Ως θεραπεία μεταστροφής σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, ορίζεται κάθε ψευδοεπιστημονική απόπειρα να αλλάξει ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή/και η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου μέσω ψυχολογικής ή πνευματικής παρέμβασης. Οι θεραπείες μεταστροφής, εκτός από παραβιαστικές, έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικές και βλαβερές για την ψυχική υγεία των ατόμων που τις δέχονται και έχουν καταδικαστεί από τους πιο έγκυρους οργανισμούς υγείας παγκοσμίως, καθώς και από επιμέρους ιατρικούς συλλόγους, συλλόγους ψυχολόγων και βέβαια από ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις. Μάλιστα έχουν ήδη απαγορευτεί ή συζητείται η απαγόρευσή τους σε πολλές χώρες και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πρόσφατα εκδόθηκε το βιβλίο της δημοσιογράφου Έφης Ζέρβα «Στο ντιβάνι της κρίσης» (εκδόσεις Αρμός), στο οποίο συμπεριλαμβάνονται 8 συνεντεύξεις της με διαφορετικούς ανθρώπους, από την ομότιτλη ραδιοφωνική εκπομπή της. Οι συνεντεύξεις συμπεριλαμβάνουν θέματα κοινωνικά και πολιτικά αλλά και ζητήματα ψυχικής υγείας. Σε αυτό το βιβλίο είχα τη χαρά να συμμετέχω ως συνεντευξιαζόμενη, σε μια κουβέντα που είχα κάνει με την Έφη Ζέρβα το 2017 με αφορμή τότε την ψήφιση του νομοσχεδίου για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου -συζητώντας ειδικότερα για τα τρανς παιδιά.
Στο ίδιο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται επίσης συνέντευξη του ιερώμενου και παιδοψυχιάτρου π. Βασίλειου Θερμού, με αφορμή άλλα ζητήματα.
Η Έφη Ζέρβα είναι μία εξαιρετική δημοσιογράφος και κάθε της θέμα το προσεγγίζει με ειλικρινή απορία και ενδιαφέρον, χωρίς να έχει βέβαια εξειδικευμένες γνώσεις ψυχολογίας, ούτε και αυτονόητη εμβάθυνση σε όλα τα ζητήματα.
Ο π. Β. Θερμός λοιπόν στην εν λόγω συνέντευξη, την οποία η αλήθεια είναι ότι δεν είχα ακούσει ούτε διαβάσει νωρίτερα, λέει επί λέξει:
-«(…)δεν είναι όλες οι δυσφορίες φύλου το ίδιο. Υπάρχουν άνθρωποι (…) οι οποίοι αν το θέλουν μπορούν οι ίδιοι να δεχτούν ψυχοθεραπεία και να μειωθεί ή να εξαλειφθεί η δυσφορία φύλου, γιατί αυτή εντάσσεται στα πλαίσια άλλων ψυχικών δυσκολιών.
Ερώτηση: «η επιλογή πέρα από τα δύο φύλα είναι διαταραχή;»
Απάντηση: «..για ορισμένους ανθρώπους θεωρώ ότι είναι διαταραχή (…)»
Ερ.: «Γιατί όμως (λέτε) παρέμβαση; Γιατί είναι απαραίτητο να έχουμε τη δυνατότητα παρέμβασης;»
Απ.: «Γιατί αυτό το έχουμε δει στην πράξη. Υπάρχουν παιδιά τα οποία έχουν, πώς να πούμε, αίσθημα ότι ανήκουν στο άλλο φύλο ΚΑΙ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΜΕ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΒΑΛΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ (σ.σ: εδώ τα κεφαλαία από εμένα). Και όταν μιλάμε για ψυχοθεραπεία, δεν μιλάμε για μια καταπιεστική μέθοδο, η οποία κάνει στον άλλο πλύση εγκεφάλου.»
Ερ: «Γιατί πρέπει να παρέμβουμε;»
Απ.: «Για τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο άνθρωπος δε θέλει να αλλάξει φύλο. Υποφέρει μεν, αλλά θέλει να πάρει βοήθεια για να αποκτήσει την ταυτότητα του φύλου του. Ποτέ δεν μπορεί να γίνει ψυχοθεραπεία χωρίς τη θέληση του ανθρώπου.»
Διαχωρίζοντας βέβαια τη θέση μου από αυτές του Θερμού, αλλά και σοκαρισμένη από τις τόσο ξεκάθαρα παθολογιοποιητικές δηλώσεις του στη συνέντευξη, θέλω να τονίσω τα εξής:
Είναι επιτακτική ανάγκη να σταματήσουν άμεσα οι θεραπείες μεταστροφής κάθε τύπου σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
Όσα αναφέρει παραπάνω ο κος Θερμός είναι αντιεπιστημονικά, με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, καθώς έχει αποδειχθεί με τον πιο σκληρό τρόπο όχι μόνο η αναποτελεσματικότητά τους, αλλά και η βλάβη που προκαλούν στην ψυχική υγεία των ατόμων που τις υφίστανται. Επίσης, παραβιάζουν το ανθρώπινο δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό (όπως ενδεικτικά αναφέρω έχει περιγραφεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης αλλά και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών).
