Χριστίνα Βιτλή
Τις πρώτες δεκαετίες μετά το Ολοκαύτωμα, οι μαρτυρίες και οι έρευνες γύρω από τη ζωή μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης παρουσίαζαν μια κυρίως ανδρική οπτική: μόνο από το 1980 και μετά – η Myrna Goldenberg, καθηγήτρια στο Montogomery College και επιμελήτρια της έκθεσης Διαφορετικοί Τρόμοι, Ίδια Κόλαση: Φύλο και Ολοκαύτωμα (Different Horrors, Same hell: Gender and the Holocaust, εξήγησε σε μια συνέντευξη – οι ακαδημαϊκοί άρχισαν να ενθαρρύνουν τις γυναίκες να μοιραστούν τις ιστορίες τους.
Η έμμηνος ρύση ως οπτική του Ολοκαυτώματος
Συμπεριλαμβάνοντας μια θηλυκή οπτική, έγινε δυνατή μια πιο βαθιά και πολύπλευρη κατανόηση του Ολοκαυτώματος: πολλές αναγνωρισμένες υποθέσεις έχουν προταθεί και πολλές λεπτομέρειες έχουν λάβει ένα διαφορετικό και πιο ξεκάθαρο νόημα, αποκαλύπτοντας νέες ερμηνείες, όπως επίσης και περισσότερη τροφή για σκέψη. Ανάμεσά τους, υπάρχει μία, η οποία για καιρό έμενε παραμελημένη, αλλά πλέον έχει αρχίσει να αποδεικνύεται πολύ σημαντική: η έμμηνος ρύση ως οπτική.
Το προηγούμενο έτος, η Αγγλίδα Ιστορικός Jo-Ann Owusu μίλησε σχετικά με αυτό σε ένα άρθρο στην εφημερίδα History Today. Μολονότι η συσχέτιση των ιδεών δεν είναι τόσο άμεση σε πολλούς από εμάς, γνωρίζουμε πως πράγματι η έμμηνος ρύση είναι ένα σημαντικό κομμάτι της θηλυκής εμπειρίας του Ολοκαυτώματος. Για αρκετό καιρό, οι γυναίκες έχουν αποφύγει να επεκταθούν όσον αφορά συγκεκριμένα θέματα, εξαιτίας του τραύματος, της ντροπής και του πολιτισμικού στίγματος που χαρακτήριζε (και ακόμα το κάνει) το φαινόμενο της περιόδου, καθώς επίσης και πολλά άλλα θέματα που αφορούν την αναπαραγωγική υγεία και την γυναικεία σεξουαλικότητα. Ωστόσο, η ανάγκη να μελετηθεί και αυτή η εμπειρία, η οποία εκφράστηκε από πολλές από αυτές και συνδυάστηκε από ένα έκδηλο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, σταδιακά νομιμοποίησε την ανάμνηση της εμμηνόρροιας. Αρχικά μόνο με μια καθαρά ιατρική ερμηνεία, αλλά αργότερα και σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο.
Στην πραγματικότητα, καθώς διαβάζουμε την ιστοσελίδα της Εβραϊκής Τηλεγραφικής Υπηρεσίας, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα κορίτσια και οι γυναίκες υπέφεραν πολύ εξαιτίας του φύλου του και της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. Πέρα από τους βιασμούς, τη σωματική βία, τις υποχρεωτικές αμβλώσεις και στειρώσεις και άλλα αδιανόητα βασανιστήρια ή ιατρικές πρακτικές, πολλές από αυτές αντιμετώπισαν εκτεταμένη αμηνόρροια, η οποία είχε προκληθεί από το σοκ, το άγχος και τον υποσιτισμό. Από την άλλη μεριά, υπήρχαν άλλες, οι οποίες αναγκάζονταν να προσπαθούν να διαχειριστούν την περίοδό τους, ενώ αντιμετώπιζαν το αντίκτυπο της έλλειψης βασικών υγειονομικών συνθηκών.
