H αυτοπεποίθηση είναι το buzzword του νεοφιλελευθερισμού. Είναι το τροπάρι που επαναλαμβάνουν όσοι αρνούνται να δουν την συστημική καταπίεση –είτε επειδή δεν τους συμφέρει είτε επειδή προτιμούν να ζουν σε άρνηση. Να έχουμε αυτοπεποίθηση μας συμβουλεύουν τα γυναικεία περιοδικά. Να δείξουμε αυτοπεποίθηση στις συνεντεύξεις μας προτρέπουν οι γκουρού της επαγγελματικής αποκατάστασης. Να περπατάν με αυτοπεποίθηση περιμένουν οι δάσκαλοι από τα θύματα bullying. Αν πιστεύουμε εμείς στον εαυτό μας, πώς γίνεται να μας επηρεάσει οτιδήποτε πιστεύουν οι άλλοι για εμάς; Σε σχετικά νέα: αν θες κάτι πάρα πολύ όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το αποκτήσεις.
Η Κοελική αυτή νοοτροπία δίνει μια ψευδαίσθηση empowerment στο άτομο. Αυτή συνοδεύεται από εκατοντάδες inspirational quotes και τσιτάτα που σκάνε καθημερινά στα social media ή στις διαφημίσεις που προσποιούνται ότι εμείς είμαστε το μόνο εμπόδιο στην επιτυχία μας, τίποτα δε μπορεί να μας σταματήσει παρά μόνο το ίδιο μας το μυαλό και δεν υπάρχει τίποτα αδύνατο γι αυτόν που το επιθυμεί πολύ. Κάθε inspirational quote είναι μια ανακύκλωση αυτών των βασικών –νεοφιλελεύθερων- αρχών.
Κι ενώ η έννοια της αυτοπεποίθησης στο βαθμό που υπονοεί ότι όλοι έχουμε εγγενή αξία είναι θετική, υπάρχουν πολλές ενστάσεις σε αυτή. Το βασικό πρόβλημα είναι καταρχάς ότι αγνοεί τα θεσμικά εμπόδια. Ανάμεσα σε σένα και τα όνειρά σου δεν βρίσκεται μόνο η πίστη στον εαυτό σου και η δύναμη της θέλησής σου. Βρίσκονται ακόμα ο καπιταλισμός, η πατριαρχία, η ομοφοβία, ο ρατσισμός, η έλλειψη προσβασιμότητας για τα ανάπηρα άτομα και κάθε λογής διακρίσεις. Το να υποκρινόμαστε ότι όλα αυτά προσπερνούνται απλά με λίγη αυτοπεποίθηση καταρχάς μεταφέρει την ευθύνη στο άτομο. Αν δεν πήρε τη δουλειά μετά την συνέντευξη, αν δεν μπήκε στο πανεπιστήμιο της επιλογής του, αν δεν κέρδισε τις εκλογές, μάλλον δεν πίστεψε αρκετά στον εαυτό του.
Στην πραγματικότητα όχι μόνο η απόρριψη και η αποτυχία βασίζονται σε κριτήρια και διακρίσεις που βρίσκονται πέρα από τον έλεγχο του ατόμου αλλά και το ίδιο το σύστημα παρέχει τόσες λίγες ευκαιρίες ανόδου που αναγκαστικά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση όλοι. Δε μπορούν ΟΛΟΙ όσοι έχουν αυτοπεποίθηση να πάρουν μια προαγωγή ή μια θέση εργασίας για τον απλό λόγο ότι όλος ο καπιταλισμός στηρίζεται ακριβώς στο ότι μόνο μια μειοψηφία θα τα καταφέρει ώστε να εκμεταλλεύεται την υπεραξία της πλειοψηφίας. Σορυ, ΔΕΝ μπορούμε να γίνουμε ΟΛΟΙ εκατομμυριούχοι όση αυτοπεποίθηση και δημιουργικότητα κι αν μας διακρίνει. Οι θέσεις είναι περιορισμένες.
Σε δεύτερο επίπεδο, οι προτροπές να δείξουμε αυτοπεποίθηση αγνοούν ότι το ίδιο το «αγαθό» της αυτοπεποίθησης είναι άνισα κατανεμημένο. Η αυτοπεποίθηση δεν είναι κάτι που μπορείς να αποκτήσεις με δική σου πρωτοβουλία. Δεν θα ανέβει η αυτοπεποίθηση σου όσες φορές κι αν ψιθυρίσεις μπροστά στον καθρέφτη «είσαι μοναδική και έχεις αξία», όσα motivational speeches κι αν ακούσεις, όσα βιβλία αυτοβοήθειας και αν διαβάσεις όσο η κοινωνία σε φτύνει ταυτόχρονα κατάμουτρα με εκατοντάδες διαφορετικούς τρόπους. Γιατί ακόμα και αν η αυτοπεποίθηση μετράει το πόσο εσύ πιστεύεις στον εαυτό σου, καλλιεργείται από το πόσο πιστεύουν και οι άλλοι σε σένα. Είναι συνάρτηση της προσωπικότητάς σου αλλά και του τρόπου που σε αντιμετώπισε η οικογένειά σου από παιδί καθώς και όλων αυτών των κριτηρίων σύμφωνα με τα οποία η κοινωνία κρίνει ότι η ζωή σου έχει σημασία . Είναι λίγο δύσκολο να αναπτυχθεί σε κάποιον που όλοι του δείχνουν από μικρό ότι δεν αξίζει τίποτα, ότι η ίδια του η ύπαρξη είναι λάθος, ότι οι προσδοκίες του θα πρέπει να παραμείνουν χαμηλές. Το να λέμε λοιπόν σε άτομα που έχουν υποστεί bullying, σε θύματα κακοποίησης, σε άτομα που η κοινωνία τα έχει de facto απαξίωσει, για τα οποία η ίδια η γλώσσα έχει ενσωματώσει την υποτίμηση τους απλά να έχουν αυτοπεποίθηση είναι σαν να λέμε σε έναν άρρωστο να ξεπεράσει το κρύωμά του. Η ίδια η αυτοπεποίθηση είναι ένα προνόμιο.
