Vasilis Thanopoulos
Το Different From the Others του 1919 με πρωταγωνιστή τον Κόνραντ Βάιντ ήταν δεκαετίες μπροστά από την εποχή του – αλλά χάθηκε σχεδόν εντελώς λόγω της κυβερνητικής λογοκρισίας και της καταστροφής των Ναζί.
«Ήμουν πρόθυμος να πυροβολήσω τον Captain Renault και είμαι πρόθυμος να πυροβολήσω και εσένα…» τα λόγια του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ στα τελευταία λεπτά της ίσως σπουδαιότερης ταινίας που έγινε ποτέ, της Καζαμπλάνκα.
Η ταινία του 1942 έχει τα πάντα: πολεμικό δράμα, ένα καταδικασμένο ρομάντζο, υπέροχη μουσική και μια φράση που γέννησε μια άλλη ταινία – The Usual Suspects – περισσότερο από 50 χρόνια αργότερα.
Είχε επίσης και έναν κλασικό κακό χαρακτήρα– έναν σκληρό Ναζί. Ο Μπόγκαρτ και η Ίνγκριντ Μπέργκμαν μπορεί να ήταν τα ονόματα που τράβηξαν το κοινό του κινηματογράφου, αλλά και οι δύο φέρεται να αμείβονταν λιγότερο από τον Κόνραντ Βάιντ, ο οποίος έπαιξε τον Ταγματάρχη Χάινριχ Στράσερ.
Και είναι ο Βάιντ του οποίου η ζωή και η καριέρα είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσες – ειδικά για μια συγκεκριμένη ταινία που γυρίστηκε χρόνια νωρίτερα.
Όταν σκέφτεστε την πρώτη ταινία που δείχνει τους ομοφυλόφιλους άντρες με θετικό τρόπο, το μυαλό σας μπορεί να στραφεί σε κάτι που έγινε πιθανώς στη δεκαετία του 1990. Λάθος.
Η γερμανική βουβή ταινία Anders als die Andern (ελληνικά: Διαφορετικοί από τους Άλλους) γυρίστηκε το 1919. Ο Veidt – πιθανότατα ήταν αμφιφυλόφιλος – υποδύεται τον Paul Korner, έναν ομοφυλόφιλο βιολιστή που ερωτεύεται τον μαθητή και προστατευόμενο του, Kurt.
Για κάποιους πρόκειται για την πρώτη ταινία για τα γκέι δικαιώματα. Σίγουρα, όμως, είναι η πρώτη που έχει έναν ρητά ομοφυλόφιλο χαρακτήρα που αποτυπώνεται με θετικό τρόπο, ακόμα και αν η ιστορία του δεν τελειώνει καλά.
Οι πρώτες στιγμές της ταινίας βλέπουν τον Korner να διαβάζει μια εφημερίδα, να ασχολείται με τους φαινομενικά ανεξήγητους θανάτους αρκετών ανδρών. Γνωρίζει όμως ότι όλοι οι άντρες αυτοκτόνησαν και πίσω από τις τραγωδίες βρίσκεται ο νόμος κατά των ομοφυλοφίλων της Γερμανίας, γνωστός ως Παράγραφος 175, ο οποίος παρέμεινε σε ισχύ από το 1871 έως το 1994, με περίπου 140.000 άνδρες να έχουν καταδικαστεί.
Ο νόμος όριζε: «μια αφύσικη σεξουαλική πράξη που διαπράττεται μεταξύ ατόμων του ανδρικού φύλου τιμωρείται με φυλάκιση. Μπορεί επίσης να επιβληθεί η απώλεια πολιτικών δικαιωμάτων».
Η ταινία αναφέρει συνεχώς διάσημους γκέι άντρες ανά τους αιώνες, συμπεριλαμβανομένων των Ντα Βίντσι και Τσαϊκόφσκι.
Καθώς η σχέση μεταξύ των δύο ανδρών εξελίσσεται, εντοπίζονται πιασμένοι χέρι-χέρι από έναν εκβιαστή που κάνει τη ζωή τους κόλαση.
