Πέτρος Αλεξανδρής
Γκρεμίζοντας μύθους με την Πάολα: Πάντα η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα ήταν φανερή, η μεταπολίτευση τα άλλαξε όλα…
Αληθινός χείμαρρος ήταν η Πάολα Ρεβενιώτη στη συνέντευξη με αφορμή το ντοκιμαντέρ, που θα προβληθεί στις Νύχτες Πρεμιέρας, με τίτλο – και θέμα – “Τα Καλιαρντά”. Επέμεινε πολύ στο γεγονός ότι η ομοφυλοφιλία πριν τη μεταπολίτευση δεν ήταν ποτέ κρυφή και εξήγησε ότι αργότερα εμφανίστηκε η “αδερφοφοβία” από τους ίδιους τους γκέι, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα καλιαρντά, ως κώδικας επικοινωνίας. Η ίδια βρίσκεται σε φάση προετοιμασίας νέων εκθέσεων φωτογραφίας, αυτή τη φορά στο εξωτερικό, με το αγαπημένο της θέμα: τα αγόρια-εραστές της. Ξεκλέβοντας λίγο χρόνο από τη συμμετοχή της σε project άλλων και από τα δικά της σχέδια, με δέχτηκε στο διαμέρισμά της και ξεκινήσαμε αμέσως την κουβέντα.
Γιατί αποφασίσατε να φτιάξετε ένα ντοκιμαντέρ για τα καλιαρντά;
Ήθελα να το κάνω γιατί: Καθόμουνα ένα απόγευμα στην Ομόνοια και δίπλα μου ήταν μια παρέα από μεγάλες αδελφές – σε ηλικία – πάνω από 60 χρονώ. Μιλάγανε στα καλιαρντά και για μια στιγμή πεταχτήκανε και είπανε “ναι, μωρή, και θυμάσαι που πηγαίναμε στο ζαρντέ κι ερχόντουσαν τα ρουνά” και λέγανε διάφορα. Εννοούσαν ότι πηγαίνανε στο Ζάππειο κι ερχόντουσαν οι μπάτσοι. Σκεφτόμουνα, λοιπόν, ότι όλη αυτή η ιστορία με τα καλιαρντά, που τα ‘χει καταγράψει ήδη βέβαια ο Πετρόπουλος, πρέπει να αποτυπωθεί, όχι η γλώσσα, η διάλεκτος, αλλά μέσα από τα καλιαρντά να αποτυπωθεί μία πολύ μεγάλη εποχή. Γιατί τα καλιαρντά τα μιλάγανε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το ’20 νομίζω, μέχρι κι ο Λαπαθιώτης μίλαγε.
Δηλαδή τι θα δείξει το ντοκιμαντέρ σε έναν νέο του σήμερα;
Τα νέα παιδιά έχουν την εντύπωση ότι τώρα υπάρχει ορατότητα, τώρα υπάρχει απελευθέρωση, του κώλου τα εννιάμερα. Και τότε υπήρχε ορατότητα. Μόνο που είχε άλλους κώδικες. Και τότε υπήρχαν οι ακτιβίστριες οι αδερφές, μόνο που δεν είχαν κάποιο πολιτικό μανδύα, όπως έχουν σήμερα. Δηλαδή ακτιβίστρια ήταν η Πετρονία η Πειραιώτισσα, που ‘τανε μαγκόπουστας και έπαιρνε όλα τα τεκνά κι όποιος την έλεγε πούστη τον πλάκωνε στο ξύλο. Ήτανε εκατοντάδες τέτοιες αδερφές και υπήρχε μια μεγάλη ορατότητα στην ομοφυλοφιλία προς τα έξω, μέχρι τη μεταπολίτευση.
Όλος ο αρσενικός πληθυσμός από πού έμαθε να κάνει σεξ; Τα πιτσιρίκια δεν πηδάγανε κορίτσια. Πηδάγανε τον κομμωτή τον Γιαννάκη στη γειτονιά, πηδάγανε τις αδερφούλες, ήτανε διάχυτη η ομοφυλοφιλία. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο τα παιδιά και οι έφηβοι ή οι πιο μεγάλοι να πηγαίνουν όλοι με άντρες, γιατί δεν είχαν ενοχές. Λέγανε “τώρα αν γαμήσουμε ένα αγοράκι, είμαστε διπλά άντρες”. Ήταν μια εποχή που υπήρχε ο πούστης, ο κωλομπαράς και το τσόλι, το τεκνό. Δεν υπήρχαν αυτά για τη σεξουαλικότητα, όπως είναι σήμερα. Γκέι, μπαισέξουαλ… Ήτανε διάχυτο παντού. Τα καλιαρντά τελείωσαν με τη μεταπολίτευση. Ήτανε μια μεγάλη εποχή όμως αυτή. Υπήρχαν τα Ζάππεια.
