Η Αθανασία Καραγιαννοπούλου σκηνοθετεί τον Νίκο Νίκα, σε ένα συγκλονιστικό κείμενο βασισμένο στο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ De Profundis, που γράφτηκε ως επιστολή προς τον εραστή του Άλφρεντ Ντάγκλας μέσα από τη Φυλακή του Ρέντινγκ το 1897. Aπό την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου η παράσταση ανεβαίνει στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας-Β΄σκηνή και εμείς μιλήσαμε με τον πρωταγωνιστή για να μάθουμε περισσότερα.
Πώς ξεκίνησε η συνεργασία με την Αθανασία Καραγιαννοπούλου;
Με την Αθανασία γνωριζόμαστε πολλά χρονια και έχουμε συνεργαστεί άλλες τρεις φορές. Αυτή η συνεργασία προέκυψε όπως προκύπτουν πολλές φορές τα όμορφα πράγματα: σε ανύποπτο χρόνο και τόπο. Δεν το είχαμε προσχεδιάσει. Συναντηθήκαμε για καφέ, και μέσα στην κουβέντα προέκυψε. Ήταν όνειρο της Αθανασίας να ανεβάσει το De Profundis στη σκηνη από πριν γίνει σκηνοθέτης. Το είχε διαβάσει στην πρώιμη εφηβεία της και την είχε μαγέψει.
Είναι δύσκολο για έναν ηθοποιό να αντιμετωπίζει ένα έργο που είναι εξ ολοκλήρου μονόλογος;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Βρίσκεσαι εκτεθιμένος, μόνος σου πάνω σε μια σκηνή, και η μόνη ελπίδα για καλή παρέα είναι το κοινό. Για να γίνει όμως καλή παρέα το κοινό θα πρέπει να το ζεστάνεις εσύ. Όταν γίνεται αυτό είναι μαγεία, αλλά υπάρχει πάντα ο τρόμος και η αγωνία αν θα επιτευχθεί σε κάθε παράσταση.
Το De Profundis είναι μία πολύ σκληρή, αληθινή ιστορία που γράφτηκε στη φυλακή. Ήταν πρόκληση αυτό για εσένα;
Για τους ηθοποιούς κάθε ρόλος και κάθε βήμα πάνω στη σκηνή είναι πρόκληση. Το συγκεκριμένο έργο ωστόσο ξεπερνάει την έννοια της πρόκλησης. Είναι περισσότερο ανάγκη να διηγηθείς μια πραγματική ιστορία ενός ανθρώπου πολύ προβεβλημένου, που επαναδιαπραγματεύεται το ρατσισμό και τη σκληρότητα του ανθρώπου. Είναι ο φόβος και η τρομοκρατία που δημιουργούμε ο ένας στον άλλο. Το πιο αποθαρρυντικό για εμένα είναι ότι αυτού του είδους οι διακρίσεις ισχύουν ακόμα και σήμερα. Η ανάγκη λοιπόν να επικοινωνηθεί ένα τέτοιο κείμενο στη σκηνή για εμένα ξεπερνάει την έννοια της πρόκλησης και γίνεται περισσότερο επείγον το να το επικοινωνήσω – αν τα καταφέρω.
Διακρίνεις κοινά στοιχεία στο κείμενο του Ουάιλντ και την αντιμετώπιση που έχει η σημερινή κοινωνία σε ό,τι θεωρεί μη αποδεκτό;
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει νόμος που να καταδικάζει τoν σεξουαλικό προσανατολισμό, σε άλλες χώρες όμως υπάρχει. Τέτοιοι νόμοι δεν έχουν εξαλειφθεί ακόμα από την ανθρωπότητα. Επιπλέον, υπάρχει και μία άτυπη διαφορετική μεταχείρηση σε ανθρώπους που έχουν οποιαδήποτε “διαφορετικότητα”. Η περίπτωση του Ουάιλντ έγινε αφορμή να καταρριφθούν τέτοιοι νόμοι. Στην πράξη βέβαια ο διαχωρισμός ακόμα υπάρχει. Νομίζω πως η επιφύλαξη και ο φόβος για το διαφορετικό υπάρχουν στο DNA μας. Πρέπει να δουλεύουμε καθημερινά για αυτό, να το προσπερνάμε και να το ξεπερνάμε.
Στην ελληνική κοινωνία θα έλεγες ότι υπάρχει πρόοδος;
Το αντίθετο μάλλον. Φοβάμαι ότι διανύουμε μια πολύ συντηρητική περίοδο. Ιστορικά, οι συντηρητικές περιόδοι συνήθως συμβαδίζουν με περιόδους οικονομικής κρίσης. Ο φόβος της ένδειας και της “πείνας” κάνει τους ανθρώπους πιο συντηρητικούς και εχθρικούς. Η άλλη πλευρά της αλληλεγγύης είναι η εχθρότητα και η μισαλλοδοξία, και συνήθως σε δύσκολες καταστάσεις εκδηλώνονται πιο έντονα. Όχι, δεν έχουμε προχωρήσει. Μάλλον είμαστε σε οπισθοδρομική πορεία, δυστυχώς.
Παρατηρώ ότι ο περισσότερος κόσμος, ακόμα και κάποιοι από αυτούς που έχουν επαφή με το συγγραφικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, δεν γνωρίζουν αυτή την τραγική πλευρά της ιστορίας — τη φυλάκιση του με την κατηγορία της ομοφυλοφιλίας και το ότι πέθανε άπορος.
