναι ελεύθερα από σκληρή, απάνθρωπη ή εξευτελιστική  μεταχείριση. 

Ωστόσο, η προτεινόμενη νομοθεσία έχει επίσης σοβαρές ελλείψεις σε διάφορους τομείς. Εάν ψηφισθεί ως έχει, εξαρτά τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου από το να είναι μη έγγαμο το άτομο – και αυτό αναγκάζει παντρεμένα άτομα να πάρουν διαζύγιο έτσι ώστε να λάβουν τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου. Το νομοσχέδιο, επί του παρόντος, αποκλείει παιδιά κάτω των 17 από το να λαμβάνουν νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου και ζητά το να συνάδει το νέο καταχωρισμένο φύλο με την «εξωτερική εικόνα» του ατόμου. Δεν είναι ξεκάθαρο από την προτεινόμενη νομοθεσία πως αυτό θα αποφασίζεται και έτσι αφήνεται ανοιχτή η πιθανότητα ότι τα άτομα που αιτούνται νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου, θα αναμένεται να συμμορφώνονται με στερεότυπα γύρω από το φύλο.

Η προτεινόμενη νομοθεσία αποτυγχάνει επίσης να θεσπίσει μία ταχεία, διαφανή και προσβάσιμη διαδικασία που να βασίζεται στον αυτοπροσδιορισμό. Θα παραβιάσει το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, ιδιαίτερα σε σχέση με τα τέκνα των διεμφυλικών ατόμων και τους γονείς τους αφού δεν επιτρέπει την διόρθωση του καταχωρισμένο φύλου των διεμφυλικών ατόμων στα πιστοποιητικά γεννήσεως των παιδιών τους μετά την νομική αλλαγή ταυτότητας φύλου του γονέα. Η προτεινόμενη νομοθεσία επίσης απαιτεί από τα άτομα που ζητούν την αλλαγή του καταχωρισμένου φύλου, να έχουν πιστοποιητικό γέννησης από Ελληνικό Ληξιαρχείο, και αυτό αποκλείει ορισμένα διεμφυλικά άτομα που ανήκουν σε ομάδες όπως πρόσφυγες και μετανάστες από το να αποκτήσουν νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου στην Ελλάδα.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την ελληνική Κυβέρνηση να αλλάξει την προτεινόμενη νομοθεσία ώστε να είναι συμβατή με τα πρότυπα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παίρνοντας τα ακόλουθα μέτρα:

• Να απαλειφθεί η προϋπόθεση το άτομο να είναι μη έγγαμο.
• Να απαλειφθούν οι καθολικοί περιορισμοί σχετικά με την ηλικία και να διασφαλισθεί ότι οι διαδικασίες νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου θα είναι προσβάσιμες στους ανήλικους, με βάση το βέλτιστο συμφέρον τους, και λαμβάνοντας υπόψη τις αναπτυσσόμενες ικανότητές τους και το δικαίωμά τους στην ακρόαση.
• Να απαλειφθεί η διάταξη που απαιτεί αντιστοιχία μεταξύ της νέας καταχώρησης φύλου ενός ατόμου και της εξωτερικής του εικόνας.
• Να επιτραπεί σε άτομα να αλλάξουν το αναγνωρισμένο νομικά όνομα και φύλο τους, συμπεριλαμβανομένου και του καταχωρισμένου φύλου σε επίσημα έγγραφα τα οποία εκδίδονται από το κράτος, μέσω μιας γρήγορης, προσβάσιμης και διαφανούς διαδικασίας και σύμφωνα με την αίσθηση της ταυτότητας φύλου του ατόμου και χωρίς περιορισμούς στον αριθμό των περιπτώσεων που μπορεί να αλλάξει η καταχώρηση φύλου.

• Να διασφαλισθεί ότι η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου δεν θα περιορίζεται μόνο σε άτομα τα οποία έχουν ληξιαρχική πράξη γέννησης από Ελληνικό Ληξιαρχείο και ότι τα διεμφυλικά άτομα που έχουν νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου σε άλλη χώρα, θα έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν τη σχετική απόφαση στην Ελλάδα χωρίς να χρειάζεται να επαναλάβουν τη διαδικασία νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου.
• Να επιτρέπεται στα άτομα που δεν αυτοπροσδιορίζονται στο δίπολο του φύλου, να αποκτούν επίσημα έγγραφα που να αντικατοπτρίζουν την ταυτότητα φύλου τους.
  

  ---

  

Υπόβαθρο

Μέχρι πρόσφατα, τα ελληνικά δικαστήρια συνήθιζαν να ζητούν από τα διεμφυλικά άτομα που κάνουν αίτηση για αλλαγή του καταχωρισμένου φύλου και ονόματός τους, να παρέχουν βεβαίωση ότι έχουν υποβληθεί σε ιατρικές θεραπείες όπως στείρωση και ορμονοθεραπεία και ψυχιατρική διάγνωση ότι πάσχουν από «διαταραχή ταυτότητας φύλου». Ωστόσο, κάποιες σημαντικές δικαστικές αποφάσεις τα τελευταία δύο χρόνια, δείχνουν μία αλλαγή στη δικαστική πρακτική. Το 2016, το Ειρηνοδικείο Αθηνών βρήκε ότι οι ιατρικές επεμβάσεις δεν είναι υποχρεωτική προϋπόθεση για την αλλαγή καταχωρισμένου φύλου σε μία υπόθεση η οποία κατατέθηκε από έναν τρανς άνδρα.

