Λίνα Λαχανιώτη
Το Antivirus συζητά με τους ανθρώπους που εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν το Orlando LGBT+ και μας εξηγούν γιατί αυτή η πρωτοβουλία είναι τόσο σημαντική και τι είναι αυτό που επιθυμούν να πετύχουν στη σχέση ψυχικής υγείας και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
Το Orlando LGBT+ έρχεται να καλύψει ένα κενό στο χώρο της ψυχικής υγείας που αφορά σε ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα. Οι συνέπειες της απουσίας έως τώρα ενός επίσημου επιστημονικού φορέα που ασχολείται εξειδικευμένα με θέματα ψυχικής υγείας ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είναι εμφανείς τόσο στις αντιεπιστημονικές θέσεις και τοποθετήσεις στον δημόσιο διάλογο όσο και στις κακοποιητικές θεραπευτικές παρεμβάσεις από θεραπευτές και σύμβουλους ψυχικής υγείας. Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός φορέα που επώνυμα και με έγκυρες επιστημονικές θέσεις θα υποστηρίξει την αποπαθολογικοποίηση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου, το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό και την καταπολέμηση των διακρίσεων απέναντι σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, στο χώρο της ψυχικής υγείας, της εκπαίδευσης και στο δημόσιο διάλογο.
Αν και δεν υπάρχουν αξιοποιήσιμα ερευνητικά δεδομένα στην Ελλάδα αναφορικά με την πρόσβαση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, οι επαγγελματίες του Orlando LGBT+ μας αναφέρουν ότι λόγω της αυξημένης ομοφοβίας και τρανσοφοβίας τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα υφίστανται διακρίσεις για τις οποίες συχνά χρειάζονται υποστήριξη. Ωστόσο, παρ’ όλο που όλο και περισσότερα άτομα εκφράζουν την επιθυμία να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό, εντέλει καταφεύγουν εκεί με αρκετή δυσκολία και δυσπιστία. Ο λόγος μπορεί να είναι τόσο το στίγμα που κουβαλά η ψυχική υγεία γενικότερα, όσο και η έλλειψη ενός ασφαλούς περιβάλλοντος στο οποίο θα μπορέσουν να εκφραστούν ελεύθερα απαλλαγμένα από προκαταλήψεις και στερεότυπα που τα κατακλύζουν στην καθημερινότητα. Όπως αναφέρει ο Ανδρεάς Χιόνης, εθελοντής ψυχολόγος στη Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης “11528 – ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ”: “Κι οι θεραπευτές δεν μεγαλώνουν στη γυάλα, μεγαλώνουν στην ίδια κοινωνία με τα ίδια στερεότυπα. Φυσικό κι επόμενο, λοιπόν, να περιμένεις πως κατά τη συνεδρία θα ξεκινήσουν να επιβεβαιώνονται κι από έναν ειδικό αυτή τη φορά, όλα τα αρνητικά που σού λένε μια ζωή ότι είσαι…”. Η πρόσβαση σε έναν επαγγελματία που μπορεί να προσφέρει ένα safe space στον θεραπευόμενο είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Τα κυριότερα θέματα που φέρνουν στις συνεδρίες τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα έχουν ως βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου. Ωστόσο, όπως αναφέρει η Έλενα-Όλγα Χρηστίδη, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια και επιστημονική υπεύθυνη του Orlando LGBT+: “αυτά είναι ζητήματα που επηρεάζουν όλο το φάσμα της ζωής ενός ατόμου. Τα συχνότερα θέματα που συναντώνται είναι οι επιπτώσεις των διακρίσεων, με πιο συνηθισμένες το άγχος, την κατάθλιψη και κάποια σωματικά συμπτώματα, η διαδικασία coming out, οι σχέσεις με την οικογένεια και τους γονείς (ειδικά στα νεότερα άτομα), οι συντροφικές σχέσεις. Ειδικά για τα τρανς άτομα, η στήριξη που χρειάζονται συχνά σχετίζεται με τη διαδικασία φυλομετάβασης, τη σωματική δυσφορία -όταν υπάρχει- αλλά και την πολύ πιο συχνή απώλεια υποστηρικτικού πλαισίου που βιώνουν, συνέπεια της εκτεταμένης τρανσφοβίας που ακόμα έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία και συχνά εμφανίζεται και μέσα στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα”. Τα παραπάνω θέματα πέρα από την προσωπική δυσκολία των ατόμων, φανερώνουν και τον συσχετισμό με το κομμάτι των προκαταλήψεων και των διακρίσεων από την κοινωνία, όπως σημειώνει η Μαριλίνα Αβάνη, ψυχολόγος και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Orlando LGBT+: “θεραπεύτρια/θεραπευόμενος έρχονται αντιμέτωποι και καλούνται να βρουν λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης όχι μόνο στο ενδοατομικό ή στο σχεσιακό, αλλά και στις επιδράσεις που φέρει η στέρηση βασικών δικαιωμάτων”.
Ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που έχει παρατηρηθεί και αναφερθεί κατ’ επανάληψη από ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που προσφεύγουν σε ειδικούς ψυχικής υγείας είναι η κακοποιητική αντιμετώπιση που είχαν από αυτούς. Φαινόμενα μη αποδοχής της ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητας, χειραγώγησης, πατροναρίσματος, ακόμα και “ενθάρρυνσης” για “αλλαγή” του προσανατολισμού δεν είναι δυστυχώς καθόλου σπάνια. Η κλινική ψυχολόγος και επιστημονική υπεύθυνη του Orlando LGBT+, Νάνσυ Παπαθανασίου, αναφέρει ότι “όταν πρόκειται για θεραπευόμενες-ους που έχουν επισκεφθεί προηγουμένως και άλλη-ον ειδικό ψυχικής υγείας, το ποσοστό (κακοποιητικής μεταχείρισης) είναι συντριπτικό. Χωρίς να είναι στο ίδιο ποσοστό για όλες τις περιπτώσεις, τα περισσότερα ΛΟΑΤΚΙ άτομα έχουν έρθει αντιμέτωπα με συμπεριφορές που εκτείνονται από ακραία κακοποίηση έως γενικευμένες κακές πρακτικές που συνήθως ξεκινούν από άγνοια.”. Από την ήδη καταγεγραμμένη εμπειρία της γραμμής υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων 11528, ο Ανδρεάς Χιόνης σημειώνει ότι σε αρκετά τηλέφωνα στη γραμμή, “μας έλεγαν ότι ήδη είχαν πάει σε κάποιον ‘ειδικό’, ο οποίος δεν τους καταλάβαινε ή ότι δεν κατάφερε να τους βοηθήσει ή ότι εστίαζε σε διαφορετικά θέματα από αυτά που τους απασχολούσαν”. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η παρατήρηση της Μαριλίνας Αβανή, η οποία αναφέρει ότι ενώ κατά την πανεπιστημιακή και τη μετέπειτα εκπαίδευση οι αναφορές σε περιστατικά αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς ήταν σπάνιες, στα πλαίσια της επαγγελματικής της ενασχόλησης συνειδητοποίησε την έκταση του θέματος και το γεγονός ότι αυτό συζητιέται κυρίως σε κλειστούς κύκλους.
Η κακοποιητική αυτή συμπεριφορά σύμφωνα με την Έλενα-Όλγα Χρηστιδη μπορεί να έγκειται σε ακραιά ομοφοβία/τρανσφοβία (όπως σε περιπτώσεις όπου ο ψυχολόγος προτείνει θεραπεία μεταστροφής ή ερμηνεύει τον ομόφυλο σεξουαλικό προσανατολισμό ή την τρανς ταυτότητα ως παθολογία, αναζητώντας την ερμηνεία της στο ψυχοκοινωνικό ιστορικό του ατόμου) είτε σε συγκαλυμμένη ομοφοβία και τρανσφοβία, επίσης πλήρως αντιεπιστημονική. Παράδειγμα τελευταίας είναι η π.χ η άποψη ενός ειδικού ότι οι συντροφικές ομόφυλες σχέσεις πρέπει να ακολουθούν ένα ετεροκανονικό μοντέλο, ότι τα ομόφυλα ζευγάρια καλό θα ήταν να μην τεκνοθετούν ή ότι είναι σημαντικό για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να μην “προκαλούν γνωστοποιώντας παντού την ταυτότητά τους, ώστε να δομήσουν σχέσεις αποδοχής και αλληλοϋποστήριξης”.