Ο Korner συναντά για πρώτη φορά τον εκβιαστή σε ένα πάρτι μασκέ. Στην ταινία υπάρχουν σκηνές σε ένα κλαμπ που θεωρούνται ως το πρώτο κινηματογραφικό υλικό με ομοφυλόφιλους άντρες να χορεύουν μαζί. Το σύγχρονο κοινό μπορεί να δει ομοιότητες με τη γκέι σκηνή του σήμερα – αν και η ταινία ήταν underground. Το 1923, η θεατρική συγγραφέας Anita Loos είπε για εκείνη την περίοδο: «Κάθε βερολινέζικη κυρία της νύχτας αποδεικνύεται άντρας… το πιο όμορφο κορίτσι στο δρόμο ήταν το Κόνραντ Βάιντ».
Η κατάσταση φαίνεται μα επιβαρύνει τον Κurt και αυτός τρέχει μακριά. Ο Korner μένει με ραγισμένη καρδιά και, ενώ κοιτάζει μια φωτογραφία του εραστή του, αρχίζει να θυμάται το παρελθόν του.
Τον βλέπουμε στο σχολείο, όπου τον πιάνουν να φιλάει ένα άλλο αγόρι και τον διώχνουν. Οι αναμνήσεις του μας μεταφέρουν στο πανεπιστήμιο όπου δυσκολεύεται όλο και περισσότερο να κρύψει τη σεξουαλικότητά του.
Προσπαθεί με υπνοθεραπεία να «θεραπεύσει τον εαυτό του» πριν τον πάνε σε γιατρό οι ανήσυχοι γονείς του. Τον ιατρό υποδύεται ο Μάγκνους Χίρσφελντ, ο οποίος συνέβαλε στη συγγραφή του σεναρίου και ήταν γνωστός ως ο Αϊνστάιν του Σεξ. Υπήρξε, επίσης, ενεργός ακτιβιστής για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.
Σε μια σκηνή που συνοψίζει τη στάση της ταινίας για τους γκέι άντρες, ο γιατρός λέει, μέσω λέξεων στην οθόνη: «Η ομοφυλοφιλία δεν είναι ούτε κακία ούτε έγκλημα, στην πραγματικότητα ούτε καν ασθένεια… ο γιος σας δεν υποφέρει από την κατάστασή του, αλλά μάλλον από την εσφαλμένη σύλληψη του».
«Αυτή είναι η νομική και κοινωνική καταδίκη των συναισθημάτων του, μαζί με τις ευρέως διαδεδομένες παρανοήσεις σχετικά με την έκφρασή τους. Η δίωξη των ομοφυλόφιλων ανήκει στο ίδιο θλιβερό κεφάλαιο της ανθρώπινης ιστορίας στο οποίο εγγράφεται η δίωξη των αιρετικών και των μαγισσών. [Οι νόμοι] αποτελούν παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου».
Επίσης τον ακούμε να λέει στον Korner: «Η αγάπη για το δικό σου φύλο μπορεί να είναι εξίσου αγνή και ευγενική όσο και για το αντίθετο φύλο».
Ωστόσο, ο Korner κατηγορείται τελικά για ένα έγκλημα και παρόλο που ένας σαφώς συμπονετικός δικαστής του επιβάλλει την ελάχιστη δυνατή ποινή – μια εβδομάδα φυλάκιση – η ζωή του μουσικού καταστρέφεται. Αποκηρύσσεται από την οικογένειά του και χάνει τη δουλειά του. Σε απόγνωση, τελικά αυτοκτονεί.
Είναι ο Kurt που βρίσκει το πτώμα και προσπαθεί επίσης να αυτοκτονήσει, αλλά και πάλι ο χαρακτήρας του Χίρσφελντ μπαίνει μέσα, λέγοντας, στις τελευταίες γραμμές της ταινίας: «Πρέπει να συνεχίσεις να ζεις. Ζήστε για να αλλάξετε τις προκαταλήψεις με τις οποίες αυτός ο άνθρωπος έχει γίνει ένα από τα αμέτρητα θύματα.