Η απουσία της έμμηνου ρύσης ήταν ένα από τα πρώτα φαινόμενα που μελετήθηκαν από ιατρικής αλλά και μη ματιάς. Ποικίλες έρευνες διεξήχθησαν εστιασμένες στον εμμηνορροϊκό κύκλο, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες διαβίωσης και της καταναγκαστικής εργασίας στα στρατόπεδα εξόντωσης: για παράδειγμα, μια ανάλυση του 2007 αναφέρει πως το 94% των περιπτώσεων παρουσίαζε αμηνόρροια και πως μόνο το 0,6% των γυναικών εξακολουθούσαν να έχουν περίοδο για περισσότερο από 4 μήνες μετά την αιχμαλώτιση τους. Μετά την απελευθέρωση, οι περισσότερες επανήλθαν στο φυσιολογικό κύκλο τους, εκτός από ένα 8,9%.
Επομένως, φαίνεται πως από μια καθαρά βιολογική ερμηνεία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δε διακινδύνευσαν σε μεγάλη κλίμακα και μακροχρόνια τη γονιμότητα των επιζωσών/ώντων αιχμαλώτων: αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δεν υπέστησαν μια βαθιά τραυματική και απάνθρωπη εμπειρία, τόσο που να τις επηρεάσει ψυχολογικά, αλλά και συναισθηματικά – όπως μαθαίνουμε από σχεδόν όλες τις προφορικές μαρτυρίες που θίγουν το εν λόγω θέμα. Για πολλές από αυτές, η απουσία της περιόδου αντανακλούσε τον φόβο για μια μόνιμη αγονιμότητα, μια πρόωρη κλιμακτήριο και μια απώλεια της θηλυκότητας τους – ένας φόβος που ενισχυόταν από το ξύρισμα των μαλλιών τους, τις στολές και τη μείωση βάρους.
Επιπλέον, η Owusu έγραψε πως για πολλά κορίτσια και γυναίκες, η έμμηνος ρύση, η οποία συνέβαλε ήδη στην ανάπτυξη αισθημάτων ντροπής, στα στρατόπεδα εξόντωσης τις ανάγκασε να αντιμετωπίσουν τη δυσκολία να ματώνουν δημόσια, χωρίς να μπορούν να το κρύβουν. Πολλές περιγράφουν αυτήν την ξαφνική έκθεση ως μια πολύ ιδιόμορφη εμπειρία: για παράδειγμα, μια Εβραία δασκάλα δημοτικού από την Ουγγαρία, η Trude Levi, η οποία τότε ήταν 20 χρονών, ανέφερε πως κατά την άποψη της, το πιο απάνθρωπο πράγμα ήταν το γεγονός πως “όλα παρέμεναν πάνω της.”
Η Αγγλίδα ιστορικός γράφει:
“Πολλές γυναίκες έχουν μιλήσει για το πώς η έμμηνος ρύση χωρίς πρόσβαση σε σημαντικά εφόδια τις έκανε να νιώθουν υπό-ανθρώπινες. Είναι η συγκεκριμένη ιδέα της “βρώμικης” έμμηνου ρύσης, η οποία καταπνίγει κάθε άλλη μορφή βρωμιάς και το γεγονός πως το εμμηνορροϊκό αίμα τις στιγμάτιζε ως θηλυκά όντα, τις έκανε να αισθάνονται σα να βρίσκονται στο κατώτερο επίπεδο της ανθρωπότητας.”
Η απουσία νερού για να πλυθούν, καθαρών ρούχων για να αλλάξουν, σερβιετών ή κουρελιών για να σκουπίσουν το αίμα, ώθησε αυτές τις γυναίκες στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων: Υπάρχουν εκείνες που περιγράφουν πώς έσκιζαν λωρίδες υφάσματος από τα εσώρουχά τους, τα οποία ξεπλένονταν μετά τη χρήση και φυλάσσονταν προσεκτικά. Άλλες λένε πως έφτιαχναν σερβιέτες από άλλα υλικά. Η ιστορικός αναφέρει τη μαρτυρία της Gerda Weissman, μιας Πολωνής γυναίκας, η οποία τότε ήταν 15 ετών, και τα έβγαζε πέρα με μερικά φύλλα χαρτιού.