Η αναγνώριση της κακοποιητικής συμπεριφοράς του “ειδικού” ψυχικής υγείας από τον θεραπευόμενο είναι συνήθως μια πολύ λεπτή και δύσκολη κατάσταση και σε πολύ μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τη συνειδητότητα του ίδιου του ατόμου, από την ψυχική του δόμηση αλλά και από την προσωπική του ενδυνάμωση. Συνήθως, ακόμα κι αν δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμη, πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα το διαισθάνονται ότι “κάτι δεν πάει καλά”, αλλά ενδέχεται να μην μπορούν να το λεκτικοποιήσουν και να το ερμηνεύσουν. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου ο θεραπευόμενος εσωτερικεύει την οπτική του θεραπευτή και δέχεται ασυνείδητα αυτή τη συμπεριφορά με αποτέλεσμα η θεραπευτική διαδικασία να διαταράσσεται εις βάρος πάντα του ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμου.
Η επιλογή ενός θεραπευτή με queer positive οπτική έχει στόχο να αποφευχθούν οι παραπάνω κίνδυνοι και να μην υπάρχει κακοποιητική μεταχείριση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων κατά την πρόσβασή τους σε υπηρεσίας ψυχικής υγείας. Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι υπεύθυνες του Orlando LGBT+: “Η διαφορά ενός ειδικού με queer positive οπτική αρχικά έγκειται στην επιμόρφωση ή μη του ειδικού σε σχέση με θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Εδώ γίνεται μία συχνή παρανόηση: η επιμόρφωση σε ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα και η λεγόμενη queer positive οπτική που έρχεται ως αποτέλεσμα, δεν είναι θέμα ξεχωριστών ενδιαφερόντων που μπορεί να έχει ή να μην έχει ένας/μία ειδικός ψυχικής υγείας. Αντίθετα, αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή υπηρεσιών σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και γενικότερα μέρος της επαρκούς επιστημονικής κατάρτισης που φέρει ο/η ειδικός και για αυτό υπάρχουν σχετικές οδηγίες επιμόρφωσης από Διεθνείς οργανισμούς Ψυχικής Υγείας. Είναι συχνή η αντίδραση συναδέλφων στην Ελλάδα ότι τα ζητήματα αυτά δεν αποτελούν ένα ξεχωριστό επιστημονικό πεδίο ή ότι ο εκάστοτε ειδικός αρκεί να έχει καλή πρόθεση για να αντεπεξέλθει πλήρως στο αίτημα ενός ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμου. Ακούμε συχνά από συναδέλφους ότι όλοι οι θεραπευόμενοι-ες είναι άνθρωποι ή ότι εκείνοι βλέπουν τον άνθρωπο και όχι π.χ. τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Με τον τρόπο αυτό, ακυρώνουν κάθε σχετική εμπειρία του ατόμου που είναι σε θεραπεία, χάνουν σημαντικά στοιχεία αφού επιλέγουν να μην εκπαιδευτούν σε αυτά και τελικά στην καλύτερη περίπτωση δε βοηθούν, ενώ στη χειρότερη τραυματίζουν το άτομο. Με λίγα λόγια, ένας/μία ειδικός ψυχικής υγείας χωρίς “queer positive” οπτική (αυτό που εμείς ονομάζουμε lgbt+ affirmative approach) έχει ο ίδιος τυφλά σημεία σε σχέση με τις γνώσεις και την επάρκειά του -με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τη θεραπευτική σχέση και την πορεία της”.
Οι συνέπειες μιας “αρνητικής” προσέγγισης, μιας προσέγγισης δηλαδή που δεν είναι lgbt+ affirmative είναι σαφές ότι αναπαράγει το στίγμα και τις προκαταλήψεις που βιώνουν τα ΛΟΑΤΚΙ+άτομα και κυρίως μεταφέρει την ευθύνη για όσα το δυσκολεύουν στο ίδιο το άτομο αποδίδοντάς τα στο σεξουαλικό προσανατολισμό του και στην ταυτότητα φύλου.
