του Κυριάκου Βογιατζή
Όταν κάποιος μη Έλληνας με ρωτάει σε τι οφείλονται τα προβλήματα που απασχολούν τη χώρα μου, απαντώ πως για όλα φταίει η νεκροφιλία. Τους φαίνεται αστείο και γελάνε αλλά εγώ μιλώ πολύ σοβαρά. Η νεκροφιλία αυτή έχει να κάνει με αυτό που λέμε «αναπαράσταση». Δηλαδή, με την κοινωνική συγκρότηση της πραγματικότητας και τη δημιουργία του νοήματος.
Για το κάνουμε λιανά, χαρακτηριστικό παράδειγμα αναπαράστασης αποτελεί η εικόνα της Γης που όλοι γνωρίσουμε. Αυτή η οικεία εικόνα δεν είναι μόνο μία αποτύπωση του κόσμου, αλλά έχει μία κοινωνική-πολιτισμική σημασία σχετικά με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και το περιβάλλον μας. Με άλλα λόγια, έχει φορτιστεί με νοήματα πολύ πιο πέρα από την επιστημονικού ενδιαφέροντος διάστασή της. Άραγε θα ήταν ίδια η εντύπωση που έχουμε για τον κόσμο, για εμάς τους ίδιους, εάν δεν είχαμε δει ποτέ αυτή την εικόνα, παρόλο που θα ίσχυε ούτως ή άλλως;
Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στην περίπτωση της Ελλάδας και της περιβόητης ελληνικότητας. Όπως όλοι είμαστε δέσμιοι της εικόνας του πλανήτη Γη, έτσι κι οι Έλληνες είμαστε δέσμιοι μιας «εθνικής μυθολογίας», της οποίας βασικό στοιχείο είναι η δόξα του παρελθόντος. Αυτή η «μυθολογία» περιλαμβάνει ήχους, εικόνες, αντιλήψεις, πεποιθήσεις, στίχους, βιβλία, αντικείμενα, τα οποία έχουν επιφορτιστεί με μία σημασία σχεδόν μεταφυσική.
Νεκροφιλία λοιπόν είναι τα κακοτράχαλα βουνά, είναι τα ματωμένα χώματα, η Ιστορία ειπωμένη απ’ τους παππούδες μας, το κρυφό σχολειό, η αυτο-θυματοποίηση, ο εθνοκεντρισμός. Νεκροφιλία είναι να ζεις σε μία εικονική πραγματικότητα, σ’ ένα κοινωνικο-πολιτισμικό Μάτριξ που «σεξουαλικοποιεί» το παρελθόν και δαιμονοποιεί το μέλλον. Και το χειρότερο, να μην έχεις ιδέα.
Νεκροφιλία είναι η αντίληψη του ελληνικού έθνους ως μία τρισχιλιετή οντότητα, ατέρμονα δοκιμαζόμενη και επιφορτισμένη με ένα πεπρωμένο διαφύλαξης των ιερών και οσίων της ανθρώπινης φυλής. Έτσι, βάσει κάποιας ουρανοκατέβατης ουσιοκρατίας, η ελληνικότητα αποκτά χαρακτήρα οικουμενικό.
Οι Έλληνες ξεχνάμε πως το έθνος-κράτος δεν αποτελεί φυσική δομή αλλά κοινωνικό κατασκεύασμα. Δεν είναι πολιτική δομή που αντανακλά την αέναη ενότητα ή «καθαρότητα» ενός έθνους, αλλά ένας μηχανισμός δημιουργίας αναπαραστάσεων της κυρίαρχης ιδεολογίας. Η αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο, ο Χριστιανισμός ενώνονται για να δημιουργήσουν το ιδιότυπο νεοελληνικό κοινωνικό παζλ.
Ας το αποδεχτούμε πλέον μια και καλή, η συνέχεια της ελληνικής ταυτότητας -της οποιασδήποτε εθνικής ταυτότητας- δεν υπάρχει. Η εθνική ταυτότητα δημιουργείται μόνο από τις κοινές εμπειρίες και την κοινή ιστορία που εκφράζονται μέσα από σύμβολα και παραδόσεις, και δεν φανερώνει τίποτε άλλο πέρα από ακριβώς αυτό. Ο περιβόητος τρισχιλιετής Ελληνικός πολιτισμός δεν υφίσταται.
Η Μεγάλη Ελλάδα, ο μαρμαρωμένος Βασιλιάς, το «πάλι με χρόνια με καιρούς…» εμπεριέχουν τη λαγνεία για το παρελθόν, την ανάγκη διαρκούς επιβεβαίωσης μιας εικόνας που έχουμε φτιάξει εμείς οι ίδιοι. Ο φόβος της προδοσίας, της παραπλάνησης, της συνωμοσίας κατέχει κεντρική θέση στην εικόνα αυτή. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει, λιγάκι απλοϊκά, ότι αυτή η μουσειακή δόξα του παρελθόντος που μας έχει στοιχειώσει, συντηρεί ένα παράπονο, κάτι το ανεκπλήρωτο. Το ότι ποτέ δεν θα φτάσουμε τους «προγόνους» μας.
Αυτό το ανεκπλήρωτο της εθνικής μας «μοίρας» δημιουργεί αλλά και τρέφεται από αναπαραστάσεις μια χώρας που δεν μπορεί να πατήσει με αυτογνωσία και σταθερότητα στο παρόν της. Η αντίθεση ανάμεσα στον προδότη ηγέτη και στον αγνό, αθώο και παραπλανημένο λαό δείχνει την αδυναμία μας να αποδεχτούμε την πιθανότητα να έχουμε τελικά αποτύχει. Η βεβαιότητα ότι το κράτος αποτελεί υποχείριο ξένων απόκρυφων δυνάμεων που θέλουν να υπονομεύσουν την Ελλάδα, το μόνο που δείχνει σε εμένα είναι βαθιά ενοχή. Και αυτές είναι μόνο μερικές από τις πολλές -μικρές ή μεγάλες- εκφάνσεις της νεκροφιλίας.
Από τον υποτιθέμενο λόγο του Kissinger στο λαϊκισμό του Λαζόπουλου. Και από τον ιδιόμορφο εθνικισμό της ελληνικής Αριστεράς στην «απολιτίκ» αποχή. Όλα στέλνουν το ίδιο μήνυμα: έχουμε την ανάγκη να μεταβιβάζουμε ευθύνες σε οποιονδήποτε άλλο και με όποιο κόστος, προκειμένου να μην κλονίσουμε τις τόσο ισχυρές αναπαραστάσεις. Ο νεκρόφιλος μεγαλοϊδεατισμός μας δεν μας επιτρέπει να δούμε πέρα από τον ίσκιο που φτιάξαμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας.
«Κατηραμένη νήσος, νήσος των Αζορών,
που καταστρέφης νέους κε θάπτεις των κορών.» Μποστ