Μπορούμε να πούμε από το 1920 και μετά;
Ναι, μπορούμε να το πούμε και πιο πριν, αλλά μέχρι τότε μπορώ να καταγράψω μερικές ιστορίες. Θυμάμαι είχα διαβάσει ένα ιστορικό κείμενο για τη μάχη στην Τριπολιτσά, όπου αναφερόταν η Βασίλω η τεκνατζού, δηλαδή μια αδερφή ο Βασίλης. Κι όμως στη μάχη, έλεγε το κείμενο, ήταν πιο άντρας κι απ’ τους άντρες. Κι υπήρχε μια λέξη καλιαρντή μέσα. Θα μιλιόντουσαν και τότε, γιατί πάντα η ομοφυλοφιλία υπήρχε στην Ελλάδα, δεν ήταν ποτέ κρυφή. Απλά είχαν τον τρόπο τους για να βγαίνουν όλα αυτά στην επιφάνεια. Οι αδερφούλες, τα αγόρια που ντύνονταν κοριτσάκια, τα τσογλάνια του Αλή Πασσά, πάντα υπήρχαν. Και φυσικά αναπτύσσανε κώδικες σιγά-σιγά. Αυτοί οι κώδικες ήταν για να προστατευτούν, να μην τις ακούνε οι άλλοι.
Πάντα η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα ήταν φανερή, η μεταπολίτευση τα άλλαξε όλα…
Κι είναι μία προσπάθεια να το εξηγήσετε το φαινόμενο ή να το καταγράψετε;
Καταγράφηκε το φαινόμενο και καταγράφηκε πάρα πολύ ωραία. Δεν το εξηγώ, υπάρχουν άλλοι που το εξηγούνε. Πρέπει να δεις την ταινία. Ο σκοπός της είναι να αποτυπώσει μια εποχή. Μια εποχή που δεν είναι μόνο της ομοφυλόφιλης ζωής στην Ελλάδα, είναι ένα κομμάτι της Ελλάδος τα καλιαρντά. Γιατί η ομοφυλοφιλία δεν ήταν περιορισμένη όπως είναι σήμερα. Ήτανε διάχυτη παντού. Στο ντοκιμαντέρ μιλάνε επιστήμονες, γλωσσολόγοι, άνθρωποι που τα μιλήσανε τα καλιαρντά, πολύς κόσμος.
Εσείς είστε μονίμως πίσω από την κάμερα σε αυτό το ντοκιμαντέρ;
Όχι, μιλάω κι εγώ στην κάμερα. Θέλω να πω όμως κι αυτό: Τα καλιαρντά κακοποιήθηκαν από τη μετέπειτα γκέι σκηνή. Κακοποιήθηκαν άσχημα και μάλιστα με πολύ ρατσιστικό τρόπο. Διότι με την ορατότητα πλέον οι γκέι περάσανε στην ετεροκανονικότητα, περάσανε στην απέναντι όχθη. Μισήσανε τα θηλυκά παιδιά. Δε θα ξεχάσω όταν πήγαινα στο Alexander, ένα πουστράδικο στο Κολωνάκι, και αν ερχόταν καμιά αδερφούλα βαμμένη την περιφρονούσανε και δεν την αφήνανε να μπει μέσα. Τα ‘χω ζήσει. Οι ομοφυλόφιλοι περάσανε σε έναν άλλο ρατσισμό, τον ρατσισμό της αδερφοφοβίας και της τρανσοφοβίας. Αυτό το βλέπουμε και σήμερα. Δηλαδή αν κοιτάξεις τις αγγελίες από το “Romeo” όλοι λένε “αρρενωπός” κ.τ.λ.