Για όλους τους παραπάνω λόγους η επιμόρφωση των θεραπευτών και των συμβούλων ψυχικής υγείας είναι το απόλυτο ζητούμενο και ένα από τα σημεία στα οποία επιθυμεί να συνεισφέρει το Orlando. Όπως σημειώνει η κοινωνική ψυχολόγος και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Orlando LGBT+, Αλεξάνδρα Βασιλείου: “Έχω συναντήσει πολλούς θεραπευτές, νέους και νέες στο επάγγελμα, αλλά και έμπειρους, με χρόνια εξάσκησης του επαγγέλματος, οι οποίοι έχουν όλη την καλή πρόθεση και θέληση να υποστηρίξουν ανθρώπους στο δικαίωμα τους στον αυτοπροσδιορισμό και σε μια ζωή με αξιοπρέπεια. Δηλαδή, επαγγελματίες που δεν είναι ομοφοβικοί/τρνασφοβικοί ‘από άποψη. Ασυνείδητα όμως, λειτουργώντας μέσα στο κυρίαρχο για την Ελλάδα ομοφοβικό και τρανσφοβικό χώρο της ψυχικής υγείας, αναπαράγουν εν αγνοία τους απόψεις και θέσεις, που δεν είναι μόνο αντιεπιστημονικές, αλλά και βαθιά κακοποιητικές”. Το Orlando LGBT+ επιδιώκει να υποστηρίξει αυτούς τους επαγγελματίες στην πορεία αποδόμησης λανθασμένων επιστημονικών θέσεων και προκαταλήψεων και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που θα τους βοηθήσουν στο ρόλο τους.
Η ύπαρξη έγκυρων και αξιόπιστων επιστημόνων ψυχικής υγείας αποτελεί κεντρικό διακύβευμα για την παροχή κατάλληλων υπηρεσιών προς τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Η επίκληση στην αυθεντία της επιστήμης έχει κατ’ επανάληψη χρησιμοποιηθεί κακοποιητικά και χειριστικά εναντίων των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ιδίως στο δημόσιο λόγο. Η βαρύνουσα σημασία που αποδίδεται σε καθετί που ενδύεται το μανδύα της επιστημονικότητας ακόμα κι αν δεν έχει κανένα απολύτως στοιχείο βασιμότητας, επιδρά καταλυτικά στη συντήρηση και διαιώνιση στερεοτύπων και προκαταλήψεων και αυξάνει ακόμα περισσότερο τις πιθανότητες για μια κακοποιητική μεταχείριση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από τους “ειδικούς”. Η μεγαλύτερη παθογένεια που θέλει να εξαλείψει το Orlando LGBT+ είναι η αντιεπιστημονικότητα. Αυτό μαζί με την αποπαθολογικοπoίηση της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ήταν και οι βασικές αφορμές για την εμφάνιση του. Όπως αναφέρουν οι Παπαθανασίου και Χριστίδη “Ο ανύπαρκτος ή αποδυναμωμένος δημόσιος λόγος εξειδικευμένων ειδικών σε αυτά τα ζητήματα, η παραμονή στην “ντουλάπα” πολλών ΛΟΑΤΚΙ+ συναδέλφων που έρχονται αντιμέτωποι-ες με τις διακρίσεις στον επαγγελματικό και επιστημονικό χώρο και οι πολύ μεγάλες ανάγκες της κοινότητας για υποστήριξη και προάσπιση των δικαιωμάτων της και σε επιστημονικό επίπεδο ήταν πράγματα που βλέπαμε, βιώναμε και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε χρόνια. Με το Orlando LGBT+ η προσπάθεια αυτή γίνεται πιο στοχευμένη και συνεργατική. Και επειδή η λύση για την αντιμετώπιση του στίγματος ξεκινάει από την εκπαίδευση και την επιμόρφωση, βασικός σκοπός του Orlando lgbt+ είναι η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ειδικούς ψυχικής υγείας. Μεταξύ αυτών το πρώτο ολοκληρωμένο διετές πρόγραμμα εκπαίδευσης για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.”
Αξίζει να ξέρεις:
- ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική είναι δύο διαφορετικές έννοιες
- ψυχοθεραπευτής είναι μόνο όποιος έχει λάβει ειδική εκπαίδευση σε κάποια πιστοποιημένη ψυχοθεραπευτική μέθοδο
- οι ψυχολόγοι δεν είναι εξορισμού ψυχοθεραπευτές
- ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να είναι ψυχολόγος κοινωνικός λειτουργός, ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος κ.α.
Πού μπορείς να απευθυνθείς:
Orlanto LGBT (orlandolgbt.gr)
Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης “11528 – ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ” (11528.gr)
Color Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας (colouryouth.gr)
