Μια γρήγορη ματιά σε μερικές από τις πολιτικές πτυχές της performance δουλειάς του Ζακ Κωστόπουλου (ως drag περσόνα Zackie Oh) και της επιρροής των δημιουργικών του μεθοδολογιών στη νέα γενιά πολιτικοποιημένων drag και queer performer που δρουν μέσα στην εχθρική, κουιροφοβική δυστοπία της σύγχρονης Ελλάδας.
Αρκετά πράγματα έχουν γραφτεί και συζητηθεί για το αμιγώς ακτιβιστικό έργο του Ζακ Κωστόπουλου. Απ’ την άλλη, η Zackie Oh ως pop celebrity φιγούρα έχει κι αυτή το κοινό της. Αυτό όμως που λείπει απ’ τη συζήτηση και που για μένα έχει ιδιαίτερη σημασία είναι να αναγνωρίσουμε πως και η ίδια η Zackie Oh ήταν ένα έντονα πολιτικό πρότζεκτ που ανήκε σε μια γενιά καινούριων, πολιτικοποιημένων drag performer. Μια από τις τελευταίες φορές που συνάντησα τον Ζακ στο σπίτι του την Άνοιξη του 2018, του πρότεινα να οργανώσουμε κάποιου είδους αφιέρωμα στην πολιτική σημασία και τις πολιτικές πτυχές της σύγχρονης ελληνικής drag σκηνής και τους τρόπους με τους οποίους αναμετριέται με την ελληνική κοινωνία. Δυστυχώς δεν προλάβαμε να το γράψουμε μαζί.
Πολύς κόσμος όταν ακούει drag σκέφτεται κάτι πολύ glamorous και διασκεδαστικό, ελαφρύ. Όμως ο Ζακ πίστευε και ανήκε σε μια σκηνή ενός πιο ουσιαστικά πολιτικού drag, επιχειρώντας μια κριτική της τοξικής ελληνικότητας σε κάθε ευκαιρία. Η Zackie Oh πάντα έβρισκε τρόπο, ακόμα και στις πιο fun και αστείες στιγμές, να κάνει σημαντικά σχόλια για την καταπιεστική ελληνική κοινωνία: τον ρατσισμό, την τοξικοφοβία, τον μισογυνισμο. Το σύγχρονο ελληνικό drag αποτελείται κατά βάση από ανθρώπους ενός generation-Z που μεγαλώνει στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, χωρίς ιδιαίτερες προοπτικές κάποιας καλλιτεχνικής ή άλλης καριέρας. Είναι μέρος του περιθωρίου, του αποκειμένου, άνθρωποι που δεν χωράνε ούτε λίγο στην ελληνική κανονικότητα (όπως και δυστυχώς μας έδειξε περίτρανα η ελληνική κοινωνία στην περίπτωση του Ζακ).
Αυτό που ειναι για μένα εξαιρετικά σημαντικό στη Zackie Oh είναι η πολιτική σχέση του ίδιου του performer στη μη drag επιτέλεσή του με την drag περσόνα. Η Zackie Oh και ο Ζακ Κωστόπουλος ζούσαν σε πλήρη αρμονία και ασχολούνταν πάνω κάτω με τα ίδια ζητήματα· απλά η Zackie ήταν μια πανκ σουπερηρωίδα έκδοση του Ζακ. Δεν μιλάμε εδώ λοιπόν για έναν άνθρωπο που ζει μια ζωή cis κανονικότητας και όταν είναι in drag μετατρέπεται σε κάτι ριζικά πιο εκκεντρικό, αλλά το πέρασμα μεταξύ non-drag και drag είναι κάτι που έρχεται μαλακά, σταδιακά, τραυματικά. Δεν είναι ανήκουστο κάποιος drag χαρακτήρας να είναι ενδιαφέρων αυτός καθαυτός, αλλά να είναι συντηρητικός ο cis άντρας που τον υποδύεται (για παράδειγμα η περίπτωση της Bianca Del Rio). Χρησιμοποιώ συνειδητά τον όρο «υποδύεται» σ’ αυτή την περίπτωση, διότι μιλάμε για απλή θεατρική μεταμόρφωση αν το ίδιο το πέρασμα δεν υπόκειται σε έναν συνειδητό αναστοχασμό. Η Zackie Oh μάς πρότεινε μια άλλη σχέση του performer με τον drag χαρακτήρα, μια σχέση που δεν έχει να κάνει με την ηθοποιία, αλλά είναι μια υπερπροέκταση του εαυτού. Η Zackie Oh, αψηφώντας τους πάντες, λοιπόν δηλώνει μια περήφανη τσουλάρα, αλλά και ο ίδιος ο Ζακ μέσα από το ακτιβιστικό έργο του δούλευε συνεχώς για να δείξει το slut shaming της ελληνικής κοινωνίας.