Τότε ήταν πιο απλά τα πράγματα. Υπάρχει μια νοσταλγία. Και υπήρχε και μία καύλα, που δεν είναι η καύλα η σημερινή. Μια καύλα που γούσταρες, δηλαδή αν δεις την ταινία θα το καταλάβεις. Το τσόλι δεν σε θεωρούσε μόνο μια “τρύπα”, το λέει ένας που τα έχει ζήσει. Έξυνες το εξωτερικό του ανθρώπου και έβλεπες ότι υπάρχει μια ψυχή από μέσα. Και φυσικά υπήρχαν κι έρωτες, που ήταν πιο συγκλονιστικοί από τους στρέιτ έρωτες. Ήταν πιο παράνομοι, πιο ιδιαίτεροι. Κι αυτά τα πράγματα τα ζήσαμε. Και δεν ήταν μια μειονότητα. Τα έζησε ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού λαού.
Αλλά κανείς δεν μίλαγε γι’ αυτά;
Δεν ήταν ανάγκη, τα ξέρανε, δεν ήτανε κρυφό. Παρέες πηγαίνανε. Εγώ πήγαινα στο στρατόπεδο κι έπαιρνα 30 λοκατζήδες. Δεν βλέπαν οι άλλοι που τους παίρνω; Δεν το κάναμε στα κρυφά. Τόσα αγόρια έχω πάρει σε παρέες 5-6 ατόμων, ποτέ κρυφά… Μην πέφτουμε σε αυτή την παγίδα. Όπως και πολλές τρανς και πολλοί γκέι δεν είχανε κρυφές ερωτικές εμπειρίες. Πάντα η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα ήταν φανερή. Με τον α ή β τρόπο. Δεν ήταν κάτι το κρυφό. Αυτό το βλέπουμε κι από τις ελληνικές ταινίες. Βλέπουμε τον Παράβα που κάνει τον Φίφη το ’50. Τώρα είναι πιο περιορισμένα τα πράγματα.
Δεν το περίμενα να το ακούσω αυτό.
Τώρα είναι. Όχι για τις τρανς, πάνε με στρέιτ και λειτουργεί αλλιώς το πράγμα. Για τα γκέι παιδιά είναι πιο δύσκολα, διότι ενοχοποιήσανε και το τσολάκι. Το τσολάκι που θα πήγαινε να δώσει καμιά πίπα, ας πούμε, που μπορεί μετά να γινόταν και γαμήσι και μια πιο ανθρώπινη σχέση, αυτόματα το ευνουχίσανε. Δηλαδή, πηγαίνει η άλλη στο στρατό 2 η ώρα το βράδυ κι έρχεται το άβγαλτο βλαχάκι και της λέει: “Πάμε να μου κάνεις καμιά πίπα”. Αυτή του απαντάει: “Είσαι γκέι;” Πάει, τον ευνούχισε.
Μωρή, μες στα σκοτάδια έρχεται να σου δώσει το τεκνό τον πούτσο του να τονε χαρείς κι εσύ του λες “είσαι γκέι”; Του ‘βαλες ταμπέλα;
Αν δίνω τώρα συνέντευξη, είναι γιατί θέλω να προβληθούν τα καλιαρντά και τα νέα παιδιά να μάθουν την ιστορία τους. Κάτι που κρύβουν και τα γκέι περιοδικά και οι γκέι οργανώσεις. Δεν πρέπει να έχει ιστορία αυτή η κοινωνική ομάδα; Θα πεθάνουν οι υπόλοιποι για να θεοποιήσουν τους προηγούμενους;
Πόσο καιρό χρειάστηκε για να γίνει το ντοκιμαντέρ πράξη;
Το σκεφτόμουνα, το ‘κανα. Να, προχτές ανέβασα κι ένα άλλο, να το δεις, με τρεις λεσβίες. Γυναίκες που αγαπάν γυναίκες. Πριν τρεις μέρες. Έχω κάνει κι άλλα ντοκιμαντέρ, όχι μόνο για τα καλιαρντά.
Με αυτή τη μικρή εταιρεία παραγωγής. Θα μου πείτε λίγα λόγια για την ομάδα των συνεργατών;
Ναι, είναι μία ομάδα από καταπληκτικά, ταλαντούχα, στρέιτ παιδιά, τα οποία με συμπαθούν, έχω πολύ καλή σχέση μαζί τους. Είναι έξυπνοι, καταλαβαίνουν από την πρώτη στιγμή τι πρέπει να γίνει και βγαίνουν πάρα πολύ καλές οι ταινίες. Και το κάνουν με υπευθυνότητα.