Οι θεραπείες μεταστροφής στο όνομα της δήθεν «αυτοδιάθεσης» του ατόμου, το οποίο «αν θέλει μπορεί να αλλάξει» πρέπει να ονοματιστούν ως αυτό που είναι στην πραγματικότητα: αντιεπιστημονικές, αναποτελεσματικές, και επικίνδυνες πρακτικές.
Η διεθνής επιστημονική κοινότητα επιτέλους, μετά από δεκαετίες λαθών, αναγνωρίζει αυτό που η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα γνώριζε από την αρχή: ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή/και η ταυτότητα ενός ατόμου δεν χρειάζονται να αλλάξουν, και κάθε προσπάθεια αλλαγής είναι άτοπη και δυνάμει βλαπτική για το άτομο.
Tο παρόν κείμενό μου εκκινεί από τον κο Θερμό, αλλά δυστυχώς δεν αφορά μόνον αυτόν. Έχω και στο παρελθόν διαξιφιστεί μαζί του δημόσια μέσω άρθρων για παρόμοιες θέσεις, αλλά η τελευταία πρόθεση και ώρα για χάσιμο που θα είχα, θα ήταν για προσωπικές ανούσιες αντιπαραθέσεις. Αυτό το κείμενο δεν αφορά μόνον εκείνον και δεν είναι προσωπική διαμάχη. Είναι μάχη δεοντολογίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τις παραπάνω θέσεις, ρητά ή όχι, ενστερνίζονται πολλές-οί ειδικοί ψυχικής υγείας, ενώ η ίδια η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος έχει δημοσιεύσει προβληματικές θέσεις του κου Θερμού, καθώς και ένα άκρως αντιεπιστημονικό Δελτίο Τύπου για τις τρανς ταυτότητες, με αφορμή την τότε ψήφιση του νομοσχεδίου για την Νομική Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου. Υπάρχουν άξιοι-ες και καθ’ όλα δεοντολογικά ορθοί-ές συνάδελφοι που καταδικάζουν τις θεραπείες μεταστροφής και προσφέρουν ασφαλείς υπηρεσίες ψυχικής υγείας, που αποφασίζουν να επιμορφωθούν σε ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας, ή που και να μην έχουν εντρυφήσει σε αυτά, δεν εκφράζουν άποψη δημόσια για πράγματα που δεν γνωρίζουν. Ταυτόχρονα όμως, δυστυχώς υπάρχουν άλλοι «ειδικοί-ές» που λόγω συγκεκριμένης προσωπικής θέσης και άρνησης να συγχρονιστούν με τα επιστημονικά δεδομένα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκμεταλλεύονται την ισχύ της επιστημονικής τους θέσης για να αναπαράγουν επικίνδυνα και φοβικά επιχειρήματα, αντίθετα με τις επιστημονικές εξελίξεις και βέβαια με τα πάγια αιτήματα των κοινοτήτων που θεωρητικά εξυπηρετούν. Οι ιατρικοί και ψυχολογικοί σύλλογοι της χώρας δεν έχουν ακόμα διαχωρίσει τη θέση τους από τέτοιες πρακτικές, ούτε έχουν θεσπίσει κώδικα δεοντολογίας που να προστατεύει από αυτές και εν γένει από τις διακρίσες στο θεραπευτικό πλαίσιο, με βάση την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Το ελληνικό κράτος, αντίθετα με άλλες χώρες στην Ευρώπη αλλά και πολιτείες της Αμερικής, δεν έχει ξεκινήσει καν να συζητά την ποινικοποίηση των θεραπειών μεταστροφής.
Eπιπλέον, με την κρίση που περνά ο δημόσιος διάλογος για τα ανθρώπινα δικαιώματα (και η ίδια η δημοκρατικότητα στη χώρα μας) χρειάζεται, με ό,τι ταυτότητα κουβαλά το κάθε άτομο από εμάς, να σκεφτούμε πότε μια μάχη που επιλέγουμε να δώσουμε είναι περιττή, «υπερβολική» ή ανούσια.
Το να υποστηρίζει ανοιχτά ένας ψ. τις θεραπείες μεταστροφής στην Ελλάδα του 2020, για μένα είναι αρκετός λόγος. Και ακόμα και ένα άτομο να έχει πέσει θύμα τέτοιας θεραπείας την ώρα που μιλάμε, είναι πολύ.
Έλενα-Όλγα Χρηστίδη
Ψυχολόγος MSc, Επιστημονικά Υπεύθυνη Orlando LGBT+ Ψυχική Υγεία Χωρίς Στίγμα
