Βλέπω συχνά να λέγεται για μισογύνηδες, ρατσιστές και ομοφοβικούς ότι «είναι πολύ πίσω», να χαρακτηρίζονται ως «Νεάντερταλ» και να τους προτρέπουν να πάρουν μία χρονομηχανή για να γυρίσουν πίσω στο παρελθόν απ’ όπου δραπέτευσαν. Τα σχόλια αυτά ενώ είναι προφανέστατα καλοπροαίρετα με κάνουν να νιώθω κάπως άβολα και θα εξηγήσω γιατί.
Καταρχάς, υπονοούν πως ο μισογυνισμός, ο ρατσισμός και η ομοφοβία είναι φαινόμενα του παρελθόντος την ίδια ώρα που γυναίκες, μειονότητες και LGBTQ άτομα συνεχίζουν να κακοποιούνται και συχνά να δολοφονούνται αυτή τη στιγμή που μιλάμε. Αντιμετωπίζοντας πολύ σοβαρά φαινόμενα ως απομεινάρι του παρελθόντος υποτιμάμε το πρόβλημα. Οι συντηρητικές θέσεις αλλά και ο φασισμός βρίσκονται σε σε έξαρση σε όλη την Ευρώπη αλλά και τις ΗΠΑ. Είναι σίγουρα τόσο «πίσω» οι ρατσιστές και οι μισογύνηδες όταν ο ίδιος ο Πρόεδρος της Αμερικής έχει εκφράσει ακραίες μισογυνικές, ομοφοβικές και ρατσιστικές θέσεις; Το να λέμε τον ρατσισμό ξεπερασμένο είναι περισσότερο wishful thinking παρά πραγματικότητα.
Επιπλέον, αυτή η αίσθηση μιας γραμμικής ροής της ιστορίας προς την πρόοδο και την ισότητα αγνοεί πως η ιστορία είναι γεμάτη πισωγυρίσματα. Η πρόοδος ίσως είναι αληθινή μόνο αν εστιάσουμε στις τελευταίες δεκαετίες της Δυτικής ιστορίας. Η ιστορία όμως βρίθει περιπτώσεων πισωγυρισμάτων. Ή Sylvia Federici για παράδειγμα έδειξε πολύ πειστικά στο βιβλίο της «O Κάλιμπαν και η Μάγισσα» πώς η έλευση του καπιταλισμού σήμανε μια περίοδο εντατικής καταπίεσης των γυναικών με κορύφωση το κυνήγι των μαγισσών. Οι γυναίκες είχαν περισσότερες ελευθερίες και μεγαλύτερη ανεξαρτησία πριν την περίοδο αυτή και τα δικαιώματα που απέκτησαν ήρθαν πολύ αργότερα και με πολλούς αγώνες. Ο καπιταλισμός σε καμία περίπτωση δεν οδήγησε στην αυτόματη απόδοση δικαιωμάτων προς καμία ομάδα. Ακόμα όμως και αν εστιάσουμε στην πολύ πρόσφατη (δυτική) ιστορία, πώς χωράει στην εικόνα μας για συνεχή πρόοδο η ψήφιση νόμων αυτή τη στιγμή στην Αμερική που κάνουν την πρόσβαση των γυναικών στην έκτρωση όλο και πιο δύσκολη; Πώς χωράει η ανάλογη προσπάθεια που έγινε στην Ισπανία πριν μερικά χρόνια, που ευτυχώς κατάφεραν να σταματήσουν τα φεμινιστικά κινήματα της χώρας; Και ποιος μας εγγυάται ότι δε θα γίνουν παρόμοιες απόπειρες σε άλλες χώρες που να θίγουν άλλα δικαιώματα που παίρνουμε πλέον ως αυτονότηα;
Ταυτόχρονα, κάθε αναφορά στους Νεάντερταλ και τον άνθρωπο τον σπηλαίων υπονοεί ένα μυθικό παρελθόν όπου η ποπ κουλτούρα αναπαριστά τους άντρες να διεκδικούν τις γυναίκες χτυπώντας τις με το ρόπαλο και σέρνοντάς τις από τα μαλλιά. Καμία απόδειξη όμως δεν υπάρχει για κάτι τέτοιο και είναι σχεδόν αδύνατο να ξέρουμε πώς οι άντρες και οι γυναίκες αλληλεπιδρούσαν τόσες χιλιάδες χρόνια πριν. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι οι κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν περισσότερο εξισωτικές από τις δικές μας. Απουσία αποδείξεων, η μυθολογία αυτή δεν στηρίζεται πουθενά αλλού πέρα από μια προβολή των τωρινών μας πεποιθήσεων στο παρελθόν. Υποθέτουμε πως οι άντρες τότε ήταν πιο «μπρουτάλ» ακριβώς επειδή θεωρούμε πως αυτή είναι κατά βάθος η «αντρική φύση» και μόνο ο πολιτισμός, οι νόμοι και ο διαρκής εξευγενισμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατάφεραν να την περιορίσουν. Αυτή η ιδέα διαρκούς εξευγενισμού όμως είναι κληρονομιά της σκέψης του Διαφωτισμού. Αυτή ακριβώς την ιδέα ήρθε το Ολοκαύτωμα να διαταράξει, δείχνοντας πως περισσότερη εκλογίκευση δεν σημαίνει απαραίτητα λιγότερη βία ή περισσότερη ισότητα αλλά ίσως περισσότερο οργανωμένη και αποστειρωμένη βία.
Τα δικαιώματα που έχουν αποκτήσει οι γυναίκες, τα LGBTQ άτομα, οι μαύροι και οι λοιπές μειονότητες είναι αδιαμφισβήτητες νίκες που θα πρέπει να γιορτάζουμε. Αυτές οι νίκες όμως δεν ήρθαν αυτόματα επειδή δήθεν η ιστορία οδηγεί τελεολογικά προς τα εκεί αλλά με πολλούς αγώνες και καθημερινές μάχες. Η ιδέα πως η συντηρητική αντίδραση όμως ανήκει στο παρελθόν όχι μόνο συγκαλύπτει το πώς συνεχίζει να αποτελεί έναν πολύ πραγματικό κίνδυνο αλλά προκαλεί και έναν εφησυχασμό πως σύντομα όλες οι συντηρητικές ιδέες θα εξαφανιστούν. Έναν εφησυχασμό που ίσως να υποσκάπτει την πολιτική μας δράση και επαγρύπνηση.