Μπορεί να προβληθεί και στο εξωτερικό το ντοκιμαντέρ;
Ναι, μας το έχουν ζητήσει και πανεπιστήμια, αλλά δεν θέλουμε να το δώσουμε έτσι να καεί, το κοιτάμε, πηγαίνει σε φεστιβάλ. Προβλήθηκε πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με μεγάλη επιτυχία, δεν υπήρχαν εισιτήρια, ήταν από τα μόνα ντοκιμαντέρ που συζητήθηκαν ανάμεσα σε άλλα 3-4. Βλέπουμε τώρα στις “Νύχτες Πρεμιέρας”. Είναι 200 ταινίες; Αν παρουσιάζουν 10 ταινίες, παρουσιάζουν και “Τα Καλιαρντά”. Αυτό κάτι σημαίνει.
Οι ομοφυλόφιλοι περάσανε σε έναν άλλο ρατσισμό, τον ρατσισμό της αδερφοφοβίας και της τρανσοφοβίας…
Τα καλιαρντά, ως γλώσσα, αφορούσαν όλη την Ελλάδα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη και επαρχία;
Βεβαίως, και στη Θεσσαλονίκη έχουν γίνει γυρίσματα, τα μισά. Άλλωστε υπήρχαν και δεκάδες γκέι μπαρ. Μπαρ για όλα τα γούστα. Από “κρεοπωλεία” μέχρι ό,τι θέλεις. Τώρα είναι λίγα και είναι πιο ιδιαίτερα και περιθωριακά. Είχε μπαρ για όσους ήταν μόνο γκέι και δεν θέλαν να μπλέκονται με τον κόσμο, τα λεσβιάδικα και τα υπόλοιπα που πηγαίναν όλοι, τσόλια, αδερφές, τρανς, όλος ο κόσμος. Αυτά εξαφανιστήκανε, με τον καιρό, περιθωριοποιηθήκανε, φταίει και το ίντερνετ, σταματήσανε οι πιάτσες, άλλαξε η εποχή. Τώρα είναι νομίζω μια μεταβατική περίοδος, θα συνέλθουμε πάλι.
Υπάρχουν άλλα σχέδια για το μέλλον;
Όχι, δεν κάνω σχέδια για το μέλλον. Ετοιμάζω μια έκθεση φωτογραφίας που μπορεί να γίνει στο Λονδίνο, προσπαθώ να κάνω και μία έκθεση φωτογραφίας στη Νέα Υόρκη.
Με θέμα πάντα τα τσόλια;
Όχι μόνο τα τσόλια. Οι φωτογραφίες είναι για μια ολόκληρη εποχή ερωτική. Τα αγόρια δεν κοιτάγανε τη μηχανή, κοιτάγαν εμένα. Δεν ήταν μοντέλα, ήταν παιδιά της διπλανής πόρτας, γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Ήταν αγόρια που ήταν εραστές μου. Και μπαίνανε και στο περιοδικό “Κράξιμο” κιόλας μερικά, στρέιτ τσόλια, εκείνη την εποχή και δεν είχαν ενοχές, γιατί τους φωτογράφιζε η Πάολα, κάτι το φυσικό γι’ αυτούς.
http://dai.ly/x34odmz
Info
To ντοκιμαντέρ “Τα Καλιαρντά” θα προβληθεί την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 1, στα πλαίσια του φεστιβάλ “Νύχτες Πρεμιέρας” στις 19.45.
Σκηνοθεσία: Πάολα Ρεβενιώτη, Paola Team Documentaries
Φωτογραφία: Βαγγέλης Τσάκας, Ελπινίκη Βουτσά, Αλέξανδρος Συνοδινός
Μοντάζ: Βαγγέλης Τσάκας, Αλέξανδρος Συνοδινός
Εμφανίζονται: Ντίνος Χριστιανόπουλος, Νανά, Θανάσης Σκρούμπελος, George Le Nonce, Κώστας Κανάκης, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Τέτα
Παραγωγή: Paola Team Documentaries, Παυλίνα Δράκου (2015 / Ελλάδα)
Διάρκεια: 58΄
