H γυναίκα αφεντικό ειναι μια αντιπαθητική φιγούρα. Πολλές σειρές ή ταινίες έχουν βασιστεί σε αυτό το στερεότυπο, στο δέος και ταυτόχρονα την αντιπάθεια που εμπνέει μια γυναίκα σε θέση εξουσίας. Η πατριαρχία αρέσκεται να πιστεύει παρόλ’αυτά ότι δίνει ίσες ευκαιρίες σε άντρες και γυναίκες. Ταυτόχρονα όμως δεν παύει να προωθεί τον μύθο ότι τυχαίνει κανείς να μη θέλει να δουλεύει με γυναίκες πάνω από το κεφάλι του -ιδίως οι ίδιες οι γυναίκες!
Και ποιος δεν έχει ακούσει ιστορίες γυναικείου ανταγωνισμού στον χώρο εργασίας, ιστορίες για πισώπλατα μαχαιρώματα μεταξύ συναδελφισσών και ιστορίες ημίτρελων και παράλογων γυναικών εργοδοτριών; Και ποιος δεν έχει ακούσει μια γυναίκα να λέει ότι προτιμάει να δουλεύει με άντρες;
Υπάρχουν πατριαρχικοί λόγοι να τα πάει μια εργαζόμενη γυναίκα καλύτερα με έναν άντρα υπεύθυνο. Ως γυναίκες στην πατριαρχία έχουμε εξοικειωθεί περισσότερο με έναν άντρα να μας καθοδηγεί και να μας πατρονάρει. Ένα τέτοιο πατρονάρισμα μπορεί να εκληφθεί ως -όπως το λέει η λέξη άλλωστε- πατρικό, ενίοτε και γλυκό. Κι αν ο άντρας εργοδότης είναι λίγο πιο απότομος ή αυστηρός, και με αυτή την εικόνα έχουμε εξοικειωθεί. Κανείς δεν περιμένει από τους άντρες να χαμογελάνε διαρκώς, με τον τρόπο που περιμένει από τις γυναίκες.
Αντιθέτως οι γυναίκες σε θέσεις εξουσίας είναι κάτι σπάνιο και γι αυτο συχνά θεωρούμε ότι αντιπροσωπεύουν όλες τις γυναίκες σε παρόμοιες θέσεις. Το πρόβλημα όμως εντείνεται όταν συνειδητοποιήσουμε οτι οι γυναίκες αξιολογούνται διαφορετικά για την ίδια συμπεριφορά που επιδεικνύουν οι άντρες. Η αντίφαση βρίσκεται ακριβώς στο ότι, ενώ οι θέσεις ευθύνης αναμένεται να συνοδεύονται από κάποια επιθετικότητα και συναισθηματική απάθεια, οι γυναίκες που επιδεικνύουν αυτά τα χαρακτηριστικά εκλαμβάνονται ως ψυχρές και αντιπαθητικές και γι αυτό λιγότερο κατάλληλες για πρόσληψη ή συνεργασία.
H Cordelia Fines στο βιβλίο της “Delusions of Gender” αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο σε διάφορες έρευνες που συγκρίνουν το πώς αξιολογούνται ψεύτικα βιογραφικά αντρών και γυναικών. Οι έρευνες αυτές δεν δείχνουν μόνο πως το ίδιο ακριβώς βιογραφικό προσελκύει συχνά μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν έχει αντρικό όνομα. Δείχνουν και την διαδικασία αξιολόγησης σύμφωνα με την οποίοι οι άντρες προτιμούνται. Για παράδειγμα, οι γυναίκες που στις (πλαστές) συστατικές επιστολές χαρακτηρίζονται ως “σκληρές” είναι ιδωμένες μέσα από ένα αρνητικό πρίσμα σύμφωνα με το οποίο υστερούν σε προσωπικές δεξιότητες και γι αυτό δεν θα προσλαμβάνονταν. Αντιθέτως, ο ίδιος όρος όταν περιέγραφε άντρα δεν τον έκανε λιγότερο συμπαθητικό.