Σε αντίθεση με το πώς συχνά σχετίζονται και κοινωνικοποιούνται οι drag queens που είναι κατά κόρον «bitchy», δηλαδή πετάνε κακίες η μια για την άλλη, η Zackie οραματιζόταν μια σκηνή απο drag queens στην Αθήνα που θα μοιράζονται τους πόρους, τη γνώση, τα πάλκα, τις ευκαιρίες. Επινόησε μάλιστα τον όρο drag queer, αντικαθιστώντας την εξουσιαστική βασίλισσα με το ελευθεριακό queer. Συνεργάστηκε περισσότερο απο κάθε άλλο drag performer με άλλα drag και queer υποκείμενα και καλλιτέχν@ στην Αθήνα. Στο youtube πρότζεκτ Τσιπουράκι με τη Zackie καλούσε συχνά ανερχόμενες drag queens. Ηταν επίσης η πρώτη από τις Αθηναίες queens του νέου κύματος που είχε κοντινές σχέσεις με τον χώρο Κούκλες και γενικότερα την προηγούμενη γενιά drag performance, χωρίς να σνομπάρει το παραδοσιακό και για κάποιες παλιομοδίτικο στιλ τους, και μάλιστα δούλεψε εκεί κάνοντας σόου για μια περίοδο το 2015. Όσο εύκολο ήταν για τον Ζακ να συμμετέχει στο λαϊκό θέαμα στις Κούκλες, άλλο τόσο συχνά θα τον έβρισκες να παίρνει μέρος σε πράγματα που συνέβαιναν στα πλαίσια της performance art, των καλών τεχνών και του πειραματικού θεάτρου. Από τις εμφανίσεις του στο φεστιβάλ Sound Acts στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων το ’15 και το ’16, στο πρότζεκτ Δοκούμενα στα πλαίσια της Μπιενάλε στο Μπάγκειο το Πάσχα του ’17, όπου τραγούδησε μεταξύ άλλων και μια περίφημα βλάσφημη διασκευή στους Antique, το «Μωρή, he died for you» και από το θεατρικό ΚΤΕΛ για Κρέστενα, όπου ενσάρκωσε τραγικά τον Θάνατο, μέχρι το community project Faster than Light στη Στέγη, το τελευταίο του έργο, του οποίου το δεύτερο μέρος παρουσιάστηκε πριν λίγες μέρες αφιερωμένο στη μνήμη του, δεν υπήρξε σκηνή και πρότζεκτ με τα οποία ο Ζακ δεν μπορούσε να συνδεθεί.
Η Zackie Oh έφερε επίσης και μια σειρά από συζητήσεις για το ταξικό προνόμιο και τις εργασιακές διεκδικήσεις γύρω από την drag performance. Ήταν η πρώτη drag queen στην Αθήνα που άνοιξε το ζήτημα της πληρωμής των drag shows και μίλησε για το ότι πρέπει να μάθουμε να σεβόμαστε τον χρόνο των performer και να μη θεωρούμε πως είναι δεδομένο να το κάνουν από το υστέρημά τους. Η συζήτηση για τη δημιουργική εργασία, τη δουλειά των καλλιτεχνών, μαίνεται σε μια χώρα που συχνά οι θεσμοί αρνούνται να πληρώσουν τους καλλιτέχνες αυτά που τους αναλογούν. Παράλληλα, η Zackie πίστευε ακράδαντα στο DIY και μίλησε για τα οικονομικά μέσα με τα οποία δουλεύει μια queen. Κάνοντας εσωτερική κριτική στις drag σκηνές, δήλωνε πως θεωρεί απαράδεκτη την ιδέα πως οι drag queens δεν πρέπει να ξαναφοράνε δεύτερη φορά τα ίδια ρούχα ή την ίδια περούκα, πιστεύοντας πως το drag οφείλει να είναι για τους πάντες κι όχι μόνο για κακομαθημένα παιδιά των μεσαιοϋψηλών τάξεων.
Η παρακαταθήκη που άφησε ο Ζακ και η Zackie Oh στο πώς μπορεί κανείς να κάνει όχι μόνο drag αλλα και queer τέχνες στην Αθήνα γενικότερα είναι τεράστια. Η αληθινή πίστη του στη δημιουργική συντροφικότητα και το πανκ DIY πνεύμα που διαπότιζε από πάνω ως κάτω τα performance του, αλλά και χαρακτήριζε πολιτικά τις μεθοδολογίες και τον τρόπο δουλειάς του αποτελούν και θα αποτελούν πηγή έμπνευσης για την queer κοινότητα. Θεωρώ λοιπόν πως ο Ζακ ήταν από τους σημαντικότερους πολιτικούς καλλιτέχνες της γενιάς μας.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ στη σημασία της πρώτης πορείας διαμαρτυρίας για τη δολοφονία του, που οργανώθηκε από την κουίρ κοινότητα και διάφορες drag queens και performer της καινούριας queer σκηνής. Στην πορεία αυτή συνθήματα όπως το «αυτό (τρις) είναι σωστό, κλωτσιές με δωδεκάποντα να βάλετε μυαλό» και «γκέι, τρανς, λεσβίες, ιέρειες του αίσχους, είμαστε περήφανα η ντροπή του έθνους» αντικατέστησαν συνηθέστερα μονοθεματικά πολιτικά συνθήματα, ενώ drag queens έκαναν voguing στο «Η Ζακι ζει, τσακίστε τους Ναζί». Το όνειρο του Ζακ για μια πολιτική drag τέχνη έμοιαζε πιο αληθινό από ποτέ. Και ίσως για πρώτη φορά με τέτοιο παλμό, drag queens και queer έκαναν ξεκάθαρο στον δρόμο πως ο πόλεμος απέναντι στην τοξική ελληνικότητα οφείλει να είναι διαθεματικός και πολύπλευρος.
Ζακ, σε ευχαριστούμε για όλα.
Φιλ Ιερόπουλος για feministiqa
Ο Φιλ Ιερόπουλος είναι αντι-καλλιτέχνης, επιμελητής και ερευνητής, 1/2 του εννοιολογικού ντουέτου ΦΥΤΑ και μέλος μιας σειράς πρότζεκτ όπως το Athens Festival of Queer Performance, οι πλατφόρμες queer ηχητικής τέχνης Sound Acts και Φυτίνη, το ετήσιο φεστιβάλ performance ASFA BBQ της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, ενώ διδάσκει digital media στο Buckinghamshire New University.