Μετά από μια μακριά αναμονή, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παρουσίασε στις 2 Μαΐου 2017, το Νομοσχέδιο για τη «Νομική Αναγνώριση της Ταυτότητας Φύλου -Εθνικός Μηχανισμός Παρακολούθησης και Αξιολόγησης ενός Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού».

Σε μια επιστολή με ημερομηνία 13 Ιουνίου 2017 προς στον Σταύρο Κοντονή, Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Διεθνής Αμνηστία κατέθεσε ένα υπόμνημα παρατηρήσεων και συστάσεων και κάλεσε τον Υπουργό να τις λάβει υπόψη όσον αφορά την αναθεώρηση της προτεινόμενης νομοθεσίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.

Μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας διαβούλευσης στα μέσα του Ιουνίου 2017, η προτεινόμενη νομοθεσία απεστάλη στη Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης. Σε μία ομιλία της, η Μαρία Γιαννακάκη, Γενική Γραμματέας Διαφάνειας και  Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανακοίνωσε ότι ο στόχος είναι το νομοσχέδιο να κατατεθεί στη Βουλή μέσα στο καλοκαίρι.

Η Διεθνής Αμνηστία ανέλυσε την προτεινόμενη νομοθεσία και εντόπισε τις ακόλουθες ελλείψεις:

Προϋποθέσεις που δεν συνάδουν με το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι αυτή η προϋπόθεση το άτομο να είναι μη έγγαμο συνιστά διάκριση απέναντι στα διεμφυλικά άτομα που είναι έγγαμα και επιθυμούν να παραμείνουν έτσι, και καλεί στην απάλειψή της από την προτεινόμενη νομοθεσία. Η προϋπόθεση αυτή αναγκάζει τα διεμφυλικά άτομα να επιλέξουν ανάμεσα στα δικαιώματά τους να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια και του σεβασμού στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή και στο δικαίωμά τους να λάβουν νομική αναγνώριση.

Εξαιτίας της προϋπόθεσης το άτομο να είναι μη έγγαμο, τα άτομα που είναι παντρεμένα και αναζητούν αναγνώριση του επιθυμητού τους φύλου θα αντιμετωπίσουν μία επαχθή και δαπανηρή επιλογή. Πρέπει είτε να εγκαταλείψουν τη νομική προστασία που έχουν αποκτήσει από το γάμο τους, το οποίο αποτελεί παραβίαση του δικαιώματός τους και του δικαιώματος των συντρόφων και των παιδιών τους στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, ή να στερηθούν την νομική αναγνώριση του επιθυμητού από αυτά φύλου, πράγμα που αποτελεί παραβίαση του δικαιώματός τους στην ιδιωτική ζωή και στην αναγνώριση από το νόμο. Τα διεμφυλικά άτομα που θα διαλέξουν να συνάψουν μία νέα μορφή συμβίωσης με τον/την πρώην σύζυγό τους, η/ο οποία/ος είναι νομικά το ίδιο φύλο με αυτούς , θα μπορέσουν να συνάψουν μόνο σύμφωνο συμβίωσης αφού και η ελληνική νομοθεσία δεν αναγνωρίζει το γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Το σύμφωνο συμβίωσης εγγυάται μια πιο περιορισμένη γκάμα δικαιωμάτων από τον γάμο. Για παράδειγμα, τα ομόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης δεν μπορούν να υιοθετήσουν παιδιά.

Η οργάνωση θεωρεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση την πρόσφατη αλλαγή στην προτεινόμενη νομοθεσία που επιτρέπει σε ανήλικους άνω των 17 ετών να αιτηθούν νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου με τη συγκατάθεση των γονέων τους. Παρ’ όλα αυτά, η διάταξη αυτή αποκλείει παιδιά νεότερα από 17, όπως επίσης και παιδιά άνω των 17 που οι γονείς τους δεν συγκατατίθενται στην επιθυμία τους για αλλαγή καταχωρισμένου φύλου.

Η άρνηση της νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου σε άτομα κάτω από μια ορισμένη ηλικία δεν συνάδει με τα υπάρχοντα διεθνή πρότυπα όσον αφορά τα δικαιώματα του παιδιού και τέτοιοι περιορισμοί δεν είναι αναγκαίοι στην προτεινόμενη νομοθεσία. Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου θα πρέπει να είναι προσβάσιμη σε παιδιά με βάση το βέλτιστο συμφέρον τους και λαμβάνοντας υπόψη τις αναπτυσσόμενες ικανότητές τους και το δικαίωμά τους στην ακρόαση.

Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου δεν θα πρέπει να εξαρτάται στην αντιστοιχία μεταξύ της νέας καταχώρισης φύλου και της εξωτερικής εμφάνισης του ατόμου. Μια τέτοια προϋπόθεση βασίζεται σε στερεοτυπικές ιδέες και προσδοκίες για το φύλο. Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου δεν θα πρέπει να εξαρτάται με από τη συμμόρφωση με στερεότυπα γύρω από το φύλο. Γι’ αυτόν το λόγο, η οργάνωση καλεί τις Ελληνικές αρχές να απαλείψουν την προϋπόθεση αυτή από την προτεινόμενη νομοθεσία.

Η διαδικασία για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου δεν πληροί τις προϋποθέσεις της ταχύτητας, διαφάνειας, προσβασιμότητας και αυτοπροσδιορισμού 

Η Διεθνής Αμνηστία επίσης επισημαίνει ότι η προβλεπόμενη διαδικασία για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου δεν πληροί τις προϋποθέσεις της ταχύτητας, διαφάνειας, προσβασιμότητας και αυτοπροσδιορισμού, όπως αυτές αναγνωρίζονται σε διεθνή κείμενα για τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως το Ψήφισμα της Κοινοβουλευτικής Διάσκεψης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις Διακρίσεις κατά των Διεμφυλικών Ατόμων στην Ευρώπη.[1] Πρώτα απ’ όλα, η αλλαγή του καταχωρισμένου φύλου ενός ατόμου επέρχεται μετά από την απόφαση που βγάζει ένας δικαστής και δεν βασίζεται στον αυτοπροσδιορισμό του ίδιου του ατόμου. Το αιτούμενο άτομο επίσης θα πρέπει να εμφανισθεί αυτοπροσώπως στο αρμόδιο δικαστήριο. Επιπρόσθετα, απαιτείται η συνδρομή δικηγόρου για αυτή τη διαδικασία.

Όπως προτείνεται από ελληνικές ΜΚΟ, μια διαδικασία που θα πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις είναι μία απευθείας αίτηση στο αρμόδιο Ληξιαρχείο για αλλαγή του καταχωρισμένου φύλου και ονόματος. Επιπλέον, οι περιορισμοί που τίθενται στον αριθμό των περιπτώσεων που ένα άτομο μπορεί να αλλάξει το καταχωρισμένο φύλο, περιορίζουν χωρίς λόγο τα δικαιώματα των διεμφυλικών ατόμων και πρέπει να απαλειφθούν.

Τέλος, ενώ κάτω από την προτεινόμενη νομοθεσία, οι αρχές που εκδίδουν έγγραφα όπως διαβατήρια και ταυτότητες είναι υποχρεωμένες να εκδώσουν τα καινούργια έγγραφα, η διαδικασία αυτή δεν προβλέπεται να ξεκινά αυτόματα. Η Ελλάδα θα πρέπει να διασφαλίσει ότι τα άτομα μπορούν να λάβουν επίσημα έγγραφα – συμπεριλαμβανομένων διαβατηρίων, ταυτοτήτων και εκπαιδευτικών πιστοποιητικών- που αντικατοπτρίζουν το όνομα  και το φύλο τους χωρίς υπερβολικά χρηματικά και γραφειοκρατικά βάρη.

Τα παιδιά των διεμφυλικών ατόμων και το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή 

Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι πρέπει να επιτρέπεται στα διεμφυλικά άτομα να αλλάξουν το νόμιμο όνομά τους και το καταχωρισμένο φύλο τους σε όλα τα επίσημα έγγραφα που έχουν εκδοθεί από το κράτος. Γι’ αυτόν τον λόγο, σοβαρές ανησυχίες εγείρονται όσον αφορά το άρθρο το οποίο ορίζει ότι το καταχωρισμένο φύλο των διεμφυλικών ατόμων δεν μπορεί να διορθωθεί στα πιστοποιητικά γεννήσεως των παιδιών που έχουν γεννηθεί πριν την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου του γονέα. Αυτή η διάταξη παραβιάζει το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και των παιδιών και των γονέων τους και πρέπει να απαλειφθεί.

Ομάδες που εξαιρούνται από την προτεινόμενη νομοθεσία 

Η προτεινόμενη νομοθεσία δεν περιλαμβάνει διατάξεις όσον αφορά επίσημα έγγραφα που να αντικατοπτρίζουν την ταυτότητα φύλου ατόμων που δεν αυτοπροσδιορίζονται στο δίπολο του φύλου. Επιπροσθέτως η προτεινόμενη νομοθεσία δεν κάνει τη διαδικασία για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου διαθέσιμη προς τα άτομα που δεν έχουν στην κατοχή τους το πιστοποιητικό γεννήσεως που έχει εκδοθεί από Ελληνικό Ληξιαρχείο. Ως αποτέλεσμα, τα διεμφυλικά άτομα των άλλων κρατών μελών της Ε.Ε., οι μετανάστες/ριες, οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες δεν θα μπορούν να αποκτήσουν νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου τους στην Ελλάδα εάν επιθυμούν να κάνουν αίτηση για αυτό. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό υπό το πρίσμα της ευαλωτότητας ορισμένων ομάδων όπως των τρανς γυναικών προσφύγων και μεταναστριών που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε βία και απειλές βίας εξαιτίας της ταυτότητας και έκφρασης φύλου τους.