Παρομοίως, σύμφωνα με άλλα πειράματα, όταν συγκρίνονταν δύο πλαστοί χαρακτήρες για την ίδια θέση σε ένα παραδοσιακά “αντρικό” επάγγελμα, το βάρος δινόταν άλλοτε στην εργασιακή εμπειρία και άλλοτε στο ακαδημαϊκό υπόβαθρο ή τις προσωπικές δεξιότητες, ανάλογα με το ποιο από αυτά διαθέτει κάθε φορά ο υποψήφιος με το αντρικό όνομα. Όταν οι γυναίκες διαθέτουν καλύτερη μόρφωση τότε προτιμούταν ο άντρας επειδή είχε περισσότερη εμπειρία ή καλύτερες προσωπικές δεξιότητες. Και όταν οι γυναίκες διέθεταν περισσότερη εμπειρία προτιμούταν ο άντρας γιατί έχει καλύτερη μόρφωση. Με λίγα λόγια, οι γυναίκες κρίνονται σε κάθε περίπτωση πιο αρνητικά επειδή δίνεται έμφαση στον τομέα που θεωρείται ότι υστερούν.
Τα παραπάνω πειράματα δείχνουν ότι οι γυναίκες στο χώρο εργασίας έχουν ένα συγκριτικό μειονέκτημα όχι εξαιτίας κάποιου εξόφθαλμου μισογυνισμού σύμφωνα με τον οποίο οι γυναίκες δε θεωρούνται εξίσου έξυπνες ή ικανές αλλά εξαιτίας κριτηρίων που εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να βγαίνουν χαμένες ούτως ή άλλως. Κανείς δεν λέει “ας προσλάβουμε άντρες γιατί οι γυναίκες είναι χαζές”. Απλά αξιολογεί υποσυνείδητα τους άντρες με μεγαλύτερη επιείκεια εις βάρος των γυναικών. Ειρωνικά, η συγγραφέας αναφέρει πως όσο πιο πεπεισμένος ήταν κάποιος για την αντικειμενικότητα του, τόσο πιο πιθανό ήταν να επιδείξει αυτού του είδους την μεροληψία.
Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί και το λεγόμενο Σύνδρομο της Βασίλισσας του Μελισσιού, μια θεωρία σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες σε θέσεις εξουσίας δεν βοηθούν άλλες γυναίκες. Αυτό βέβαια δε συμβαίνει λόγω κάποιας υποτιθέμενης ανταγωνιστικής γυναικείας φύσης. Οι λιγοστές γυναίκες οι οποίες έχουν επιτύχει σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, έχουν ενστερνιστεί την ιδέα πως οι ίδιες δεν είναι σαν τις άλλες γυναίκες και τείνουν να μειώνουν περισσότερο τα λεγόμενα “γυναικεία χαρακτηριστικά” που υποτίθεται χαρακτηρίζουν άλλες γυναίκες ενώ παράλλληλα υπερτονίζουν τα δικά τους υποτιθέμενα “αντρικά χαρακτηριστικά”. Η θεωρία το Συνδρόμου της Βασίλισσας του Μελισσιού έχει διαψευτεί από σύγχρονες έρευνες, ίσως επειδή οι πατριαρχικές συνθήκες έχουν πλέον αλλάξει. Ακόμα και αν ισχύει όμως θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι παθολογικοποιεί δυσανάλογα των ανταγωνισμό μεταξύ γυναικών, την ίδια ώρα που ο πολύ συχνός ανταγωνισμός μεταξύ αντρών θεωρείται απλά “φιλοδοξία” και απαραίτητη ηγετική ικανότητα.
Πριν χαρακτηρίσεις λοιπόν την προϊσταμένη σου “στριμμένη, “ξινή”, “σπασαρχιδω” , “σκύλα, ή “bossy” αναρωτήσου πρώτα γιατί σχεδόν κανείς δεν χρησιμοποιεί τις ίδιες λέξεις για να περιγράψει άντρες αφεντικά.