Η αντίδραση στην κυκλοφορία της ταινίας, τον Μάιο του 1919, ήταν – στην αρχή – εξαιρετικά καλή και προβλήθηκε στους κινηματογράφους για περίπου έναν χρόνο, με επαίνους για το «καλό της γούστο».
Στη συνέχεια όμως οι συντηρητικές θρησκευτικές ομάδες άρχισαν να διαμαρτύρονται, ξεκινώντας μια δημόσια συζήτηση για τη λογοκρισία. Την εποχή εκείνη η Γερμανία ήταν δημοκρατία και το σύνταγμά της εξασφάλιζε την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Robert Beachy στο βιβλίο του, Gay Berlin: Birthplace of a Modern Identity, ως απάντηση στο Different, έγιναν ειδικές εξαιρέσεις για τον κινηματογράφο – επιτρέποντας σε ταινίες που θεωρούνταν «άσεμνες» ή «επικίνδυνες για τους νέους» να λογοκρίνονται.
Το τροπάριο ότι οι νέοι θα μπορούσαν να γίνουν ομοφυλόφιλοι ήταν το βασικό τους επιχείρημα.
Υπήρχαν αναφορές για ταραχές και βανδαλισμούς στους κινηματογράφους που έδειχναν την ταινία, οι σκηνοθέτες και ο Βάιντ δέχθηκαν απειλές για τη ζωή τους και οι δεξιές ομάδες λέγεται ότι απελευθέρωσαν αέρια και λυσσασμένους αρουραίους στους διαδρόμους των κινηματογράφων που τόλμησαν να την προβάλουν. Αργότερα, ο ηθοποιός άρχισε να λαμβάνει μηνύματα μίσους από έναν (άγνωστο τότε) Αδόλφο Χίτλερ.
Μόλις ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία της ταινίας, οι δημόσιες προβολές απαγορεύτηκαν και μόνο γιατροί και δικηγόροι μπορούσαν να το παρακολουθήσουν και στη συνέχεια μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Το 1927, ο Χίρσφελντ, μαζί με τον σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Όσβαλντ, κυκλοφόρησαν μια «αλλαγμένη» εκδοχή της ταινίας, αφαιρώντας τη σκηνή όπου οι πρωταγωνιστές περπατούσαν σε ένα δρόμο χέρι-χέρι. Όμως οι αρχές παρέμειναν σταθερές στην απαγόρευσή τους.
Και όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933, όλα τα αντίγραφα του Different καταστράφηκαν, όταν ένας λυσσασμένος όχλος επιτέθηκε στο Ινστιτούτο Σεξολογίας του Χίρσφελντ. Όπως αναφέρει το silentfilm.org, η ταινία χαρακτηρίστηκε «ένα φεστιβάλ εκφυλισμένων που θα μπορούσε να καταστρέψει τη γερμανική νεολαία», ενώ ο Χίρσφελντ χαρακτηρίστηκε ως «απόστολος του σοδομισμού».
Χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα σωζόμενο έντυπο της ταινίας εμφανίστηκε στη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1970. Αποδείχθηκε ότι το 1927 ο Χίρσφελντ είχε κρατήσει μερικές από τις σκηνές σε μια άλλη ταινία που ονομαζόταν Gesetze der Liebe (Νόμοι της Αγάπης).
Η ταινία αυτή διαρκεί μόνο περίπου 50 λεπτά (το πρωτότυπο 90), με ολόκληρες σκηνές και χαρακτήρες να λείπουν από την πλοκή. Ωστόσο, το 2015, το UCLA Film and Television Archive αγόρασε μια εκτύπωση υψηλής ευκρίνειας από το Russian Film Archive.
Ο διευθυντής του αρχείου των ΗΠΑ, Jan-Christopher Horak, δήλωσε: «Η ταινία είναι τουλάχιστον 50 χρόνια μπροστά από την εποχή της. Θεωρεί ότι η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια ή παθολογία, είναι απλώς μια άλλη έκφραση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας.
