Τι σημαίνει πια αυτό το camp;

Πρόκειται για την πιο βρώμικη λέξη στο στόμα του κάθε “αρρενωπού” νταγκλαρά, που ακόμα κι αν δεν έχει ιδέα τι σημαίνει και τι πραγματικά πρεσβεύει, φρικάρει στην ιδέα να τον χαρακτηρίσουν camp. Ειδικά σήμερα που η ομοιογένεια κι ικανότητα για προσαρμογή στα αποδεκτά μέτρα και σταθμά, θεωρούνται προτερήματα, ακόμα και από την LGBT κοινότητα. Ωστόσο, το camp είναι πιο κοντά μας από όσο φανταζόμαστε, και ίσως ακόμα να το έχουμε ανάγκη.

Αλλά τι είναι στην πραγματικότητα; Από που προήλθε και ποια η σημασία του σήμερα;

Η Susan Sontag έγραψε πως το camp είναι ένα είδος αισθητισμού, ένας τρόπος να προσεγγίζουμε τo καθετί σε σχέση με την αισθητική του επίδραση και αξία, σαν να ήταν έργο τέχνης. Όχι απαραίτητα από άποψη καλού γούστου, αλλά περισσότερο σε σχέση με την υλική του υπόσταση και το στυλ που πρεσβεύει.

Όπως οι εκφραστές του Αισθητισμού υποστήριξαν το μότο “τέχνη για την τέχνη” έτσι και το camp δίνει σημασία στο στυλ και στην έκφραση του, και το ανάγει σε ιδεολογία. Και φυσικά πρόκειται για ένα συγκεκριμένο στυλ, το οποίο εμπεριέχει την ειρωνεία, τη δυσαρμονία, την υπερβολή, τη θεατρικότητα, το χιούμορ, το κιτς, ακόμα και τη χυδαιότητα.

Το camp είναι η αποθέωση του χαρακτήρα, δεν έχει να κάνει τόσο με το τι λες, αλλά κυρίως με το πως το λες. Είναι το στυλ που μετράει πιο πολύ από το περιεχόμενο. Δεν έχει βέβαια να κάνει μόνο με την τέχνη ή τα αντικείμενα. Camp είναι πάνω από όλα ένας τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα, μια προσέγγιση ερμηνείας μέσα από ένα συγκεκριμένο πρίσμα διακωμώδησης και υπερβολής.

Τα πρώτα δείγματα μιας camp αισθητικής τα βρίσκουμε στον 18ο αιώνα, με όλες τις απομιμήσεις της φύσης, την εμμονή με το κλασικισμό και τις υπερβολικές γοτθικές ιστορίες. Ένα πολύ καλό παράδειγμα ενός πρώτου camp είναι φυσικά και η Art Nouveau, όπου η αισθητική αξία γίνεται πιο σημαντική από τη χρηστική, οι επιτηδευμένες μορφές κατακλύζουν τα πάντα και η μίμηση ασιατικών τεχνικών θεωρείται κουλ. Μιλάμε για μια τέχνη καθαρά οπτική και διακοσμητική.

Το έργο και οι γενικότερες αισθητικές αναζητήσεις του Oscar Wilde έδωσαν στην camp αισθητική μια διαφορετική νότα. Ίσως όχι καθαρά πολιτική, αλλά σίγουρα κοινωνικά και πολιτισμικά συνειδητοποιημένη. Ο Wilde κάνει ξεκάθαρο το γεγονός ότι η ουσία του camp είναι να βρίσκεται σε αντίθεση με το “σοβαρό”. Έχει έναν πυρήνα χιουμοριστικό και σατιρικό, και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο μας επιτρέπει να αμφισβητήσουμε και να διακωμωδήσουμε θέματα ταμπού, όπως είναι η κοινωνική τάξη, το φύλο και η σεξουαλικότητα. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η αξία του.

Στις δεκαετίες που ακολουθούν, το camp υιοθετείται από την γκέι κοινότητα, ως ένας κρυφός κώδικας επικοινωνίας, μια ταυτότητα, ειδικά ανάμεσα στις πιο περιθωριοποιημένες ομάδες. Γίνεται ο συνδετικός κρίκος και η ενδυνάμωση μιας υποκουλτούρας που δεν έχει ακόμα σταθεί στα πόδια της ως gay liberation movement.

Από τη δεκαετία του 1960, η camp αισθητική αποκτά μια πιο ξεκάθαρη μορφή και μπαίνει πια στην ποπ κουλτούρα. Τα έργα του Andy Warhol, το σινεμά του Jack Smith και του John Waters, το drag, αποτελούν την αποθέωση αλλά και την απελευθέρωση του camp. Από τη Mae West μέχρι τη Madonna και από την Judy Garland μέχρι τη Ντένη Μαρκορά των Δύο Ξένων, το camp απέκτησε εμβέλεια σχεδόν καθολική.

Η σχέση του όμως με την LGBT κοινότητα παραμένει ισχυρή. Πολλοί μελετητές βλέπουν το camp ως ένα μηχανισμό επιβίωσης, ένα τρόπο άρθρωσης λόγου μέσα σε ένα γενικότερο εχθρικό περιβάλλον. Ίσως ακόμα και να αποτελεί ένα τρόπο κοινωνικής ένταξης μέσω μιας κωμικής και προσπελάσιμης προσέγγισης. Σαν να λέμε: αποδεχτείτε μας, δείτε πόσο αστείοι είμαστε, σας κάνουμε να γελάτε.

Πολλοί κατηγόρησαν το camp ως απολιτικοποιημένο. Κι όμως στην ουσία του είναι πραγματικά επαναστατικό, αφού έρχεται σε σύγκρουση με όλα όσα μαθαίνουμε να θεωρούμε δεδομένα και φυσικά.

Πάρτε για παράδειγμα το φύλο. Η Judith Butler είπε πως η camp αισθητική του drag είναι η καλύτερη κριτική των έμφυλων χαρακτηριστικών, αφού παίζει με την ιδέα της θεατρικότητας, και την εκθέτει ακριβώς μέσα από αυτό το παιχνίδι κοστουμιών και γελοιοποίησης.

Το camp αποτελεί σημαντικό στοιχείο του σύγχρονου φεμινισμού και της queer θεωρίας σήμερα. Μέσα από το πρίσμα της camp αισθητικής μπορούμε να αποδομήσουμε τα πάντα, ακόμα και τις πιο ισχυρές εικόνες αρρενωπότητας και θηλυπρέπειας μέσα μας, καθετί που μας δεσμεύει και μας καταπιέζει.

Ήρθε η ώρα λοιπόν να αποδεχτούμε το camp που κρύβουμε όλοι μέσα μας, με την ίδια περηφάνια που αγκαλιάζουμε την LGBT ιστορία μας, γιατί ίσως να είναι η καλύτερη ευκαιρία μας για ουσιαστική αλλαγή.

Κυριάκος Βογιατζής