Ναι, η αυτοπεποίθηση μπορεί να καλλιεργηθεί εκ των υστέρων. Πολλοί που ορκίζονται στο όνομα της ψυχοθεραπείας για παράδειγμα θα σας διαβεβαιώσουν γι αυτό. Πόσοι όμως είναι αυτοί που έχουν πρόσβαση στις ακριβές υπηρεσίες ενός ψυχολόγου; Και πάλι δηλαδή αυτό είναι συνάρτηση του ταξικού προνομίου, για να μην αναφέρουμε μιας ανατροφής που να μην έχει απαξιώσει τους ψυχολόγους ως κάτι που χρειάζονται μόνοι οι «τρελοί».
Κι όμως, η αυτοπεποίθηση είναι πλέον απαραίτητο συστατικό της σωστής επιτέλεσης τόσο της αρρενωπότητας όσο και της θηλυκότητας. Οι εποχές που η γυναίκα αναμενόταν να κοιτάει στο πάτωμα και που η ταπεινοφροσύνη θεωρούταν προτέρημα έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Τώρα το νέο πρότυπο θηλυκότητας απαιτείται να έχει αυτοπεποίθηση, και μάλιστα να την έχει παρά τα μυριάδες αντικρουόμενα μηνύματα που της φωνάζουν πως είναι γεμάτη ατέλειες, πως τα ψωμάκια, η τριχοφυΐα και οι ρυτίδες την κάνουν ανεπιθύμητη, πως είναι ενοχλητική και αποτελεί βάρος για τους άντρες, πως είναι ένα τίποτα αν δεν παραμένει γαμήσιμη, πως είναι βρόμικη αν έχει κάνει πολύ σεξ. Η αυτοπεποίθηση δεν είναι απλά μια τακτική επιβίωσης, είναι ένα προαπαιτούμενο που πρέπει να το επιτελούμε σωστά για να είμαστε σέξι. Η Fevero γράφει στο άρθρο της «Just Be Confident Girls!: Confidence Chic as Neoliberal Governmentality»
“Ως νέα προϋπόθεση της επιταγής να είμαστε σέξι, η «αυτοπεποίθηση» προσθέτει ακόμα περισσότερα επίπεδα προσπάθειας στο πρότζεκτ της επιτυχημένης θηλυκότητας”
Το να διατηρεί την αυτοπεποίθησή της μια γυναίκα όσο τα Media την απαξιώνουν είναι άλλο ένα τεστ που πρέπει να περάσουν οι γυναίκες αλλά και τα queer άτομα, οι χοντρ@, οι μετανάστες, οι ανάπηροι. Τα Media άλλωστε λατρεύουν τα success stories ατόμων που κανονικά δε θα έπρεπε να να έχουν αυτοπεποίθηση και όμως τα κατάφεραν. Ανάπηρα άτομα που πετυχαίνουν στα σπορ, χοντρές γυναίκες που φωτογραφίζονται με μπικίνι, μετανάστες που έγιναν διάσημοι. Όλοι πέτυχαν χάρη στην αυτοπεποίθησή τους, επειδή πίστεψαν στον εαυτό τους, άρα τι εμποδίζει εμάς;
Ο φαύλος κύκλος της αυτοπεποίθησης έχει ως αποτέλεσμα οι καταπιεσμένες και περιθωριοποιημένες ομάδες να μην την αποκτούν ποτέ και η χαμηλή τους αυτοπεποίθηση να λειτουργεί ως ένδειξη της κατωτερότητάς τους. Αν οι γυναίκες, οι ομοφυλόφιλοι, οι τρανς, οι χοντροί κοκ δεν έχουν αυτοπεποίθηση σίγουρα κάτι πάει λάθος με την πάρτη τους. Οι γυναίκες είναι από τη φύση τους ανασφαλείς, οι χοντροί είναι κομπλεξικοί, οι queer έχουν ψυχολογικά προβλήματα και άρα η περιθωριοποίησή τους είναι δικαιολογημένη. Και κάπως έτσι η νεοφιλελεύθερη λογική συνεχίζει να εθελοτυφλεί και έτσι συνεχίζει να αναπαράγει την συστημική καταπίεση.