Είναι το είδος της διαφωτισμένης θεωρίας που δεν θα βλέπατε σε αυτή τη χώρα μέχρι τη δεκαετία του εβδομήντα ή του ογδόντα».
Και πρόσθεσε: «Η χρήση του όρου αποκατάσταση θα ήταν λάθος. Δεν υπάρχει αρκετό υλικό για μια πραγματική αποκατάσταση. Δεν βλέπετε το πρωτότυπο γιατί δεν ξέρουμε πώς είναι το πρωτότυπο».
«Ωστόσο, αυτό που συγκεντρώσαμε επιτρέπει στους ανθρώπους να βιώσουν την αξιοσημείωτη κουλτούρα που υπήρχε στο Βερολίνο. Από όσο γνωρίζω, αυτό είναι το πρώτο ντοκουμέντο που έχουμε για γκέι και λεσβίες που εκπροσωπούνται στην οθόνη».
Σε μια αναφορά τους για την ταινία το 2013 οι New York Times σημείωσαν: «Κάποιοι κριτικοί και το κοινό παρακολούθησαν την ταινία, άλλοι τη βρήκαν απρεπή, ακατάλληλη. Σε κάποιες προβολές ακουγόντουσαν… δεν ήταν μόνο ότι οι δύο ρομαντικοί πρωταγωνιστές ήταν άντρες, η ταινία είχε επίσης το θράσος να ισχυριστεί ότι η ομοφοβία –όχι η ομοφυλοφιλία– ήταν μια μάστιγα της κοινωνίας».
Η ταινία προβλήθηκε ως μέρος του Outfest το 2012 και στο 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου στις αρχές του 2016. Λίγους μήνες αργότερα προβλήθηκε στο NewFest, το φεστιβάλ κινηματογράφου LGBT της Νέας Υόρκης. Μπορείτε να δείτε κλιπ στο YouTube.
Ο γεννημένος στο Βερολίνο Κόνραντ Βάιντ συνέχισε την καλλιτεχνική του πορεία. Το 1928, πρωταγωνίστησε στο The Man Who Laughed, με τον χαρακτήρα του να γίνεται έμπνευση για τον εχθρό του Batman, τον Τζόκερ. Εμφανίζεται επίσης στα γραπτά του Christopher Isherwood.
Ο ηθοποιός έγινε μια δυνατή φωνή κατά των Ναζί. Παντρεύτηκε την Ilona Prager, μια Εβραία και στη συνέχεια έφυγε από τη Γερμανία. Στην ταυτότητα πριν φύγει έγραψε «Εβραίος», παρόλο που δεν ήταν.
Το 1933, έχοντας αρνηθεί να κάνει προπαγανδιστικές ταινίες για τον Josef Goebbels, κρατήθηκε για λίγο από την Γκεστάπο και βασανίστηκε, αλλά συμφώνησαν να τον παραδώσουν στους Βρετανούς και έζησε στο Ηνωμένο Βασίλειο ως Βρετανός πολίτης πριν μετακομίσει στην Αμερική.
Συνέχισε κάνοντας περισσότερες από 100 ταινίες, συμπεριλαμβανομένου, το The Thief of Bagdad, όπου αποτέλεσε την έμπνευση του Jafar στην εκδοχή του Aladdin του 1992 της Disney.
Ο Βάιντ βοηθούσε άλλους να ξεφύγουν από τα νύχια των Ναζί. Γι΄αυτό και είναι ειρωνικό που οι περισσότεροι τον θυμούνται για τον ρόλο του ως Ναζί στην Καζαμπλάνκα. Πέθανε από καρδιακή προσβολή λιγότερο από ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία της ταινίας. Ήταν μόλις 50 ετών.
Παρακολουθήστε μερικά σωζόμενα πλάνα από το Different From the Other παρακάτω:
με πληροφορίες από attitude.co.uk