Έχεις απόλυτο δίκιο. Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί η Ιστορία εστιάζει περισσότερο στο έργο του καλλιτέχνη και λιγότερο στην βιογραφία του. Για έναν άνθρωπο λιγότερο γνωστό από τον Ουάιλντ, μία φυλάκιση θα αποτελούσε ένα πολύ γνωστό σημείο της ζωής του. Ο Ουάιλντ όμως κατάφερε να κάνει την ανθρωπότητα να τον γνωρίζει για το έργο που άφησε πίσω του και όχι για αυτό. Το De Profundis είναι μία τρομερή πνευματική διαθήκη του Ουάιλντ στην ανθρωπότητα. Με αφορμή τη φυλάκισή του αναφέρεται στον άνθρωπο απέναντι στον άλλο άνθρωπο — απέναντι στην κοινωνία, τον εαυτό του, τη θρησκεία, το μεταφυσικό. Πρόκειται για μια ηθική και ουσιαστική δικαίωση, το ότι ο κόσμος δεν τον θυμάται για τη φυλάκισή του αλλά για το έργο που άφησε πίσω του.
Θεωρείς πως το έργο θα μπορούσε να βοηθήσει να αντιληφθεί ο κόσμος πόσο άσχημα αποτελέσματα μπορεί να έχουν η ομοφοβία και ο ρατσισμός;
Ο Όσκαρ Ουάιλντ ήταν ένας άνθρωπος πολύ προβεβλημένος, από τα τέλη του 19ου αιώνα ακόμα — πετυχημένος και παγκόσμια διάσημος. Είναι μία παρηγοριά αυτό για τον μέσο καθημερινό άνθρωπο. Σκέφτεται “εφόσον μπορεί να συμβεί στον Ουάιλντ, μπορεί να συμβεί στον καθένα.” Αυτό από τη μία είναι παρηγοριά από την άλλη είναι φόβος. Το να επικοινωνηθεί αυτό που συβέβη στον Ουάιλντ δίνει ιδιαίτερη δύναμη και δυναμική και σε άσχημα περιστατικά που συμβαίνουν ακόμα και σήμερα, στον εικοστό πρώτο αιώνα. Αυτό είναι οξύμωρο αλλά και τρομακτικό.
Πάντως, παρά τη δυσκολία της οικονομικής κρίσης που ανέφερες, το θέατρο εξελίσσεται θετικά και έχει γίνει πιο δημιουργικό τα τελευταία χρόνια.
Πολύ σωστά. Το θέατρο σταμάτησε να είναι αυτοαναφορικό. Πριν την κρίση, το θέατρο φλεέρταρε κάπως με τον εαυτό του. Δεν ήταν αναγκαστικά κακό αυτό, απλώς το περιόριζε. Τώρα το θέατρο έχει περισσότερο την αίσθηση του επείγοντος, και ετσι κατά ένα μεγάλο ποσοστό θέλει οι παραστάσεις του να είναι περισσότερο χρήσιμες. Αυτό δε σημαίνει ότι σηκώνουμε τη γροθιά μας ή ότι δείχνουμε με το δάχτυλο ή ότι δασκαλεύουμε κάποιον. Όμως, σου γίνεται συνείδηση πως θα πρέπει ψυχολογικά να “εκπαιδεύσεις” τους θεατές, έστω και για τρία δευτερόλεπτα. Και πώς “εκπαιδεύει” κανείς έναν άνθρωπο; Πατώντας στην ευαισθησία του, σε κάποιες χορδές που μπορεί να έχει ξεχάσει, να μην τις χρησιμοποιεί πια, πατώντας στην ίδια του τη συγκίνηση πολλές φορές. Το θέατρο πια είναι λιγότερο τέχνη για την τέχνη και περισσότερο τέχνη για τον άνθρωπο.
Μπορεί στην Ελλάδα οι ομοφυλόφιλοι να μην αντιμετωπίζουν πλέον τον φόβο της φυλάκισης, όμως πολλές φορές βιώνουν τον αποκλεισμό, διώχνονται από τα σπίτια τους, δέχονται μίσος. Ποια θα ήταν η δική σου συμβουλή σε κάποιον που το βιώνει αυτό;
Δεν νομίζω ότι πιστεύω στη χρησιμότητα των συμβουλών, διότι αν ο κοσμος μπορούσε να βλετιωθεί από τις συβουλές, δεν θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε κανένα πρόβλημα. Το ανθρώπινο γένος θα είχε προχωρήσει. Αυτό που ξέρω, είναι ότι ο φόβος δεν αντιμετωπίζεται με φόβο. Το μίσος επίσης δεν αντιμετωπίζεται με μίσος και ούτε η επιθετικότητα με επιθετικότητα. Η άγνοια κάνει τους ανθρώπους πιο κλειστούς. Νομιζω οτι η επί της ουσίας παιδεία, το να προχωρήσεις δηλαδή τον εαυτό σου σε πνευματικό και ψυχολογικό επίπεδο, είναι η λύση. Η ανθρωπότητα έχει τεράστιους θησαυρούς έργων τέχνης — λογοτεχνικών, εικαστικών, ποιητικών. Προς τα εκεί πρέπει να βουτήξει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίζει όλες τις αντιξοότητες και για να συνεχίσει να εξελίσσεται. Έχουμε μπερδέψει λίγο την έννοια της εξέλιξης με την τεχνολογική εξέλιξη. Η τεχνολογική εξέλιξη είναι σημαντική για τον αιώνα που διανύουμε αλλά δεν είναι μόνο αυτό εξέλιξη. Εξέλιξη ελιναι να προχωράμε και ψυχολογικά και πνευματικά.