Στα γυναικεία στρατόπεδα, υπήρχε ένα είδος μικροοικονομίας που στηριζόταν στην ανταλλαγή, τα δώρα, τα δάνεια και την κλοπή. Επομένως, η εμμηνόρροια αποτελούσε ένα κοινό βίωμα δυσφορίας, αλλά συγχρόνως ένας λόγος για να ανθίσουν σχέσεις και ορισμένες φορές, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, μια μορφή λύτρωσης.
Πολλές απέφυγαν θανάσιμους κινδύνους και βία χάρη στις περιόδους τους: για παράδειγμα, η Elizabeth Feldman de Jong είπε πως, παρότι η περίοδος της είχε σταματήσει, χρησιμοποιούσε τα ματωμένα ρούχα της αδερφής της σε διάφορες περιπτώσεις, ώστε να γλιτώσει από φρικτά ιατρικά πειράματα, τα οποία περιλάμβαναν ενέσεις στη μήτρα, γνωρίζοντας πως οι γιατροί των ναζί έτειναν να μην κάνουν επεμβάσεις σε γυναίκες εκείνη την περίοδο του μήνα, καθώς οι έμμηνες ρύσεις θεωρούνταν κάτι το άβολο, ανεπιθύμητο και ανθυγιεινό. Επίσης, εξαιτίας της παραδοσιακής αποστροφής γύρω από το αίμα της περιόδου, πολλές φυλακισμένες απέφυγαν καταστάσεις επικείμενου βιασμού – που ήταν κάτι το σύνηθες μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στο τέλος, η εμμηνόρροια μετατράπηκε σε μια αφορμή για συντροφικότητα και αλληλοστήριξη. Η Owusu έγραψε:
“Η Arendt έγραψε πως ‘τα στρατόπεδα προσπαθούσαν όχι μόνο να εξοντώσουν και να υπονομεύσουν τα άτομα, αλλά και να συμβάλλουν στο φρικτό πείραμα της εξάλειψης, υπό επιστημονικά ελεγχόμενες συνθήκες, του ίδιου του αυθορμητισμού ως έκφραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς’. Η γυναικεία αλληλεγγύη που γεννήθηκε μέσω της κοινής εμπειρίας της εμμηνόρροιας, ωστόσο, διηγείται μια άλλη ιστορία.”
Σύμφωνα με διάφορες μαρτυρίες, αρκετές έφηβες απέκτησαν την πρώτη τους περίοδο μέσα στο περιβάλλον αιχμαλωσίας και έμαθαν να την αντιμετωπίζουν χάρη στις συμβουλές και τη φροντίδα των μεγαλύτερων γυναικών. Γι’ αυτόν και για πολλούς άλλους λόγους, πολλές/οί φεμινίστριες/στές συγγραφείς και ακαδημαϊκοί έχουν αφιερωθεί στο να αναγεννήσουν τις σχέσεις και τις συλλογικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν από τις γυναίκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Έτσι, η Owusu εξηγεί με τα λόγια της Sibyl Milton, “πως οι γυναίκες βοήθησαν και προστάτευαν η μία την άλλη, οργανώνονταν με σκοπό να φροντίσουν μωρά και μικρά παιδιά, ακόμη και ορφανά.”
Εν τέλη, η έμμηνος ρύση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί αναδεικνύει ένα ενδιαφέρον κομμάτι που συμβάλλει περαιτέρω στη μελέτη των φρικτού ιστορικού γεγονότος του Ολοκαυτώματος και μας προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση των επιπτώσεών του στον τομέα του φύλου.
Οι λεσβίες είναι τα θύματα των Ναζί που συχνά ξεχνάμε να αναφέρουμε
